Το νησί της Κρήτης βρέθηκε υπό βυζαντινή εξουσία σε δύο χρονικές περιόδους: η πρώτη εκτείνεται από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο (4ος αιώνας) μέχρι την κατάκτηση του νησιού από Ανδαλούσιους εξόριστους τη δεκαετία του 820, και η δεύτερη από την επανακατάκτηση του νησιού από τον Νικηφόρο Φωκά έως την κατάληψή του από τις δυνάμεις της Δημοκρατίας της Γένοβας και της Δημοκρατίας της Βενετίας μετά την Δ' Σταυροφορία.

Κρήτη

 

297-824/827
961-1205

 

Πρωτεύουσα Γόρτυνα (μέχρι το 820)
Χάνδακας (από το 961)
Θρησκεία Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Πολίτευμα Θέμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορία
Ιστορία
 -  Διαίρεση επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής 297
 -  Μουσουλμανική κατάκτηση 824 ή 827
 -  Βυζαντινή ανακατάληψη 960-961
 -  Ενετική κατάκτηση 1205
Σήμερα Ελλάδα

Ιστορία Επεξεργασία

Α΄ Βυζαντινή περίοδος (330 - 824 μ.Χ) Επεξεργασία

Υπό ρωμαϊκή κυριαρχία η Κρήτη ήταν μέρος της αυτοκρατορικής επαρχίας της Κρήτης και Κυρηναϊκής. Υπό τον Διοκλητιανό αποτέλεσε ανεξάρτητη επαρχία ενώ υπό τον Κωνσταντίνο Α΄ ήταν εξαρτημένη από την λεγόμενη "Διοίκηση Μοισιών" εντός της επαρχότητας του Ιλλυρικού.[1][2][3]

Ελάχιστες πηγές αναφέρουν την Κρήτη κατά την διάρκεια του 4ου αιώνα μέχρι την αραβική κατάκτηση, καθώς η Κρήτη αποτελούσε μια μικρής σημασίας επαρχία της τεράστιας ρωμαϊκής περιφέρειας.[4] Oι επίσκοποι της δεν αναφέρονται στην Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας, σε αντίθεση με τα γειτονικά νησιά της Ρόδου και της Κω.[5] Με εξαίρεση μια επίθεση από Βανδάλους το 457 και μια σειρά μεγάλων σεισμών το 365, το 415, το 448 και το 531, οι οποίοι κατέστρεψαν πολλές πόλεις, η Κρήτη παρέμεινε ειρηνική και εύπορη, όπως τεκμηριώνεται από την πληθώρα των μεγάλων διαστάσεων και καλοφτιαγμένων κτιρίων που χρονολογούνται από την περίοδο αυτή.[6][7][8] Η πρωτεύουσα της περιοχής εκείνη την εποχή ήταν η Γόρτυνα.[9] Τον 6ο αιώνα ο πληθυσμός του νησιού ανέρχονταν στους 250.000 κατοίκους, που στην πλειοψηφία ήταν χριστιανοί με εξαίρεση ενός μικρού αριθμού Εβραίων.[10]

Αυτή η κατάσταση ειρήνης και ηρεμίας διακόπηκε τον 7ο αιώνα. Η Κρήτη υπέφερε από μια πρώτη επιδρομή από τους Σλάβους το 623,[6][11] ακολουθούμενη από αραβικές επιδρομές το 654 και την δεκαετία του 670, κατά την διάρκεια του πρώτου κύματος των ισλαμικών κατακτήσεων,[12][13] και ξανά στις αρχές του 8ου αιώνα, ιδιαίτερα στα χρόνια του Χαλίφη Ουαλίντ Α' (705-715).[14] Έκτοτε στο νησί επικράτησε σχετική ασφάλεια, υπό την διοίκηση ενός άρχοντα που όριζε η Κωνσταντινούπολη.[2][15]

