Αιράριον

To Ταμείο, λατιν.: Aerarium, από το aes («χαλκός, χρήματα») + ārium («τόπος για»), ήταν το όνομα που δόθηκε στην Αρχαία Ρώμη στο δημόσιο ταμείο και με δευτερεύουσα έννοια στα δημόσια οικονομικά.

Το Aerarium Saturni (επάνω) και τα ερείπιά του (κάτω). Σχέδιο του Γιαν Γκόερεε, πριν από το 1704.

Aerarium Saturni

Ερείπια του ναού του Κρόνου, στον οποίο βρισκόταν το ταμείο του Κρόνου, στη Ρωμαϊκή Αγορά, τη νύχτα.

Το κύριο Ταμείο ήταν το ταμείο του Κρόνου (aerarium Saturni,) που βρισκόταν κάτω από τον Ναό του Κρόνου, στους πρόποδες του Καπιτωλίνου λόφου. Το ρωμαϊκό κράτος αποθήκευε εκεί χρηματοοικονομικά και μη χρηματοοικονομικά κρατικά έγγραφα –συμπεριλαμβανομένων των ρωμαϊκών νόμων και των αποφάσεων της Συγκλήτου (senatus consulta)– μαζί με το δημόσιο ταμείο. Οι νόμοι δεν ίσχυαν μέχρι να κατατεθούν εκεί. Το Ταμείο φύλασσε επίσης τα λάβαρα των λεγεώνων. Κατά τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, οι αστικοί ταμίες (quaestores) το διαχειριζόταν υπό την επίβλεψη και τον έλεγχο της Συγκλήτου.

Ο Καίσαρας αντικατέστησε την διοίκηση των ταμειών με τη διοίκηση δύο αγορανόμων (aeldiles). Το 28 π.Χ., όταν ο Αύγουστος μετέφερε το Ταμείονm σε δύο επάρχους του ταμείου (praefecti aerarii), που επιλέγοντο ετησίως από τη Σύγκλητο από τους εκπροσώπους. Το έτος 23, αυτοί αντικαταστάθηκαν από δύο πραίτωρες επί του ταμείου (praetores aerarii ή ad aerarium), που επιλέχθηκαν με κλήρωση κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Ο Κλαύδιος το 44 αποκατέστησε τους ταμίες, αλλά τους έβαλε να ορίζονται από τον Αυτοκράτορα για τρία χρόνια. Το 56 ο Νέρωνας αντικατέστησε δύο πρώην πραίτορες, που επιλέχθηκαν υπό τις ίδιες συνθήκες.

Υπό τους Αυτοκράτορες, η Σύγκλητος συνέχιζε να έχει τουλάχιστον την ονομαστική διαχείριση του ταμείου, ενώ ο Αυτοκράτορας είχε ένα ξεχωριστό ταμείο, που ονομαζόταν fiscus. Ωστόσο, μετά από λίγο καιρό -καθώς η εξουσία των Αυτοκρατόρων αυξήθηκε και η δικαιοδοσία τους επεκτάθηκε, έως ότου η Σύγκλητος υπήρχε μόνο ως προς τη μορφή και το όνομα- αυτή η διάκριση ουσιαστικά έπαυσε.

Ο βαθμός στον οποίο οι εγγραφές συγκεντρώνοντο στο ταμείο μπορεί να είναι υπερβολικός. Οι διάφορες μεταρρυθμίσεις που έγιναν σε προηγούμενες στιγμές, μπορεί να συνεπάγονται αμελή διαχείριση, παραποίηση ή απώλεια αρχείων. Ακόμη και στη Δημοκρατική περίοδο, ο Κικέρων θρηνούσε για τον βαθμό, στον οποίο γινόταν η διαχείριση των δημόσιων αρχείων και σε μεταγενέστερες περιόδους, ο βαθμός στον οποίο τα δημόσια αρχεία χρησιμοποιήθηκαν πραγματικά ως αναφορά είναι αμφιλεγόμενος: μελετητές, π.χ. ο Mόμσεν, υποστήριξαν, ότι οι πηγές του νόμου στην μεταγενέστερη Αυτοκρατορία δεν βασίζοντο σε κρατικά αρχεία, αλλά σε αυτά των ιδιωτών, των νομικών σχολών και των επαρχιακών διοικητών.

Aerarium sanctius

Εκτός από το κοινό ταμείο, που υποστηριζόταν από τους γενικούς φόρους και επιβαρυνόταν με τις συνήθεις δαπάνες, υπήρχε ειδικό αποθεματικό ταμείο, επίσης στο ναό του Κρόνου, το ιερό ταμείο (aerarium sanctum ή sanctius). Αυτό το ταμείο πιθανώς αρχικά αποτελείτο από τα λάφυρα του πολέμου. Στη συνέχεια διατηρήθηκε κυρίως με φόρο 5 % επί της αξίας όλων των απελευθέρων σκλάβων. Αυτό το ταμείο δεν έπρεπε να αγγίζεται παρά μόνο σε περιπτώσεις ακραίας ανάγκης. Αυτό διατηρήθηκε μέχρι το 49 π.Χ., όταν ο Ιούλιος Καίσαρας, αφού κατέλαβε την πόλη της Ρώμης κατά τον εμφύλιο πόλεμο, λεηλάτησε αυτό το ειδικό ταμείο.

