Τετραγράμματο: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο όρος '''Τετραγράμματο''' αναφέρεται στη λέξη με την οποία είναι γραμμένο το προσωπικό όνομα του [[Θεός|Θεού]] στο [[Εβραϊκά|εβραϊκό]] κείμενο της [[Αγία Γραφή|Αγίας Γραφής]]. Η χρήση του όρου «Τετραγράμματο» καθιερώθηκε αφενός επειδή το όνομα γράφεται με τέσσερα γράμματα και αφετέρου επειδή είναι αβέβαιο πως προφερόταν στα αρχαία χρόνια, δεδομένου ότι η εβραϊκή γραφή έχει μόνο σύμφωνα και η γλώσσα επί πολλούς αιώνες ήταν ουσιαστικά νεκρή.

 

* Ο Έβερετ Φοξ, στο μεταφραστικό έργο του ''Τα Πέντε Βιβλία του Μωυσή'' (The Five Books of Moses), επισημαίνει: «Παλιές και νέες απόπειρες που έγιναν για να αποκατασταθεί η "σωστή" προφορά του ονόματος [του Θεού] στην εβραϊκή δεν τελεσφόρησαν· ούτε ο τύπος "Ιεχωβά", που ακούμε μερικές φορές, ούτε ο καθιερωμένος λόγιος τύπος "Γιαχβέ" μπορούν να αποδειχτούν πέραν πάσης αμφιβολίας». (σελ. xxix, Schocken Books, 1997)

* «Ενώ έχουν προταθεί πολλά σύγχρονα ονόματα ως προφορά αυτών των γραμμάτων [σημ. του Τετραγράμματου] (Ιεχωβά, Γιαχβέ, κλπ), ο παραδοσιακός Ιουδαϊσμός διδάσκει ότι η αρχική προφορά αυτού του ονόματος του Θεού έχει ξεχαστεί». (''In the Beginning: A Short History of the Hebrew Language'', Joel M Hoffman, NYU Press, 2004, σελ. 44)

* Μια εγκεκριμένη από την Ιερά Σύνοδο της Ορθόδοξης εκκλησίας έκδοση της ''Αγίας Γραφής'' αναφέρει: «"Ιεχωβάς" ήταν όνομα επίσημο, που έδειχνε την τέλεια ύπαρξη του Θεού και δεν εχρησιμοποιείτο παρά μία φορά τον χρόνο από τους Εβραίους. Η λέξη "Κύριος" στην μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει τη λέξη Αδοναΐ, που εχρησιμοποιείτο αντί του Ιεχωβάς, που δεν συνήθιζαν να προφέρουν οι Εβραίοι για λόγους σεβασμού». (''Αγία Γραφή, Βίβλος: Παλαιά και Καινή Διαθήκη'', Ερμηνευτική απόδοση Ιωάννη Θ. Κολιτσάρα, 1981, Εκδ. Κ. Κουμουνδουρέα, σελ. 134)

* Το ''Longman Dictionary of Contemporary English'' αναφέρει στο λήμμα «Ιεχωβά»: «Όνομα που αποδίδεται στον Θεό στην Παλαιά Διαθήκη». (Longman House, 1987)

* Το ''The New Dictionary of Cultural Literacy'' δίνει τον εξής ορισμό στη λέξη ''Ιεχωβά'': «Όνομα του Θεού· μια προσέγγιση του αγιότατου ονόματος του Θεού στην εβραϊκή». (Houghton Mifflin, 2002)

* Το λεξικό ''Webster's New Explorer Dictionary And Thesaurus'' δίνει ως συνώνυμα στη λέξη ''θεότητα'' (με την έννοια του "όντος που λατρεύεται ως δημιουργός και άρχοντας του σύμπαντος") λέξεις όπως «Παντοδύναμος», «Θεός», «Ιεχωβά», «Κύριος» και «Υπέρτατο Ον». (Federal Street Press, New edition, 2005, σελ. 853)

