Εγκεφαλικό στέλεχος

Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι δομή του εγκεφάλου. Συνδέει τον τελικό εγκέφαλο με τον νωτιαίο μυελό και την παρεγκεφαλίδα. Στον άνθρωπο, το στέλεχος έχει πλάτος λιγότερο από 2,5 εκ. και μήκος 5 εκ. και χωρίζεται σε τρία τμήματα, τον μεσεγκέφαλο, τη γέφυρα και τον προμήκη μυελό, τα οποία βρίσκονται κάτω από τα εγκεφαλικά ημισφαίρια και το διεγκέφαλο.

Τα τρία διακριτά μέρη του εγκεφαλικού στελέχους (οβελιαία απεικόνιση): μεσεγκέφαλος, γέφυρα και προμήκης μυελός.

Εγκεφαλικό στέλεχος (ραχιαία όψη): Α: Θάλαμος, Β: Μεσεγκέφαλος C: Γέφυρα, D: Προμήκης μυελός.

Εγκεφαλικό Στέλεχος (με κόκκινο).

Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι υπεύθυνο για πολλές ζωτικές λειτουργίες του σώματος, όπως τη ρύθμιση της συχνότητας του παλμού της καρδιάς, της πίεσης του αίματος και του ρυθμού της αναπνοής. Παίζει ρόλο στις διαδικασίες του ύπνου και της αφύπνισης. Αποτελείται από τη φαιά και τη λευκή ουσία. Από το στέλεχος διέρχονται νεύρα που συνδέουν την παρεγκεφαλίδα και τον υπόλοιπο εγκέφαλο με το σώμα. Δέκα από τα δώδεκα κρανιακά νεύρα προέρχονται από τους πυρήνες των κρανιακών νεύρων τους στο εγκεφαλικό στέλεχος. Οι κλινικοί γιατροί μπορούν να εντοπίσουν τις βλάβες του εγκεφαλικού στελέχους με ενδελεχή γνώση της ανατομίας και των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους.

Μέρη

Η φαιά ουσία σχηματίζει πυρήνες μέσα στη λευκή ουσία, οι οποίοι μπορούν να υποδιαιρεθούν σε τρεις τύπους:

1. Κέντρα τμημάτων που αντιπροσωπεύουν την πραγματική προέλευση των κρανιακών νεύρων.
2. Πυρήνες εγκεφαλικού στελέχους που περιλαμβάνουν:
   1. Μέρη αισθητικής οδού.
   2. Προέλευση των οδών συσχέτισης του εγκεφαλικού στελέχους.
   3. Προέλευση ακούσιων κινητικών οδών (εξωπυραμιδική οδός).
3. Δικτυωτός σχηματισμός: μια ομάδα νευρώνων που ασκούν διευκολυντική ή ανασταλτική δράση και παρεμβαίνουν σε διάφορες διαδικασίες, όπως η κατάσταση ύπνου-εγρήγορσης.

Πυρήνες προέλευσης των κρανιακών νεύρων

Οι πυρήνες των κρανιακών νεύρων του εγκεφαλικού στελέχους. Οι κινητικοί πυρήνες αναπαριστώνται με κόκκινο και οι αισθητικοί πυρήνες με μπλε (τα οσφρητικά και οπτικά νεύρα δεν αναφέρονται).

Οι σωματοκινητικοί πυρήνες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

• Τη ραχιαία επιφάνεια, κοντά στη μέση γραμμή, είναι υπεύθυνη για την κινητική νεύρωση των μυών σωματικής προέλευσης (εξωτερικοί κινητικοί μύες του ματιού και μύες της γλώσσας) και περιλαμβάνει τους πυρήνες:

1. Κοινό οφθαλμοκινητικό νεύρο ή ΙΙΙ εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο άνω μέρος του μεσεγκεφάλου, κοντά στο υδραγωγό του Sylvius.
2. Τροχιλιακό νεύρο ή IV εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο κάτω μέρος του μεσεγκεφάλου. Οι ίνες του νεύρου αυτού είναι ετερόπλευρες.
3. Απαγωγό νεύρο ή VI εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο επίπεδο της γέφυρας.
4. Υπογλώσσιο νεύρο ή XII εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στον προμήκη μυελό.

