In medias res

Ο πιο απλος και ο πιο φυσικός τρόπος να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία, είναι ο εξής: να διατάξει και να παρουσιάσει τα γεγονότα σύμφωνα με τη χρονική τους σειρά και τάξη. Μια τέτοια αφήγηση λέμε ότι έχει ως προς την πλοκή το χαρακτηριστικό της χρονικής αλληλουχίας.

Όμως η αφήγηση που παρουσιάζει τα πράγματα με τη σειρά που έγιναν δεν εξασφαλίζει πάντα και το μέγιστο αναγνωστικό ενδιαφέρον. Γι' αυτό, οι συγγραφείς των αφηγηματικών κειμένων επινοούν ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές, για να κρατήσουν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώστη.

Μια τέτοια τεχνική είναι να αρχίζει ένα κείμενο in medias res. Αυτή η λατινική φράση, μεταφραζόμενη κατά λέξη και κυριολεκτικά σημαίνει "στο μέσον των πραγμάτων, στο μέσον της υπόθεσης, στο μέσο της πλοκής".

Ανάλυση

Δεν πρέπει, όμως, με βάση την κυριολεκτική σημασία, να σχηματίσουμε την εντύπωση ότι η αφήγηση αρχίζει από το μέσο της υπόθεσης. Η ακριβής σημασία του όρου είναι η εξής: η αφήγηση δεν παρακολουθεί τα γεγονότα του μύθου, δηλαδή της υπόθεσης, και δεν τα παρουσιάζει στη χρονική τους σειρά και αλληλουχία. Η αφήγηση αρχίζει από το "κέντρο" του μύθου, δηλαδή από το γεγονός που αποτελεί την "καρδιά" της πλοκής, από το πιο ουσιαστικό και το πιο καίριο περιστατικό. Το in media res ως προς την αφήγηση αναφερόταν στο παρελθόν ως σχήμα πρωθύστερον, ενώ σήμερα αναφέρεται με τους όρους πρόδρομος αφήγηση και αναδρομική αφήγηση. Όταν ένα αφηγηματικό κείμενο αρχίζει in medias res, δημιουργείται στον αναγνώστη ένα αφηγηματικό κενό, δηλαδή κάποια απορία και ορισμένα ερωτηματικά για τα γεγονότα που χρονικά προηγούνται και τα οποία ο αναγνώστης προς το παρόν αγνοεί.

Το αφηγηματικό κενό προκαλεί το ενδιαφέρον και διεγείρει την προσοχή του αναγνώστη, επειδή ακριβώς του δημιουργεί εύλογες απορίες. Στη συνέχεια, βέβαια, οι απορίες και το "κενό" του αναγνώστη αίρονται, γιατί ο συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία, με αναδρομική αφήγηση αποκαθίσταται η ομαλή ροή και εξέλιξη του μύθου.

Για παράδειγμα, στο δημοτικό τραγούδι "Ο θάνατος του Διγενή", που έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res, προβάλλει δηλαδή πρώτο το πιο καίριο γεγονός, που είναι το ψυχομαχητό του Διγενή. Ο αναγνώστης, βέβαια, απορεί: η απορία αυτή σταδιακά αίρεται με την αναδρομική αφήγηση του Διγενή, που αναφέρεται στα όσα προηγήθηκαν του ψυχομαχητού.

Ab ovo

Το αντίθετο, ακριβώς, του in medias res δηλώνεται με τον επίσης λατινικό όρο ab ovo. Ο όρος αυτός, που οφείλεται στο Λατίνο ποιητή Οράτιο κατά λέξη σημαίνει "από το αυγό" και εμφανίζεται και αυτός στο έργο του Ars Poetica, όπου ο ποιητής κάνει αναφορά στην τεχνική του Ομήρου. Ως λογοτεχνικός όρος, όμως, δηλώνει μια συγκεκριμένη αφηγηματική τεχνική ή, απλούστερα, έναν τρόπο να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία σε ένα εκτενές επικό κείμενο ή σε ένα μυθιστόρημα. Συγκεκριμένα, ο όρος αυτός δηλώνει ότι η αφήγηση μιας ιστορίας ξεκινάει απ' την αρχή και παρακολουθεί τα γεγονότα σε μια ευθύγραμμη, λεπτομερειακή και χρονική σειρά και τάξη. Αυτός ο γραμμικός και λεπτομερειακός τρόπος παρουσίασης και γεγονότων σε μιαν αφήγηση δημιουργεί τελικά αφηγηματικό κείμενο κουραστικό, ανιαρό και υπερβολικά εκτενές.

Οδύσσεια

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα κείμενα γραμμένα με την τεχνική in medias res είναι η Οδύσσεια. Αυτό το συμπεραίνουμε, καθώς η ιστορία ξεκινάει στην Ιθάκη (α-β ραψωδίες), συνεχίζεται στην Πύλο (γ ραψωδία) και στη Σπάρτη (δ ραψωδία). Η πρώτη εμφάνιση του Οδυσσέα βρίσκεται στην ε ραψωδία και μετά την φυγή του από την Ωγυγία, το νησί της Καλυψούς, και την περιπέτειά του με την τρικυμία που του έστειλε ο Ποσειδώνας, φθάνει στη Σχερία όπου περιθάλπεται από τους Φαίακες και τους διηγείται όλες του τις περιπέτειες από τον Κύκλωπα Πολύφημο έως και τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη και τη μέρα που φθάνει στην Ωγυγία. Αφού τελειώσει την διήγηση θα επιστρέψει στην Ιθάκη όπου θα ακολουθήσουν οι αναγνωρίσεις Οδυσσέα – Τηλεμάχου, Οδυσσέα – Ευμαίου, Οδυσσέα – Ευρύκλειας, Οδυσσέα – Πηνελόπης και τέλος η Μνηστηροφονία.

Πηγές

• Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων του Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Epistularum Q. Horatii Flacci, Liber Secundus, Epistula III (Ars poetica)