* Το θεολογικό έργο ''Elemental Theology: An Introductory Survey of Conservative Doctrine'' αναφέρει: «"Ιεχωβά" είναι ένα από τα σημαντικά ονόματα μέσω τον οποίων ο Θεός έκανε γνωστό τον Εαυτό του. Ο Ελοχίμ είναι ο Θεός ως Δημιουργός όλων των πραγμάτων, αλλά ο Ιεχωβά είναι ο ίδιος Θεός σε σχέση διαθήκης με εκείνους που Εκείνος δημιούργησε. Ιεχωβά σημαίνει τον αιώνιο, τον Αμετάβλητο, Εκείνον που ήταν, και είναι, και θα είναι. Είναι ο Θεός του Ισραήλ και ο Θεός εκείνων που απολυτρώνονται». (Emery H. Bancroft, Ronald B. Mayers, 1996, Kregel Publications, σελ. 54, 55)

* Στο έργο ''Exploring the Epistles of John: An Expository Commentary'' αναφέρεται: «Το μεγαλύτερο όνομα του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη ήταν Ιεχωβά, και είναι αξιοθρήνητο ότι αυτό το όνομα εμφανίζεται στην Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου μόνο 4 φορές (Έξοδ. 6:3· Ψαλ. 83:18· Ησ. 12:2· 26:4) [...] Καθώς Ιεχωβά είναι το όνομα του Θεού της διαθήκης, μάς υπενθυμίζει ότι ο Θεός είναι αμετάβλητος. Εκείνος υπόσχεται και οι υποσχέσεις Του είναι αναλλοίωτες όπως και ο Ίδιος». (John Phillips, 2003, Kregel Publications, σελ. 119, 120)

* Στο βιβλίο του ''The Pentateuch'', αναφέρει ο Χόλντκροφτ: «Η αποκάλυψη του εαυτού του από τον ίδιο τον Θεό, λέγοντας "Εγώ είμαι ο ΚΥΡΙΟΣ [δηλαδή, ο Ιεχωβά]" [...] εμφανίζεται 158 φορές στην Παλαιά Διαθήκη συνολικά. Ο ΚΥΡΙΟΣ προσδιορίζει τον Εαυτό του ως Εκείνου που επικυρώνει την εκπλήρωση εκ μέρους Του των υποσχέσεών Του. [...] Οι πατριάρχες γνώριζαν την θεότητα ως "Ιεχωβά". [...] Οι οδηγίες του Θεού σε αυτή την περίπτωση [ενν. η υποτιμητική χρήση του ονόματος του Θεού] υποβλήθηκαν στην πιο ατυχή εσφαλμένη μετάφραση του τρίτου αιώνα Π.Χ., την μετάφραση των Εβδομήκοντα. Αυτή η μετάφραση αναφέρει "Εκείνος που ονοματίζει το όνομα του ''Κυρίου'', σίγουρα θα θανατωθεί" (εδ. [Λευ. 24:] 16). Αυτό το σφάλμα υποστηρίζει την παραδοσιακή Ιουδαϊκή πρακτική τού να μην προφέρεται το όνομα του ΚΥΡΙΟΥ (δηλαδή ΓΧΒΧ —Ιεχωβά ή Γιαχβέ) δυνατά. Στη δημόσια ανάγνωση αντικαθιστούσαν το ''Ιεχωβά'' με το ''Αδωνάι'', και σε ανεπίσημες περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν το ''Χα σεμ'' (το Όνομα). Λόγω του ότι το όνομα της θεότητας δεν προφερόταν για μεγάλο διάστημα, σήμερα η γραπτή του μορφή και η προφορά του είναι ζήτημα αντιλογίας». (L. Thomas Holdcroft, 1996, CeeTeC Publishing, σελ. 115, 116, 202)

* «Ενώ Ελοχίμ είναι ο Θεός ως ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων, Ιεχωβά είναι ο ίδιος Θεός σε σχέση διαθήκης με εκείνους που Έχει δημιουργήσει». (''The Companion Bible'', E. W, Bullinger, 1922/1999, Kregel Publications, Παράρτημα, σελ. 6)

