Αντίσταση των Ποντίων στις αρχές του 20ού αιώνα

Η αντίσταση των Ελλήνων του Πόντου στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν οι μάχιμες δράσεις με σκοπό την προστασία του πληθυσμού τους από βίαιες επιστρατεύσεις, καθώς και από επιθέσεις και επιδρομές που δέχονταν από τους Οθωμανούς στον Πόντο. Οι ομάδες ένοπλων Ελλήνων του Πόντου έδρασαν καθ΄ όλη τη διάρκεια της κυριαρχίας των Οθωμανών, κυρίως όμως μετά την πτώση της Τραπεζούντας.

Το αντάρτικο του Πόντου Επεξεργασία

Με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, το 1914, παρουσιάστηκε στους Οθωμανούς το πρόβλημα έλλειψης στρατιωτών. Έτσι, οι Οθωμανοί οδηγήθηκαν στην καταναγκαστική επιστράτευση άλλων λαών, κυρίως των Ελλήνων του Πόντου, πράγμα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία αντάρτικων σωμάτων. Οι αντάρτες ήταν άτομα που δρούσαν μεμονωμένα ή σε συνεργασία και ακολουθούσαν τα πρότυπα των πρώιμων κλεφτών του ελλαδικού χώρου. Παρ 'όλο που οι πρώτοι πολεμιστές εντοπίστηκαν στις ανατολικές επαρχίες του Πόντου, τα αντάρτικα σώματα αναπτύχθηκαν στις δυτικές περιοχές του, όπως στην Αμισό, στην Πάφρα και στην Τοκάτη. Οι αντάρτες ζούσαν στις οροσειρές, απ' όπου παρενοχλούσαν τους Τούρκους, λήστευαν τους φοροεισπράκτορες και τους πλούσιους εμπόρους, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν μυθική εικόνα στα μάτια των υποδουλωμένων. Σημαντικότερος σκοπός οποιασδήποτε ανταρτικής ομάδας ήταν η προστασία των χριστιανών από τους Τούρκους. Τα Αντάρτικα αποτελούσαν την κυριότερη αμυντική αντίδραση των Ελλήνων, αφού συγκρούστηκαν και αντιμετώπισαν πολλές φορές με επιτυχία τον οθωμανικό στρατό σε πολύωρες και πολύνεκρες μάχες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να σωθούν από βέβαιη σφαγή χιλιάδες γυναικόπαιδα και άμαχοι, ματαιώνοντας έτσι τα σχέδια των Οθωμανών για εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών. Αρχικά ήταν μικρές και άτακτες ομάδες που αποτελούνταν από δραπέτες ή άνδρες που δεν δέχονταν να ενταχθούν βίαια στα Τάγματα Εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού^[1]). Αργότερα όμως εξελίχθηκαν σε αξιόμαχα και τακτικά ανταρτικά σώματα, τα οποία οργανώθηκαν από εμπειροπόλεμους αρχηγούς του μακεδονικού αγώνα. Την ανώτατη εξουσία είχε ο οπλαρχηγός (τσετέμπασης).^[2]

Τα αντάρτικα σώματα Επεξεργασία

Ο οπλαρχηγός είχε έναν υπαρχηγό, αλλά πολλές φορές υπήρχε και δεύτερος. Όλοι οι οπλαρχηγοί είχαν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και πολύ συχνά ένωναν τις δυνάμεις τους και χτυπούσαν τον εχθρό κατά μέτωπο και από τα πλάγια. Κάποιες φορές συγκροτούσαν Γενικό Αρχηγείο που είχε γενικό πρόσταγμα για όλους τους στρατιώτες. Αρκετά συχνά γίνονταν συμβούλια των αρχηγών για να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις οι οποίες αφορούσαν την άμυνα, την επίθεση, τα αντίποινα, καθώς ακόμα και τη φυγή σε άλλα ασφαλέστερα καταφύγια. Οι προμήθειες που είχαν, προέρχονταν στην αρχή από ληστείες, αρπαγές τουρκικών περιουσιών και επιβολή φορολογίας στις περιοχές που δρούσαν και επηρέαζαν. Εκτός από τα ζώα και τα υποζύγια, χρησιμοποιούσαν και ένα σώμα μεταφορέων, δηλαδή άοπλων ανταρτών που κουβαλούσαν τρόφιμα και πυρομαχικά, γνωστών ως σελεκτσήδες^{[Σημ 1]}.^[3] Η γλώσσα των ανταρτών ήταν η ποντιακή διάλεκτος, ενώ στην τουρκική γλώσσα παρατηρείται η στρατιωτική τους ορολογία.

