Γενικά Αρχεία του Κράτους

(Ανακατεύθυνση από ΓΑΚ)

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (συντομογρ. ΓΑΚ) είναι ελληνική δημόσια υπηρεσία, η οποία λειτουργεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 4610/19 (μέρος ΣΤ΄) [2] με αποστολή τη φύλαξη και διαχείριση του αρχειακού υλικού της Ελλάδας το οποίο αφορά την ελληνική ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά καθώς και την λειτουργία του ελληνικού κράτους σε διοικητικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.[3]

Γενικά Αρχεία του Κράτους
Χάρτης
Είδοςεθνικά αρχεία[1]
ΔιεύθυνσηΔάφνης 61, Αθήνα 15452[1]
Γεωγραφικές συντεταγμένες38°0′5″N 23°45′58″E
Διοικητική υπαγωγήΑθήνα[1]
ΤοποθεσίαΨυχικό
ΧώραΕλλάδα[1]
Έναρξη κατασκευής1914
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα

Διάρθρωση και διοίκηση

Επεξεργασία

Τα ΓΑΚ αποτελούν ενιαία αυτοτελή δημόσια υπηρεσία που υπάγεται απευθείας στον εκάστοτε Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η κεντρική υπηρεσία εδρεύει σε νεόδμητο κτήριο της οδού Δάφνης στο Ψυχικό ενώ λειτουργούν και περιφερειακές υπηρεσίες, μία σε κάθε πρωτεύουσα νομού καθώς και σε πόλεις όπου υπάρχει λόγος να υφίσταται επιπλέον υπηρεσία τοπικού αρχείου.

Η Κεντρική υπηρεσία διευθύνεται από τον Διευθυντή των Γενικών Αρχείων του Κράτους και εποπτεύεται από την εννεαμελή Εφορεία των ΓΑΚ. Σε αυτήν μετέχει ως εισηγητής ο Διευθυντής, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Η Εφορεία γνωμοδοτεί και λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με τις γενικές επιστημονικές κατευθύνσεις και καθορίζει τη γενικότερη πολιτική της υπηρεσίας. Έχει, επίσης, γνώμη σχετικά με τη δημιουργία νέων αρχειακών υπηρεσιών, για το επιστημονικό έργο του προσωπικού και παράλληλα συμβουλεύει σχετικά τον εκάστοτε Υπουργό.[2]

Υπηρεσίες

Επεξεργασία

Τα ΓΑΚ εποπτεύουν, διασώζουν, συγκεντρώνουν, συντηρούν, καταγράφουν, αποτυπώνουν, ταξινομούν και ευρετηριάζουν το αρχειακό υλικό της Ελλάδας, το οποίο στη συνέχεια διαθέτουν προς μελέτη.[3] Ουσιαστικά επισημαίνουν τα δημόσια ή ιδιωτικά αρχεία, έγγραφα και χειρόγραφα με ιστορικό ενδιαφέρον που έχουν στη διάθεσή τους, τα απογράφουν και κατόπιν επιλογής τα εισάγουν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους για περαιτέρω προετοιμασία προς χρήση.[3]

Παράλληλα τα ΓΑΚ συνεργάζονται με θρησκευτικούς φορείς, κατόχους ιδιωτικών αρχείων, ξένα κράτη και οργανισμούς που διαθέτουν αρχειακό υλικό από τους οποίους εμπλουτίζουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους είτε αποδεχόμενοι δωρεών αντίστοιχου υλικού είτε και με αγορά του.[3] Ακόμα εποπτεύουν ειδικά αρχεία δημόσιων υπηρεσιών, εκδίδουν περιοδικά και αυτοτελή δημοσιεύματα με σκοπό την διάθεση της υπό διαχείριση γνώσης και συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα στη βάση της εν γένει αποστολής τους.[3]