====Ιστορικό χρήσης====

Στα αρχαιότερα χειρόγραφα της [[Μετάφραση των Εβδομήκοντα|μετάφρασης των Εβδομήκοντα]] περιλαμβάνονται Βιβλικά αποσπάσματα που μεταγράφουν το [[Εβραϊκή γλώσσα|εβραϊκό]] Τετραγράμματο στα [[Ελληνική γλώσσα|ελληνικά]] ως «Ιάω». Ο φωνηεντισμός της μορφής ''Ιεχωβά'' εμφανίζεται σε κείμενα του [[3ος αιώνας|3ου αιώνα]] [[Κ.Χ.]] Για παράδειγμα, σε πάπυρο του 3ου αιώνα υπάρχει η φράση «εληιε Ιεωα ρουβα», η οποία προέρχεται από τα εβραϊκά και σημαίνει «ο Θεός μου Ιεωά ισχυρότερος»<ref>''La prononciation 'Jehova' du tétragramme'' στο O.T.S. τομ. 5ος, 1948, σελ. 43-62. [Πάπυρος στα ελληνικά CXXI 1.528-540 (3ος αιώνας), Βιβλιοθήκη Βρετανικού Μουσείου]</ref>. Στο [[Γνωστικοί|Γνωστικό]] ''Ευαγγέλιο των Αιγυπτίων'' γίνεται αναφορά στο μυστηριακό θεϊκό όνομα «Ιεηουωα»<ref>''The Nag Hammadi Library'', James M. Robinson, 1990, Harper Collins Publishers, σελ. 210.</ref>. Σε αυτή τη μορφή του ονόματος στα ελληνικά αναφέρεται προφανώς στις αρχές του 4ου αιώνα και ο [[Ευσέβιος ο Καισαρείας|Ευσέβιος Καισαρείας]] λέγοντας ότι «το όνομα [του Θεού] που δεν επιτρέπεται να προφέρεται έχει τέσσερις χαρακτήρες στα εβραϊκά και εφτά φωνήεντα στα ελληνικά»<ref>«{{πολυτονικό|Πάλιν Ἑβραῖοι τὸ μὲν ἀνωτάτω τοῦ θεοῦ κύριον ὄνομα ἄρρητον εἶναι καὶ ἄφθεγκτον οὐδὲ φαντασίᾳ διανοίας ληπτὸν εἶναί φασιν· αὐτὸ δὲ τοῦτο καθ΄ ὃ θεὸν ὀνομάζομεν͵ Ἐλωεὶμ καλοῦσι͵ παρὰ τὸ ἤλ͵ ὡς ἔοικε· τοῦτο δ΄ ἑρμηνεύουσιν ἰσχὺν καὶ δύναμιν· ὥστ΄ εἶναι τοῦ θεοῦ τοὔνομα παρ΄ αὐτοῖς ἀπὸ τῆς ἀμφ΄ αὐτὸν δυνάμεώς τε καὶ ἰσχύος ἐπιλελογισμένον͵ δι΄ ἧς νοεῖται παντοδύναμος καὶ πάντα ἰσχύων͵ ὡς ἂν τὰ πάντα συστησάμενος. [...] Ἐπεὶ καὶ τῶν ἑπτὰ φωνηέντων τὴν ἐπὶ ταὐτὸ σύνθεσιν μιᾶς τινος ἀπορρή του προσηγορίας περιέχειν φασὶν ἐκφώνησιν, ἣν διὰ τεσσάρων στοιχείων παῖδες Ἑβραίων σημειούμενοι ἐπὶ τῆς ἀνωτάτω τοῦ θεοῦ δυνάμεως κατατάττουσιν, ἄλεκτόν τι τοῖς πολλοῖς καὶ ἀπόρρητον τοῦτ΄ εἶναι παῖς παρὰ πατρὸς εἰληφότες. Καὶ τῶν παρ΄ Ἕλλησι δὲ σοφῶν οὐκ οἶδ΄ ὁπόθεν τις τοῦτο μαθὼν ᾐνίξατο, ὧδέ πη δι΄ ἐπῶν φήσας· ἑπτά με φωνήεντα θεὸν μέγαν ἄφθιτον αἰνεῖ γράμματα͵ τὸν πάντων ἀκάματον πατέρα. Εἰμὶ δ΄ ἐγὼ πάντων χέλυς ἄφθιτος͵ ἣ τὰ λυρώδη ἡρμοσάμην δίνης οὐρανίοιο μέλη}}». ([[Ευσέβιος ο Καισαρείας]], ''Ευαγγελική Προπαρασκευή'' 11.6.20, 36, 37)</ref>. Επίσης, ο Ευσέβιος αναφερόμενος σε πολύ αρχαίες πηγές παραθέτει τη μορφή «Ιευώ» όσον αφορά στο όνομα του Θεού των Ιουδαίων<ref>Ο [[Ευσέβιος ο Καισαρείας]] στις αρχές του 4ου αιώνα αναφέρει συγκεκριμένα: «{{πολυτονικό|Ιστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς ὀνόμασιν αὐτῶν τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ ὑπομνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ '''Ἰευώ'''}}». ([[Ευσέβιος ο Καισαρείας]], ''Ευαγγελική Προπαρασκευή'' 1.9.21, διαθέσιμο στα αγγλικά [http://www.tertullian.org/fathers/eusebius_pe_01_book1.htm εδώ] στον ιστότοπο [http://www.tertullian.org/ tertullian.org])</ref>. Συγγραφείς όπως ο [[Σεβήρος Αντιοχείας]] ([[465]]-[[538]]) και εκείνος του έργου ''Ευλογία του Ιωάννη του Βαπτιστή'', κάνουν χρήση της μορφής «Ιωά». Παρόμοια, στον Κοϊσλινιανό κώδικα (Codex Coislinianus) του [[6ος αιώνας|6ου αιώνα]], δίνεται η ερμηνεία διαφόρων θεοφορικών ονομάτων με τη χρήση της μορφής «Ιωά». Έκτοτε έχουν εμφανιστεί διάφορες μορφές απόδοσης στα Ελληνικά του Τετραγράμματου, όπως «Ιεβέ», «Ιαουέ», «Ιαβέ», «Ιαή» και «Ιαώ»<ref>

