Δουκάτο της Εδέσσης

Το Δουκάτο της Εδέσσης ήταν διοικητική διαίρεση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην Μεσοποταμία με κέντρο την Έδεσσα η σημερινή Ούρφα της Τουρκίας. Το Δουκάτο δημιουργήθηκε μετά το 1031 και την ανακατάληψη της Έδεσσας από τον Γεώργιο Μανιάκη και διοικούνταν αρχικά από έναν στρατηγό κι έπειτα από αξιωματικό με τον τίτλο του δούκα ενώ κάποιοι έφεραν τον τίτλο του κατεπάνω.

Δουκάτο της Εδέσσης
Χώρα	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
δεδομένα ()

Στο Δουκάτο περιλαμβάνονταν τα πρώην θέματα Λιμνίων και Αετού την Στρατηγίς Χασαναρά και άλλες μικρότερες περιοχές, αναφέρεται με μεικτό πληθυσμό τόσο σε εθνικότητα όσο και σε θρησκεία. Από το 1085 δέχτηκε συνεχείς επιθέσεις και λεηλασίες από τους Τούρκους, το 1067 ο δουξ Λέων Αρβαντηνός έχασε σε μάχη από τους Τούρκους, αιχμαλωτίστηκε και απελευθερώθηκε με καταβολή λύτρων. Το 1070-71 ο δουξ Βασίλειος Αλουσιανός αντιμετώπισε πολυήμερη πολιορκία από τον Αλπ Αρσλάν ενώ το Δουκάτο αναγνώριζε τη βυζαντινή κυριαρχία τυπικά. Το 1077 σε μια εμφύλια αντιπαράθεση ο Βασίλειος Αποκάπης πολιόρκησε και κατέλαβε την Έδεσσα , σκότωσε τον προηγούμενο δουξ κι ανέλαβε νέος δουξ. Μετά τον θάνατο του το 1083 η πόλη εναλλάσσονταν συχνά δούκες ενώ η αυτοκρατορική εξουσία δεν αναγνωριζόταν πάντα, ταυτόχρονα οι Τούρκοι εμίρηδες λεηλατούσαν την ύπαιθρο και πολιορκούσαν την Έδεσσα.

Τον Φεβρουάριο του 1087 η πόλη παραδόθηκε στον εμίρη Μελικσάχ, αλλά συνέχισαν να διορίζονται βυζαντινοί διοικητές της πόλης, και από τον εμίρη δικοί του διοικητές. Μέχρι το 1098 που τα εδάφη του Δουκάτου έφτασαν οι σταυροφόροι, πόλεις του δουκάτου ή πρώην βυζαντινοί αξιωματούχοι κατα διαστήματα επαναστατούσαν από τον Τούρκο εμίρη και αναγνώριζαν τον βυζαντινό αυτοκράτορα. Το 1098 ο δουξ Θεόδωρος Χετάμης, βυζαντινός αξιωματούχος, δολοφονήθηκε, ο θάνατος του και το ίδιο έτος θεωρείται ότι έληξε η βυζαντινή κυριαρχία στην περιοχή.

• Γεώργιος Μανιάκης, μετά το 1031 - 1036 ή 1037, στρατηγός, ο πρώτος δουξ
• Λέων Λεπενδρηνός, 1036 ή 1037, ο δεύτερος δουξ
• Μιχαήλ Αποκάπης, 1036 ή 1037-1038, πιθανότατα ο τρίτος δουξ
• Βαρασβατζέ Τορνίκιος, 1038, στρατηγός
• Βασίλειος Αποκάπης, 1038, δουξ
• Ααρών Ραδομηρός, πριν το 1057, δουξ
• Ιωάννης Δούκας, 1059, κατεπάνω
• Σαμουήλ Αλουσιανός, κάπου ανάμεσα στη δεκαετία 1060- πριν το 1062, δουξ
• Νικηφόρος Βοτανειάτης, πριν το 1062, δουξ
• Δαβατηνός, 1062, δουξ
• Μιχαήλ Σαρωνίτης, πριν το 1066, δουξ
• Θεόδωρος Πηγονίτης, 1066, δουξ
• Λέων Αρβαντηνός, 1066-1067, δουξ
• Παύλος, 1068-1071, κατεπάνω
• Βασίλειος Αλουσιανός, 1070-1071, δουξ
• Λέων Διαβατηνός, 1071-1077, δουξ και κατεπάνω
• Βασίλειος Αποκάπης, 1078-1083, δουξ
• Συμβάτιος Βηκχατζή, 1083, δουξ
• Διλάρετος Βραχάμιος, 1084-1086, δουξ
• άγνωστος, 1086, δουξ
• Βαρσαουμά, 1086-1087, δουξ
• Τουρκική κατάκτηση 1087-1093
• Θεόδωρος Χετάμης, 1093-1094 και 1095-1098, δουξ

Πηγές

• Γεώργιος Α. Λεβενιώτης, Η πολιτική κατάρρευση του Βυζαντίου στην ανατολή, Θεσσαλονίκη 2007.