Αραβοκρατία (824 - 961 μ.Χ.) Επεξεργασία

Η βυζαντινή διοίκηση επικράτησε έως τα μέσα της δεκαετίας του 820, όταν μια μεγάλη ομάδα εξόριστων από την μουσουλμανική Ισπανία έφθασαν στο νησί και ξεκίνησαν την κατάκτησή του. Οι Βυζαντινοί εξαπέλυσαν σειρά επιχειρήσεων για να ανακαταλάβουν το νησί, αλλά όλες απέτυχαν και δεν εμπόδισαν την εγκαθίδρυση σαρακηνικής βάσης στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) στο βόρειο τμήμα της νήσου, που έγινε η νέα πρωτεύουσα του Εμιράτου της Κρήτης.[2][6][16] Η αραβική κατάληψη της Κρήτης αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία καθώς εξέθεσε τα παράλια και τα νησιά του Αιγαίου στις πειρατικές επιδρομές των Σαρακηνών.[6]

 
Οι Βυζαντινοί πολιορκούν τον Χάνδακα, από την Σύνοψις Ιστοριών

Μια μείζων εκστρατεία έγινε το 842/3 από τον Θεόκτιστο, που σημείωσε σημαντική πρόοδο: αρκετές περιοχές του νησιού ανακτήθηκαν ώστε να αποτελέσει τη βάση θέματος, που αναφέρεται στο «Τακτικόν Ουσπένσκυ» του 842/3. Ωστόσο ο Θεόκτιστος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εκστρατεία και τα στρατεύματα που έμειναν πίσω νικήθηκαν γρήγορα από τους Σαρακηνούς.[2][17][18] Δύο άλλες προσπάθειες το 911 και 949 απέτυχαν πλήρως,[19][20] μέχρις ότου το 960/61, όταν ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς επικεφαλής μια τεράστιας στρατιωτικής δύναμης αγκυροβόλησε στο νησί και πολιόρκησε επιτυχώς τον Χάνδακα, επαναφέροντας την Κρήτη στο Βυζάντιο.[6][21]

Β΄ Βυζαντινή περίοδος (961 - 1204 μ.Χ) Επεξεργασία

Μετά την κατάληψη του νησιού από το Βυζάντιο, αυτό οργανώθηκε ως Θέμα με στρατιωτική βάση τον Χάνδακα.

Υπό τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό το νησί διοικούταν από ένα δούκα ή κατεπάνω. Στις αρχές του 12ου αιώνα ενώθηκε μαζί με το Θέμα Ελλάδος και το Θέμα Πελοποννήσου υπό τη διοίκηση του μεγάλου δούκα, του επικεφαλής του βυζαντινού ναυτικού.[2][6] Την περίοδο αυτή το νησί ζούσε ήρεμα μέχρι την Τέταρτη Σταυροφορία.[2][6] Κατά την διάρκεια της Σταυροφορίας η Κρήτη παραχωρήθηκε στον Βονιφάτιο τον Μομφερρατικό σε μορφή πρόνοιας από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Δ΄ Άγγελο.[22] Ο Βονιφάτιος, ανίκανος να εξασφαλίσει την κυριαρχία του στο νησί, το πούλησε στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Ωστόσο το φρούριο του Χάνδακα καταλήφθηκε πρώτα από τους Γενουάτες.[23] Η Βενετία εξασφάλισε τον πλήρη έλεγχο της νήσου το 1212 όπου και μετατράπηκε σε Ενετική αποικία.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Kazhdan (1991), σ. 545
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Nesbitt & Oikonomides (1994), σ. 94
  3. Δετοράκης (1986), σσ. 128–129
  4. Δετοράκης (1986), σ. 128
  5. Hetherington (2001), σ. 60
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Kazhdan (1991), σ. 546
  7. Hetherington (2001), σ. 61
  8. Δετοράκης (1986), σσ. 131–132
  9. Δετοράκης (1986), σσ. 129–130
  10. Δετοράκης (1986), σσ. 130–131
  11. Δετοράκης (1986), σ. 132
  12. Treadgold (1997), σσ. 313, 325
  13. Δετοράκης (1986), σσ. 132–133
  14. Δετοράκης (1986), σ. 133
  15. Treadgold (1997), σ. 378
  16. Makrypoulias (2000), σσ. 347–348
  17. Makrypoulias (2000), σ. 351
  18. Treadgold (1997), p. 447
  19. Makrypoulias (2000), σσ. 352–356
  20. Treadgold (1997), σσ. 470, 489
  21. Treadgold (1997), σ. 495
  22. Treadgold (1997), p. 710
  23. Treadgold (1997), pp. 712, 715

Πηγές Επεξεργασία

 
 
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Byzantine Crete της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).