* Ο αναθεματισθείς μετά θάνατον [[Ωριγένης]], στο σχολιολόγιό του ''Εις Ψαλμούς'', αναφέρει ότι το "Κύριος" αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης ''Αδωνάι'' ενώ η λέξη "Κύριος" είχε χρησιμοποιηθεί για να υποκαταστήσει το εβραϊκό τετραγράμματο που το καταγράφει ως '''Ιαή''' (Ιεχωβά/Γιαχβέ). Επίσης, ο Ωριγένης κάνει φανερό ότι ως τις ημέρες του υπήρχαν χειρόγραφα των [[Παλαιά Διαθήκη|Εβραϊκών Γραφών]] στην ελληνική γλώσσα που περιείχαν το τετραγράμματο με αρχαίους εβραϊκούς χαρακτήρες: «{{πολυτονικό|Διὸ λέγεται ταῦτα αὐτοὺς πεποιηκέναι "κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ". Οὐκ ἀγνοητέον δὲ περὶ τοῦ ἐκφωνουμένου παρὰ μὲν ῞ελλησι τῇ "Κύριος" προσηγορίᾳ, παρὰ δὲ Ἑβραίοις τῇ "Ἀδωναΐ". Δέκα γὰρ ὀνόμασι παρ΄ Ἑβραίοις ὀνομάζεται ὁ Θεὸς, ὧν ἐστιν ἓν τὸ "Ἀδωναῒ", καὶ ἑρμηνεύεται "Κύριος". Καὶ ἔστιν ὅπου λέγεται τὸ "Ἀδωναῒ" παρ΄ Ἑβραίοις, καὶ παρ΄ ῞ελλησι "Κύριος", τῆς λέξεως τῆς γεγραμμένης ἐν τῇ Γραφῇ τοῦτο ἀπαγγελλούσης. ῎εστι δὲ ὅτε τὸ '''Ἰαὴ''' κεῖται, ἐκφωνεῖται δὲ τῇ "Κύριος" προσηγορίᾳ παρ΄ ῞ελλησι, ἀλλ΄ οὐ παρ΄ Ἑβραίοις, ὡς ἐν τῷ "Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸς ψαλμός". Κύριον γὰρ ἐνθάδε ἀντὶ τοῦ '''Ἰαὴ''' εἴρηκεν. Καὶ ἔστιν ἡ ἀρχὴ τοῦ ψαλμοῦ παρ΄ Ἑβραίοις "Ἀλληλούϊα"· ἔστι δέ τι τετραγράμματον ἀνεκφώνητον παρ΄ αὐτοῖς, ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ πετάλου τοῦ χρυσοῦ τοῦ ἀρχιερέως ἀναγέγραπται, καὶ λέγεται μὲν τῇ "Ἀδωναῒ" προσηγορίᾳ, οὐχὶ τούτου γεγραμμένου ἐν τῷ τετραγραμμάτῳ· παρὰ δὲ ῞ελλησι τῇ "Κύριος" ἐκφωνεῖται. Καὶ ἐν τοῖς ἀκριβεστέροις δὲ τῶν ἀντιγράφων Ἑβραίοις χαρακτῆρσι κεῖται τὸ ὄνομα, Ἑβραϊκοῖς δὲ οὐ τοῖς νῦν, ἀλλὰ τοῖς ἀρχαιοτάτοις. Φασὶ γὰρ τὸν ῎εσδραν ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ ἑτέρους αὐτοῖς χαρακτῆρας παρὰ τοὺς προτέρους παραδεδωκέναι. Τούτων δὲ ὑπεμνήσθημεν, ἐπεὶ τὸ τετραγράμματον ὡς "Κύριος" κεῖται ἐν τῷ "Ἀλλ΄ ἢ ἐν νόμῳ Κυρίου"· καὶ ἐν τῷ "῞οτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων"· καὶ νῦν "Κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ"}}». (''Σχόλια εις τους Ψαλμούς'' 12.1104.5-33)