Συγκρούσεις και μάχες Επεξεργασία

Από το 1915 είχε ξεκινήσει ο Βασίλ-αγας (Βασίλειος Ανθόπουλος) τον αγώνα του εναντίον των Τούρκων με τους συντρόφους του και κατάφερε να γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων της Αμισού, ενώ στη μάχη του Αγίου-Τεπέ κατόρθωσε η ομάδα του Παντέλ-Αμισού (Παντελή Αναστασιάδη) να νικήσει στρατεύματα πολλών χιλιάδων Τούρκων μετά από πολυήμερη μάχη(16 Νοεμβρίου 1917). Αυτή η ομάδα έδωσε μια ακόμη πολύ σημαντική μάχη στο Νεμπιένταγ της Πάφρας (στα τέλη του 1917),όπου ήρθαν αντιμέτωποι με ολόκληρο άριστα εξοπλισμένο τουρκικό σύνταγμα. Όταν τελείωσαν τα πυρομαχικά τους, προτίμησαν τον θάνατο, βάζοντας τέλος στη ζωή τους από το να παραδοθούν στους Τούρκους στρατιώτες. Το φθινόπωρο του 1921, ο Κοτζά Αναστάς (Αναστάσιος Παπαδόπουλος), εξόντωσε 700 Τούρκους στρατιώτες στο βουνό Τόπσαμ, έπειτα από μάχη εναντίον του Τούρκου στρατηγού Λιβά πασά. Στο χωριό Δαζλή, στα τέλη του 1921, έγιναν φονικές συγκρούσεις μεταξύ των ανταρτών και του στρατηγού Τζεμάλ Τζεβήτ, του οποίου το στράτευμα αποδεκατίστηκε από τους αντάρτες, με τη βοήθεια του Ιστύλ-αγά. Στη Σάντα του ανατολικού Πόντου δόθηκε μια άτυπη μορφή αυτονομίας εξαιτίας της αντίστασης των ανταρτών της. Στη μάχη των Κοπαλάντων οι Τούρκοι έχασαν τη μάχη, με αποτέλεσμα να μην ενοχλήσουν ξανά την περιοχή. Ο Κεμάλ τότε πήρε την απόφαση να την καταστρέψει με πολυάριθμο στράτευμα. Ο Ευκλείδης Κουρτίδης, αρχηγός των ανταρτών, το μόνο που κατάφερε ήταν να σώσει τα γυναικόπαιδα. Ο αντάρτης Ιστύλ Αγάς, επίσης, κατάφερε να σώσει 6.000 γυναικόπαιδα από το στρατό του Τοπάλ Οσμάν. Τις χρονολογίες 1921-1922, οι συγκρούσεις ανταρτών και Τούρκων στρατιωτών είναι συνεχείς^[4].

