Αλέξιος Δ΄ Άγγελος

Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος (1182 - 8 Φεβρουαρίου 1204) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας (1203 - 1204) με συναυτοκράτορα τον πατέρα του Ισαάκιο Β΄ Άγγελο.

Αλέξιος Δ΄
Mικρογραφία από τον κώδικα Mutinensis gr. 122 (folio 294v) της Βιβλιοθήκης των Έστε στη Μόντενα.
Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Περίοδος	1203 – 1204
Προκάτοχος	Αλέξιος Γ´ Άγγελος
Διάδοχος	Αλέξιος Ε΄ Δούκας
Γέννηση	1182
Θάνατος	8 Φεβρουαρίου 1204
Οίκος	Αγγέλων
Πατέρας	Ισαάκιος Β'
Μητέρα	Ειρήνη
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Πρώτα χρόνια

Όταν ο θείος του Αλέξιος Γ΄ Άγγελος ανέτρεψε και τύφλωσε τον πατέρα του (1195), ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ φυλακίστηκε. Με τη βοήθεια δύο εμπόρων από την Πίζα ο νεαρός Αλέξιος μπόρεσε να δραπετεύσει· κατέφυγε από την Κωνσταντινούπολη στη Γερμανία και τον δέχτηκε ο επ' αδελφή γαμπρός του Φίλιππος της Σουαβίας. Μετά τη ανατροπή του Αλέξιου Γ΄ ο πατέρας του ελευθερώθηκε από τις φυλακές και ανακηρύχθηκε ξανά Αυτοκράτορας (18 Ιουλίου 1203). Ο Ισαάκιος Β΄ κάλεσε αμέσως τους αρχηγούς της Δ΄ Σταυροφορίας στις Βλαχέρνες για να επικυρώσει τη συνθήκη, που είχε υπογράψει μαζί τους ο γιος του Αλέξιος (Δ΄). Ο Αλέξιος (Δ΄) είχε δραπετεύσει από την Κωνσταντινούπολη το 1202 και ήλθε σε συνεννόηση με τους αρχηγούς της Δ΄ Σταυροφορίας. Αρχικά συνεννοήθηκε με τον εκλεγμένο αρχηγό της Σταυροφορίας Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό, αλλά η συμφωνία σκόνταψε στην άρνηση του πάπα. Στη συνέχεια στη Βενετία συνεννοήθηκε με τον τελικό αρχηγό της Σταυροφορίας δόγη Ενρίκο Ντάντολο, υποσχόμενος την ακύρωση του σχίσματος ανάμεσα στην Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εάν αυτοί τον βοηθούσαν να εκθρονίσει τον θείο του Αλέξιο Γ΄, καθώς και πλούσια αποζημίωση και δώρα για τις υπηρεσίες τους. Οι συνεννοήσεις αυτές κατέληξαν σε συνθήκη, που υπογράφτηκε από τον Αλέξιο το 1203, σύμφωνα με την οποία όταν θα γινόταν αυτοκράτορας, θα ανελάμβανε τη συντήρηση των Σταυροφορικών στρατευμάτων για ένα χρόνο, θα πλήρωνε στους Βενετούς 100.000 αργυρά μάρκα και άλλες 100.000 στους Σταυροφόρους. Θα συντηρούσε δέκα χιλιάδες μαθητές επί ένα χρόνο και πεντακόσιους από αυτούς εφ' όρου ζωής για την άμυνα της Παλαιστίνης. Τέλος δε, θα φρόντιζε να καθυποτάξει την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία στον Παπικό θρόνο.

Η στέψη

Ο Αλέξιος Δ΄ έρχεται στη Ζάρα να ζητήσει τη βοήθεια των Σταυροφόρων - τοιχογραφία από τα Ανάκτορα των Δόγηδων στη Βενετία

Μετά την επικύρωση λοιπόν αυτής της συνθήκης και από τον Ισαάκιο Β΄, ο Αλέξιος στέφθηκε συναυτοκράτορας την 1η Αυγούστου 1203 ως Αλέξιος Δ΄ και οι Σταυροφόροι αποσύρθηκαν από την Πόλη, αφήνοντας μόνο ένα μικρό απόσπασμα για να τον προστατεύει και ταυτόχρονα να τον επιτηρεί. Μην μπορώντας όμως να πληρώσει τα υπέρογκα ποσά που είχε υποσχεθεί, αναγκάστηκε να επιβάλλει δυσβάστακτη φορολογία, αφού προηγουμένως αφαίρεσε ό,τι είχε εναπομείνει στα δημόσια ταμεία καθώς και τα ιερά σκεύη των Εκκλησιών. Στις 25 Αυγούστου 1203 έστειλε στον πάπα Ρώμης ομολογία πίστεως και ανάγκασε τον Πατριάρχη Ιωάννη Ι΄ Καματηρό να ανακηρύξει μέσα στην Αγία Σοφία τον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ πρώτο επί της γης επίτροπο του Σωτήρος.