* Επίσης, στο έργο του ''Κατά Κέλσου'' (Contra Celsum), ο Ωριγένης αναφέρεται στο όνομα του Θεού στις μορφές '''Ιαώ''' και '''Ιά''' (προφανής αναφορά στο ''[[Γιαχ]]'') το οποίο εμφανίζεται "στις [[Εβραϊκές Γραφές]]": «{{πολυτονικό|Χρὴ μέντοι εἰδέναι ὅτι οἱ ταῦτα συνταξάμενοι, οὔτε τὰ μαγείας νοήσαντες οὔτε τὰ τῶν θείων γραφῶν διακρίναντες, πάντ΄ ἔφυραν· ἀπὸ μὲν μαγείας τὸν Ἰαλδαβαὼθ λαβόντες καὶ τὸν Ἀσταφαιὸν καὶ τὸν Ὡραῖον, ἀπὸ δὲ τῶν ἑβραϊκῶν γραφῶν τὸν '''Ἰαὼ''' ἢ '''Ἰὰ''' παρ΄ Ἑβραίοις ὀνομαζόμενον καὶ τὸν Σαβαὼθ καὶ τὸν Ἀδωναῖον καὶ τὸν Ἐλωαῖον. Τὰ δὲ ἀπὸ τῶν γραφῶν ληφθέντα ὀνόματα ἐπώνυμά ἐστι τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς θεοῦ· ὅπερ μὴ συνέντες οἱ ἐχθροὶ θεῷ͵ ὡς καὶ αὐτοὶ ὁμολογοῦσιν͵ ᾠήθησαν ἄλλον μὲν εἶναι τὸν '''Ἰαὼ''' ἕτερον δὲ τὸν Σαβαὼθ καὶ τρίτον παρὰ τοῦτον τὸν Ἀδωναῖον͵ ὃν λέγουσιν αἱ γραφαὶ Ἀδωναΐ͵ καὶ ἄλλον τὸν Ἐλωαῖον͵ ὃν οἱ προφῆται ὀνομάζουσιν ἑβραϊστὶ Ἐλωαΐ}}». (''Κατά Κέλσου'' 6.32.15-26)