• Την κοιλιακή επιφάνεια, που βρίσκεται έξω και μπροστά από τη ραχιαία και η οποία νευρώνει τις δομές που προέρχονται από τα διακλαδικά τόξα και τις σχισμές και περιλαμβάνει τους πυρήνες:

1. Τρίδυμο νεύρο ή V εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο άνω τμήμα της γέφυρας.
2. Προσωπικό νεύρο ή VII εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο κάτω μέρος της γέφυρας.
3. Μεικτά νεύρα: βρίσκονται στον προμήκη μυελό. Απο αυτά εκφύονται το γλωσσοφαρυγγικό και το πνευμονογαστρικό νεύρο.
4. Παραπληρωματικό νεύρο ή XI εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο.

Ο σωματοαισθητικος πυρήνας, ο οποίος είναι ο εξής:

1. Στατικοακουστικό νεύρο ή VIIΙ εγκεφαλική συζυγία: βρίσκεται στο επίπεδο της γέφυρας.

Οι πυρήνες των κρανιακών νεύρων είναι μια συλλογή σωμάτων κυττάρων νευρώνων (φαιά ουσία) στο εγκεφαλικό στέλεχος που σχετίζονται με ένα ή περισσότερα από τα κρανιακά νεύρα. Οι άξονες που μεταφέρουν πληροφορίες προς και από τα κρανιακά νεύρα σχηματίζουν μια σύναψη πρώτα σε αυτούς τους πυρήνες. Οι βλάβες που εμφανίζονται σε αυτούς τους πυρήνες μπορεί να οδηγήσουν σε αποτελέσματα που μοιάζουν με αυτά που παρατηρούνται από την αποκοπή νεύρων με τα οποία σχετίζονται. Όλοι οι πυρήνες εκτός από αυτόν του τροχιλιακού νεύρου (CN IV) τροφοδοτούν τα νεύρα της ίδιας πλευράς του σώματος.

Μερικοί πυρήνες είναι μικροί και συμβάλλουν σε ένα μόνο κρανιακό νεύρο, όπως ορισμένοι από τους κινητικούς πυρήνες. Άλλοι πυρήνες, ωστόσο, είναι μεγαλύτεροι και εκτείνονται σε διάφορες περιοχές του εγκεφαλικού στελέχους συμβάλλοντας σε πολλά κρανιακά νεύρα. Αρκετοί κινητικοί και αισθητικοί πυρήνες σχηματίζουν διαμήκεις στήλες στο στέλεχος του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα ορισμένοι συγγραφείς να τους περιγράφουν ως μεμονωμένες ασυνεχείς διαμήκεις πυρηνικές στήλες και όχι ως πολυάριθμους μεμονωμένους ξεχωριστούς πυρήνες. Έχουν περιγραφεί τρεις μακριές ασυνεχείς στήλες απαγωγών: σωματικές, διακλαδιοκινητικές και παρασυμπαθητικές.

Μονοπάτια συσχέτισης εγκεφαλικού στελέχους

Είναι ίνες που συνδέουν διαφορετικούς πυρήνες μεταξύ τους εντός του εγκεφαλικού στελέχους, αν και μερικές από αυτές μπορούν να φτάσουν στον προμήκη μυελό ή ακόμα και στην παρεγκεφαλίδα. Υπάρχουν μονοπάτια που διασυνδέουν το δεξί και το αριστερό κέντρο που είναι εγκάρσια:

1. Εγκάρσια οφθαλμικά διαπυρηνικά νεύρα που συνδέουν τους πυρήνες του δεξιού και του αριστερού κοινού οφθαλμοκινητικού νεύρου, επιτρέποντας τη συζευγμένη κίνηση των ματιών.
2. Τοξοειδείς ίνες του βολβού που ανήκουν στις παρεγκεφαλιδικές οδούς, και κάθετες οδούς, οι οποίες αντιπροσωπεύονται κυρίως από δύο ομάδες ινών που ονομάζονται:
   1. Έσω επιμήκης δεσμίδα: που περιλαμβάνει ίνες που εκτείνονται από την περιοχή του εδάφους της τρίτης κοιλίας ή το άνω άκρο του υδραγωγού του Sylvius, πιο συγκεκριμένα από τον πυρήνα του Darkschewitsch, στον αυχενικό νωτιαίο μυελό και σχετίζεται ιδιαίτερα με τον έλεγχο της κεφαλής και του ματιού.
   2. Κεντρική περιτονία του κρανίου: Είναι μέρος των εξωπυραμιδικών οδών.

Σύνδεση με μύες

Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται εξ ολοκλήρου από νευρικό ιστό και περιβάλλεται από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Ο προμήκης μυελός ενώνεται με το νωτιαίο μυελό στο επίπεδο του ινιακού τρήματος και δεν βρίσκεται σε στενή επαφή με κανένα μύ. Το εγκεφαλικό στέλεχος περιέχει τους πυρήνες των κρανιακών νεύρων για τα κρανιακά νεύρα III-XII. Επομένως, η νεύρωση των μυών που ελέγχεται από τα προαναφερθέντα κρανιακά νεύρα εξαρτάται από το εγκεφαλικό στέλεχος.