Η εξέγερση και η καθαίρεση

Η υπαγωγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Δυτική και η συνεχιζόμενη οικονομική εξάντληση του πληθυσμού για την εξασφάλιση των υπολοίπων χρημάτων, που ο Αλέξιος Δ΄ είχε υποσχεθεί στους Σταυροφόρους, οδήγησαν λαό και μοναχούς σε εξέγερση στις 25 Ιανουαρίου 1204, υποκινημένη από τον ευγενή Αλέξιο Δούκα, που οδήγησε στην καθαίρεση των τελευταίων Αγγέλων συναυτοκρατόρων Ισαακίου Β΄ και Αλεξίου Δ΄. Επί τρεις ημέρες επικρατούσε αναρχία, επειδή κανένας δεν δεχόταν να αναλάβει την ηγεσία και η Αυτοκρατορία παρέμεινε ακέφαλη. Στις 28 Ιανουαρίου 1204 ο λαϊκός ηγέτης Νικόλαος Καναβός αποδέχθηκε την αρχηγία και ανακηρύχτηκε από το λαό Αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία. Ο Πατριάρχης όμως καθώς και οι άρχοντες της πρωτεύουσας δεν τον αναγνώρισαν σαν Αυτοκράτορα.

Ο γνωστός Βυζαντινός ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης χαρακτήρισε τον νεαρό Αλέξιο Δ΄ άμυαλο και τον κατηγόρησε, ότι ήθελε να μοιάσει στους Σταυροφόρους και στον πολυτελή τρόπο ζωής τους. Ο Αλέξιος Δ΄ ήθελε σε κάποια στιγμή στις αρχές του 1204 να εκδικηθεί τους Σταυροφόρους: έστειλε στον Βενετσιάνικο στόλο 17 πλοία γεμάτα με εύφλεκτα υλικά, στα οποία έβαλε φωτιά· η προσπάθειά του τελικά απέτυχε.

Ανατροπή

Στις 5 Φεβρουαρίου 1204 ο ανώτερος κρατικός υπάλληλος Αλέξιος Δούκας ανέτρεψε τον Νικόλαο Καναβό και ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας με το όνομα Αλέξιος Ε΄ Δούκας ο επιλεγόμενος "Μούρτζουφλος". Αμέσως συνέλαβε και σκότωσε τον Καναβό και τον πρώην αυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄ διατάσσοντας να στραγγαλιστεί. Ο πατέρας του πέθανε από τη λύπη για τον θάνατο του γιου του.

Γενεαλογία

• Γενεαλογία Βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Νομίσματα

Ο Αλέξιος Δ΄ έκοψε ένα χρυσό υπέρπυρον, το οποίο τον δείχνει να στέκεται φέροντας στέμμα, φορώντας διβιτίσιον και χλαμύδα και να κρατεί στο δεξί χέρι σκήπτρο και στο άλλο σταυροφόρο σφαίρα. Επιγραφή: ΑΛΕΞΙΟC ΔΕCΠΟΤΗC. Στην άλλη όψη η Θεοτόκος από τη μέση και επάνω σε στάση δέησης.

Πηγές

• Angold, Michael, The Fourth Crusade (London and New York, 2004).
• Brand, C.M., 'A Byzantine Plan for the Fourth Crusade', Speculum, 43 (1968), pp. 462–75.
• Harris, Jonathan, Byzantium and the Crusades (2nd ed. London and New York, 2014). ISBN 978-1-78093-767-0
• The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991.
• Phillips, Jonathan, The Fourth Crusade And The Sack Of Constantinople (London and New York, 2004).
• Plate, William (1867). "Alexios IV Angelos". In William Smith. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1. Boston: Little, Brown and Company. p. 131.
• Savignac, David. "The Medieval Russian Account of the Fourth Crusade - A New Annotated Translation".
• Donald Nicol, Βιογραφικό Λεξικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,μτφρ.Ευγένιος Πιερρής, εκδ.Ελληνική Ευρωεκοδοτική, Αθήνα, 1993, σελ.45-46