Ιστορικό

Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 οι επαναστατημένοι Έλληνες προσπάθησαν να συγκροτήσουν μια "Κεντρική Διοίκηση" για να διαχειρίζεται τη νομοθετική, δικαστική και εκτελεστική εξουσία, καθώς η τουρκική διοίκηση είχε καταλυθεί και απομακρυνθεί από τις ελληνοκρατούμενες περιοχές. Ιδρύθηκαν έτσι τα "Μινιστέρια" (πρόδρομοι των σημερινών υπουργείων), που αργότερα μετονομάσθηκαν σε Γραμματείες. Το 1829 δημιουργείται η ειδική υπηρεσία συγκέντρωσης των τεκμηρίων που δημιουργούσαν οι Γραμματείες. Η υπηρεσία αυτή ονομάστηκε "Αρχειοφυλακείον της Επικρατείας". Η υπηρεσία αυτή διαλύθηκε το 1833 και κάθε Γραμματεία πήρε πίσω τα τεκμήρια που είχε εναποθέσει σε αυτήν. Κάθε Γραμματεία τηρεί δικό της αρχείο μέχρι το 1836. Το έτος αυτό το Ελεγκτικό Συνέδριο οργανώνει το δικό του αρχείο και οι Γραμματείες εναποθέτουν εκεί τα αρχεία τους.

Το 1846 η Ελληνική Βουλή αποφασίζει να συγκεντρώσει σε ειδικό χώρο και να ταξινομήσει τα αρχεία των Εθνοσυνελεύσεων, ενώ το 1855 εκδίδει τα "Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας". Οργανωμένη υπηρεσία αποκλειστικά υπεύθυνη με τη συγκέντρωση, διαφύλαξη, ταξινόμηση και έκδοση των αρχείων εξακολουθεί να μην υφίσταται μέχρι το 1914. Το έτος αυτό η Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου ψηφίζει στη Βουλή το Νόμο 380, με τον οποίο ιδρύεται "Υπηρεσία των Αρχείων του Κράτους". Βασικοί υποκινητές του Νόμου ήταν ο Γιάννης Βλαχογιάννης, σημαντικός ιστορικός της εποχής και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Σπυρίδων Λάμπρος. Ο Βλαχογιάννης δώρισε στη νεοσύστατη υπηρεσία την πολύτιμη προσωπική του συλλογή τεκμηρίων και ανέλαβε πρώτος διευθυντής της. Έφορος της υπηρεσίας ορίστηκε τότε ο Νικόλαος Πολίτης. Το υπουργείο εσωτερικών, αποθέτοντας τα δικά του αρχεία στην υπηρεσία απέθεσε και τα αντίστοιχα αρχεία των "Αρχειοφυλακείων" που υπήρχαν ανά ένα σε κάθε νησί των Επτανήσων, αλλά και των αρχειοφυλακείων Σάμου και Κρήτης.

Η υπηρεσία αναδιοργανώνεται με το Νόμο 2027 του 1939[4] και λειτουργεί έτσι μέχρι το 1991. Η υπηρεσία δεν διέθετε ακόμη δικό της κτήριο και αναγκαζόταν να μισθώνει κτήρια και αποθήκες για να στεγάσει το προσωπικό και το υλικό της. Το 1991 ψηφίζεται ο Ν. 1946[5] καταργώντας τον 2027, ως "Νόμος αριθ. 1946: Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) και άλλες διατάξεις". Στο Νόμο αυτό περιλαμβάνεται και ο εξής ορισμός του αρχείου:

Αρχείο, κατά την έννοια του νόμου αυτού, είναι το σύνολο των μαρτυριών και των εγγράφων, αδιακρίτως χρονολογίας, σχήματος και ύλης, που σχετίζονται με τη δραστηριότητα του Κράτους, δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών ή νομικών ή φυσικών προσώπων ή ομάδων φυσικών προσώπων

Ο ίδιος νόμος απαγορεύει την εξαγωγή από τη χώρα αρχείων που έχουν χαρακτηριστεί ως "εθνικής σημασίας". Οργανώνει την υπηρεσία σε τμήματα και δημιουργεί παραρτήματά της στις έδρες όλων των Νομών που ως τότε δεν υπήρχαν. Η υπηρεσία λειτουργεί έκτοτε με βάση αυτό το νόμο, ενώ ο Ν 2846 του 2000 καταργεί την ως τότε αυτοτελή υπηρεσία "Αρχείο Πρωθυπουργού, Υπουργών και Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης" και την υπαγάγει στην Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ.