* Ο Επιφάνιος, πιο κάτω στο ίδιο έργο του, αναφέρεται στις εξελληνισμένες Σαμαρειτικές μορφές '''Ιά''' (αντίστοιχο του ''[[Γιαχ]]'') και '''Ιαβέ''', τις οποίες μεταφράζει αντίστοιχα ως «Κύριος» και «{{πολυτονικό|ὃς ἦν καὶ ἔστιν ὁ ἀεὶ ὤν}}», δηλαδή «Εκείνος που Ήταν και Είναι από πάντοτε»: «{{πολυτονικό|Νομίζοντες ὄνομα εἶναι [τοῦ] θεοῦ τινὸς τὸ Σαβαώθ, ὡς ἤδη καὶ ἐν ταῖς πρότερον αἱρέσεσι διὰ πλάτους ἡμῖν πεπραγμάτευται περὶ ἑρμηνείας τοῦ Σαβαὼθ καὶ ἄλλων ὀνομασιῶν, τοῦ τε Ἠλὶ καὶ τοῦ Ἐλωείμ, τοῦ τε ῍Ηλ καὶ τοῦ Σαδδαῒ τοῦ τε Ἐλλιὼν τοῦ τε Ραββωνὶ τοῦ τε '''Ἰὰ''' τοῦ τε Ἀδωναῒ τοῦ τε '''Ἰαβέ''', ὡς ὀνομασίαι εἰσὶ δοξολογιῶν ἅπασαι ἑρμηνευόμεναι καὶ οὐκ ὀνόματά ἐστι θετὰ ὡς εἰπεῖν τῇ θεότητι, ἅτινα καὶ ἐνταυθοῖ σπουδασθήσονται ἑρμηνευθέντα κεῖσθαι· τὸ ῍Ηλ θεός, τὸ Ἐλωεὶμ θεὸς ἀεί, τὸ Ἠλὶ θεός μου, τὸ Σαδδαῒ ὁ ἱκανός, τὸ Ραββωνὶ ὁ κύριος, τὸ '''Ἰὰ''' κύριος, τὸ Ἀδωναῒ ὁ ὢν κύριος, τὸ '''Ἰαβὲ''' ὃς ἦν καὶ ἔστιν ὁ ἀεὶ ὤν, ὡς ἑρμηνεύει τῷ Μωυσῇ ὁ ὢν ἀπέσταλκέ με, ἐρεῖς πρὸς αὐτούς, καὶ τὸ Ἐλλιὼν ὕψιστος, καὶ τὸ Σαβαὼθ δυνάμεων ἑρμηνεύεται. κύριος οὖν Σαβαὼθ κύριος τῶν δυνάμεων. πάντῃ γὰρ κύριος πρόσκειται ὅπου τοῦ Σαβαὼθ ὄνομα λέγει ἡ γραφή· ἡ γὰρ γραφὴ οὐ μόνον ἐκφωνεῖ λέγουσα· εἶπέ μοι Σαβαὼθ ἢ ἐλάλησε Σαβαώθ, ἀλλὰ εὐθὺς λέγει κύριος Σαβαώθ. οὕτως γὰρ ἡ Ἑβραῒς φάσκει Ἀδωναῒ Σαβαώθ͵ ὅπερ ἑρμηνεύεται κύριος τῶν δυνάμεων}}». (''Πανάριον'' [''Κατά Αιρέσεων''] 2.86.4-20)