Χειρουργική επέμβαση

Η χειρουργική επέμβαση εγκεφαλικού στελέχους μπορεί να είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις γλοιώματος εγκεφαλικού στελέχους και άλλων όγκων. Αυτές οι βλάβες μπορεί να οδηγήσουν σε απόφραξη της ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) και αποφρακτικό υδροκέφαλο. Το μέγεθος και η θέση του όγκου λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό του εάν ένας ασθενής είναι υποψήφιος για χειρουργική επέμβαση και για την επιλογή της χειρουργικής προσέγγισης.

Σε περιπτώσεις δυσπλασιών Chiari, μπορεί να πραγματοποιηθεί χειρουργική επέμβαση αποσυμπίεσης του οπίσθιου βόθρου για να δημιουργηθεί χώρος για το εγκεφαλικό στέλεχος και την παρεγκεφαλίδα. Η πρόσβαση στο εγκεφαλικό στέλεχος μπορεί να προσεγγιστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με το επιθυμητό σημείο έκθεσης. Οποιαδήποτε χειρουργική επέμβαση έχει εγγενή κίνδυνο και πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης στο εγκεφαλικό στέλεχος ώστε να μην βλάψει το ΚΝΣ και τις υπερκείμενες δομές κατά την απόκτηση πρόσβασης.

Κλινική σημασία

Σημαντικά κλινικά προβλήματα μπορεί να επηρεάσουν το εγκεφαλικό στέλεχος όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, κακοήθεια, απομυελινωτικές διεργασίες και πολλά άλλα. Σημαντικές παθήσεις που μπορούν να επηρεάσουν το ανώτερο εγκεφαλικό στέλεχος περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, το σύνδρομο θαλαμικού πόνου από βλάβη στον οπίσθιο πλάγιο θάλαμο, τον ημιβαλλισμό από βλάβη στον πυρήνα του επιθαλάμου, όπως επίσης διαταραχές στον υποθάλαμο μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στην όρεξη, στη ρύθμιση της θερμοκρασίας, στην αρτηριακή πίεση, στην ανάπτυξη κ.α. Ο τραυματισμός ή ο εκφυλισμός των ντοπαμινεργικών νευρώνων στη μέλαινα ουσία έχει ως αποτέλεσμα τη νόσο του Πάρκινσον. Η βλάβη στο κατώτερο εγκεφαλικό στέλεχος μπορεί να οδηγήσει σε πολλά διαφορετικά σύνδρομα που μπορούν να εντοπιστούν μελετώντας τα ελλείμματα στα κρανιακά νεύρα και στις οδούς που διασχίζουν το εγκεφαλικό στέλεχος, συμπεριλαμβανομένων ενδεικτικά:

• Εγκεφαλικό επεισόδιο Wallenberg (είναι το πιο κοινό σύνδρομο ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου)
• Κήλη παρεγκεφαλιδικών αμυγδαλών (αιφνίδια αναπνευστική και καρδιακή ανακοπή λόγω συμπίεσης του προμήκη μυελού)

Μια άλλη αλλοίωση του εγκεφαλικού στελέχους που μπορεί να εμφανιστεί είναι η μυελινόλυση κεντρικής γέφυρας από την ταχεία διόρθωση της υπονατριαιμίας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε επιληπτικές κρίσεις, αταξία και διαταραχή της συνείδησης.

Ψευδοκώμα είναι μια σπάνια νευρολογική πάθηση που εμφανίζεται όταν υπάρχει βλάβη στο εγκεφαλικό στέλεχος, που προκαλείται συχνότερα από ισχαιμικό ή αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτό το σύνδρομο μπορεί να οδηγήσει τους ασθενείς να αναπτύξουν τετραπληγία και δυσαρθρία, αλλά που διατηρούν τις αισθήσεις τους. Μπορεί να φαίνεται ότι βρίσκονται σε εμμένουσα φυτική κατάσταση, αλλά ορισμένοι ασθενείς μπορεί να μπορούν να επικοινωνήσουν με κινήσεις των ματιών ή το ανοιγοκλείσιμο των ματιών και να γνωρίζουν το περιβάλλον τους, αλλά να μην μπορούν να επικοινωνήσουν ελεύθερα.

Δείτε επίσης

• Τελικός εγκέφαλος
• Παρεγκεφαλίδα
• Κρανιακά νεύρα