Aerarium militare

Εκτός από τη δημιουργία του fiscus, ο Aύγουστος ίδρυσε επίσης το 6 μ.Χ ένα στρατιωτικό ταμείο (aerarium militare) ως ταμείο για συνταξιοδοτικές παροχές βετεράνων. Αρχικά προικίστηκε από 170 εκατομμύρια σηστέρτιους των ιδίων κεφαλαίων του Αυτοκράτορα, υποστηριζόμενα από νέους φόρους, φόρο κληρονομιάς 5 % και φόρο επί των πωλήσεων 1 % στους πλειστηριασμούς. Η διοίκησή του βρισκόταν στα χέρια τριών επάρχων του στρατιωτικού τσαμείου (praefecti aerarii militaris). Στην αρχή αυτοί διορίζοντο με κλήρο, αλλά στη συνέχεια ορίζοντο από τον Αυτοκράτορα, από πρώην πραίτορες, για τρία χρόνια.

Tribuni aerarii

Οι τριβούνοι του ταμείου (tribuni aerarii) έχουν γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Υποτίθεται από κάποιους, ότι ταυτίζονται με τους επιμελητές των φυλών (curatores tribuum) και ότι ήταν οι αξιωματούχοι που, υπό την οργάνωση του Σέρβιου, όριζαν τον πολεμικό φόρο (tributum) στις φυλές και τον εκλογικό φόρο στα ταμεία (aerarii. Ενεργούσαν επίσης ως πληρωτές των ιππέων και των στρατιωτών, που υπηρετούσαν σε κάθε φυλή. Από τη lex Aurelia (70 π.Χ.) ο κατάλογος των δικαστών συντασσόταν, εκτός από συγκλητικούς και ιππείς, από τριβούνους του ταμείου. Το αν αυτοί ήταν οι διάδοχοι των παραπάνω, ή μια νέα τάξη που συνδέεται στενά με τους ιππείς, ή ακόμη και η ίδια με τους τελευταίους, είναι αβέβαιο.

Σύμφωνα με τον Τέοντορ Μόμσεν ήταν άτομα που κατείχαν την ιππική απογραφή, αλλά όχι δημόσιο άλογο. Αφαιρέθηκαν από τον κατάλογο των δικαστών από τον Ιούλιο Καίσαρα, αλλά αποκαταστάθηκαν από τον Αύγουστο. Σύμφωνα με τον Γ. Ν. Mάντβιγκ, οι αρχικοί τριβούνοι του ταμείου δεν ήταν αξιωματούχοι, αλλά ιδιώτες με σημαντικά μέσα, αρκετά διαφορετικά από τους επιμελητές (curatores) τριβούνους, που ανελάμβαναν ορισμένες οικονομικές εργασίες, που συνδέοντο με τις δικές τους φυλές. Στη συνέχεια, όπως και στην περίπτωση των ιππέων, ο όρος επεκτάθηκε, για να συμπεριλάβει, όλους όσους διέθεταν το περιουσιακό προσόν, που θα τους επέτρεπε να υπηρετήσουν ως τριβούνοι του ταμείου.

Publicum

Πριν από τη Δεκανδρία του 451 π.Χ., υπήρχε ένα ξεχωριστό ίδρυμα γνωστό ως δημόσιον (publicum).

Σε πολλές περιπτώσεις έχει καταγραφεί, ότι διάφοροι πατρίκιοι προκάλεσαν την οργή των πληβείων, πληρώνοντας τα λάφυρα από τον πόλεμο στο δημόσιον και όχι στο ταμείο, για παράδειγμα ο Κόιντος Φάβιος Βιβουλανός το 485 π.Χ. μετά από μια νίκη επί των Βολσκίων και των Aικούων. Από αυτό έχει υποστηριχθεί, ότι το δημόσιον ήταν ένα ταμείο, που διοικείτο από τους πατρικίους, αλλά αυτό αμφισβητήθηκε από άλλους.

Bιβλιογραφικές αναφορές

Πηγές

• Burton, Graham Paul (2012). "aerarium". In Hornblower, Simon; Spawforth, Antony; Eidinow, Esther (eds.). The Oxford classical dictionary (4th ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954556-8. OCLC 959667246.
• Thomas, Rosalind (2012). "records and record-keeping, attitudes to". In Hornblower, Simon; Spawforth, Antony; Eidinow, Esther (eds.). The Oxford classical dictionary (4th ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954556-8. OCLC 959667246.