Αιτίες δημιουργίας Επεξεργασία

Κύριοι λόγοι της δημιουργίας των αντάρτικων σωμάτων από τους Ποντίους ήταν η κατάργηση της δυνατότητας της εξαγοράς της στράτευσης που πραγματοποιούνταν κυρίως από εύπορους. Εξαιτίας του τελευταίου και λόγω της υποχρεωτικής επιστράτευσης, ο αριθμός των φυγόστρατων και των λιποτακτών αυξήθηκε θεαματικά. Από τους λιποτάκτες, πολλοί κατέφυγαν στην Ελλάδα, άλλοι στη Ρωσία και άλλοι επάνδρωσαν ή συγκρότησαν αντάρτικες ομάδες, στις οποίες εντάχθηκαν οι καταδιωκόμενοι και οι φυγόστρατοι, αρκετοί από τους οποίους ήταν μουσουλμάνοι αντικεμαλικοί, κυρίως Κούρδοι και Κιρκάσιοι. Την περίοδο 1914-1918 η δημιουργία τους επεκτάθηκε κυρίως για την αυτοπροστασία των λιποτακτών, των φυγόστρατων και των καταδιωκόμενων, καθώς και για την προστασία του άμαχου πληθυσμού και των χωριών και για να εκδικηθούν τους Τούρκους για τα εγκλήματα που διέπρατταν σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού. Επίσης, η βίαιη ένταξη στα «Τάγματα Εργασίας» (Αμελέ Ταμπουρού) ήταν η κύρια αφορμή για να δημιουργηθούν τα αντάρτικα σώματα των Ποντίων. Πολλοί άνθρωποι, αφού αντέδρασαν, δραπέτευσαν από τα τάγματα εργασίας για να αποφύγουν τον θάνατο και κατέφυγαν στα βουνά, όπου ζούσαν κατά μικρές ομάδες και σπάνια κατέβαιναν μέχρι τα χωριά τους. Μεγάλη ώθηση σε αυτές τις ομάδες έδωσε η τουρκική κυβέρνηση δια του τότε υπουργού εσωτερικών Ταλαάτ πασά (1874-1921), όταν θέσπισε διάταγμα, το οποίο έλεγε πως όλοι οι Πόντιοι έπρεπε να παραδώσουν κάθε είδους οπλισμό που διέθεταν. Τα αποσπάσματα της χωροφυλακής βιαιοπραγούσαν, ατίμαζαν, βασάνιζαν και δεν δίσταζαν να σκοτώσουν όποτε δεν έβρισκαν οπλισμό στα χέρια των Ποντίων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, πολλοί από αυτούς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να προτιμήσουν τα βουνά και στη συνέχεια μάλιστα να επανδρώσουν τα αντάρτικα σώματα. Σε αυτή τη σφαίρα επιρροής κινήθηκε και όλη η καταπίεση που επικρατούσε από την πλευρά των ντερέ-μπέηδων εναντίον των Ποντίων, που αναγκάστηκαν να φύγουν από τον τόπο που ζούσαν, για να σωθούν και να ζήσουν ελεύθερα.^[4]

Αιτίες ανάπτυξης Επεξεργασία

Ο δυτικός Πόντος υπέστη το μεγαλύτερο διωγμό. Στην Αμισό (Σαμψούντα), πραγματοποιήθηκαν εννέα αποστολές μαζικών εκτοπισμών, όπως επίσης και στην Πάφρα και άλλες έξι στο Αλατσάμ. Στην περιοχή της Αμάσειας, από ένα σύνολο 183.000 κατοίκων, οι νεκροί ανήλθαν στους 134.078, ποσοστό 73%. Αυτή η κατάσταση επέβαλε την ένοπλη αντίσταση και την αντάρτικη αντίδραση από τους Ποντίους, ως άμεση και αποτελεσματική ανάγκη. Τα σπουδαιότερα κέντρα αντίστασης του Πόντου ήταν η Αμισός, η Οινόη, η Αμάσεια, η Γάγγρα, τα Κοτύωρα και η Θέρμη (Τέρμε). Στον ανατολικό Πόντο, στην περιοχή της Σάντας, η κατάσταση έγινε ιδιαίτερα επικίνδυνη για τα εφτά χωριά της. Η δημιουργία των αντάρτικων σωμάτων προέκυψε από την ανάγκη των Ποντίων να προστατέψουν τα χωριά τους, που τα απειλούσαν τα τουρκικά γειτονικά χωριά.

Αιτίες παρακμής Επεξεργασία

Η απουσία μιας ενιαίας διοίκησης και συντονισμού του αγώνα, η έλλειψη κατάλληλου οπλισμού και τροφίμων, η δυσκολία κινήσεων, αφού πάντα οι αντάρτες συνοδεύονταν από γυναικόπαιδα, και κυρίως η αδιαφορία που έδειξε το ελληνικό κράτος παρά τις εκκλήσεις των Ποντίων για βοήθεια, ήταν οι σημαντικότερες αιτίες της αποτυχίας του αντάρτικου του Πόντου.