Εγκαταστάσεις

Επεξεργασία

Η Υπηρεσία, παρά τη νομική οργάνωση και υπόστασή της, εξακολουθούσε να μη διαθέτει κατάλληλο κτήριο. Στεγαζόταν κατά διαστήματα είτε στα υπόγεια της Ακαδημίας Αθηνών, είτε στην Παλαιά Βουλή είτε μισθώνει κτήρια και αποθήκες. Ήδη από το 1972 και κατόπιν επανειλημμένων εισηγήσεων των Διευθυντών και της εκάστοτε Εφορείας, είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες ανέγερσης ιδιόκτητου κτηρίου. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του κτηρίου της Κεντρικής Υπηρεσίας των ΓΑΚ, προϊόν της συνεργασίας των αρχιτεκτόνων Δ. Δακανάλη, Σ. Μπουμπιώτη, Α. Τσιγκούνη και Χ. Φλώρου, πήρε το πρώτο βραβείο σε σχετικό πανελλήνιο διαγωνισμό του 1978.[6] Το κτήριο αυτό αποπερατώνεται από τον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων (ΟΣΚ) με την οικονομική βοήθεια του Πρόδρομου Αθανασιάδη - Μποδοσάκη - κυρίως για τον εξοπλισμό - και στις 11 Νοεμβρίου του 2003 εγκαινιάζεται από τον τότε Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Σημίτη. Πρόκειται για κτήριο με υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις και προδιαγραφές ικανό να στεγάσει τόσο το ταξινομημένο όσο και το αταξινόμητο αρχειακό υλικό και, φυσικά, το ειδικευμένο προσωπικό. Έχει επίσης γίνει σημαντική προσπάθεια ψηφιοποίησης μεγάλου τμήματος του αρχειακού υλικού, ενώ στο κτήριο λειτουργεί και μικρό εκθετήριο των πολύ σημαντικών τεκμηρίων που διαθέτει η συλλογή των ΓΑΚ. Σημαντική προσπάθεια έχει καταβληθεί για την προστασία του υλικού και του κτηρίου: Πυροσβεστικό αέριο FM200 και διοξείδιο του άνθρακα για τα αρχειοστάσια και τον ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό, νερό για τους χώρους εργασίας, με ειδικές πυροπροστατευτικές θύρες που κλείνουν αεροστεγώς, ενώ τα φωτιστικά σώματα είναι ειδικά για φωτισμό κατακόρυφων επιφανειών στα αρχειοστάσια και λειτουργούν με ανιχνευτές κίνησης, ενώ στους χώρους μελέτης των εγγράφων χρησιμοποιούνται λαμπτήρες περιορισμένης εκπομπής υπεριώδους ακτινοβολίας. Οι υαλοπίνακες των αιθουσών όπου το αρχειακό υλικό είναι εκτεθειμένο στο φυσικό φως (όπως, π.χ., στο αναγνωστήριο), είναι επενδεδυμένοι με ειδική μεμβράνη αποκοπής της υπεριώδους ακτινοβολίας. Τέλος, όλες οι υπηρεσίες διαθέτουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές (διασυνδεδεμένους σε τοπικό δίκτυο) με πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέσω του Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 www.archivesportaleurope.net/directory/-/dir/ai/code/GR-1. Ανακτήθηκε στις 18  Νοεμβρίου 2019.
  2. 2,0 2,1 Ν.4610/2019 Εθνικό Τυπογραφείο
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Γενικά Αρχεία του Κράτους». www.archives.gak.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2022. 
  4. Αναγκαστικός Νόμος 2027 12/19 Οκτωβρίου 1939 Περί αναδιοργανώσεως της υπηρεσίας των γενικών αρχείων του Κράτους Εθνικό Τυπογραφείο
  5. Δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 69, τ. Α', 14 Μαϊου 1991
  6. «Η ιστοσελίδα των ΓΑΚ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2011.