* Σε έργο που συνέγραψε στα μέσα του 5ου αιώνα, ο [[Θεοδώρητος ο Κύρου|Θεοδώρητος]] σχολιάζοντας το εδάφιο [[s:Έξοδος#6|Έξοδος 6:3]] αναφέρει ότι το τετραγράμματο οι Σαμαρείτες το πρόφεραν '''Ιαβέ'''» ενώ οι Εβραίοι '''Ιά''' (προφανώς αφορά την συντομευμένη μορφή ''[[Γιαχ]]''): «{{πολυτονικό|Τί ἐστι, τὸ ὄνομά μου Κύριος οὐκ ἐδήλωσα αὐ τοῖς; Διδάσκει πόσης αὐτὸν καὶ τιμῆς καὶ εὐμενείας ἠξίωσεν, ὃ γὰρ τοῖς πατριάρχαις οὐκ ἐδήλωσεν ὄνομα, τοῦτο αὐτῷ δῆλον ἐποίησεν· ἔφη γὰρ πρὸς αὐτόν, ἐγώ εἰμι ὁ ὤν. τοῦτο δὲ παρ΄ ἑβραίοις ἄφραστον ὀνομάζεται· ἀπείρηται γὰρ αὐτοῖς τοῦτο διὰ τῆς γλώττης προφέρειν, γράφεται δὲ διὰ τῶν τεσσάρων στοιχείων· διὸ καὶ τετράγραμμον αὐτὸ λέγουσι. τοῦτο καὶ τῷ πετάλῳ ἐπεγέγραπτο τῷ χρυσῷ, ὃ τῷ μετώπῳ τοῦ ἀρχιερέως ἐπετίθετο τῇ ταινίᾳ τῆς κεφαλῆς προσδεσμούμενον. καλοῦσι δὲ αὐτὸ σαμαρεῖται μὲν '''Ἰαβέ''', ἰουδαῖοι δὲ '''Ἰά'''}}». (Θεοδώρητος, ''Ερωτήσεις εις την Οκτάτευχον'' 112.9-18)

* Επίσης, ο Θεοδώρητος αναφέρεται στην μορφή '''Ιά''' (Γιαχ) ως απόδοση της έκφρασης ''αλληλούια'': «{{πολυτονικό|Ἀλληλούϊα. Ἐνταῦθα σαφῶς ἐδιδάχθημεν τοῦ ἀλληλούϊα τὴν ἑρμηνείαν. Τὸ γὰρ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, Ἀλληλούϊα ὁ Ἑβραῖος λέγει· ὁ δὲ Σύμμαχος καὶ ἀνερμήνευτον αὐτὸ εἴασε· λέγει δὲ οὕτως, Ἀλληλούϊα, ὅτι ἀγαθὸς ψαλμός. Ὁ δὲ Θεοδοτίων, Αἰνεῖτε τὸν '''Ἰά'''· αἰνεῖν καὶ οὗτος τοίνυν ὁ ψαλμὸς παρακελεύεται}}». (Θεοδώρητος, ''Ερμηνεία εις τους Ψαλμούς'' 80.1977.48-1980.5 [στον Ψαλμό 140])

* Για τη μορφή '''Ιεβέ'' βλέπε το λήμμα «Ιαβέ» του ''Νεώτερου Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού Ήλιος'', Τόμ. 9ος, σελ. 745.

</ref>.

[[Image:JEHOVAH_at_RomanCatholic_Church_Saint-Fiacre_Dison_Belgium.JPG|thumb|190px|right|Ναός Σεν Φιάκρ (Saint-Fiacre), στην [[Ντιζόν]] του [[Βέλγιο|Βελγίου]].]]

 

 

 

[[Image:IEHOUAH Geneva Bible 1560 Psalm 83 18.PNG|thumb|280px|left|Η ''[[Βίβλος της Γενεύης]]'' (Geneva Bible), εκδόθηκε το [[1560]]. (Ψαλμός 83:18)]]

 

 

[[Εικόνα:Sør-Fron church, IEHOVA.jpg|thumb|150px|right|Ναός στο Σερ-Φρον (Sør-Fron) της [[Νορβηγία|Νορβηγίας]]<ref>Βλέπε και σχετική σελίδα στον ιστότοπο [http://www.divinename.no/sorfron.htm www.divinename.no].</ref>, του [[1787]].]]

 

 

[[Image:AGIOS NEKTARIOS Orthodokos Iera Katihisis sel 248 IEHOVA.JPG|thumb|left|230px|Απόσπασμα από το έργο ''Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις'' ([[1899]]) του [[Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης|Αγίου Νεκταρίου Αιγίνης]].]]

{{απόσπασμα|''Ιεχωβά''. Διατηρήσαμε αυτό το όνομα του Θεού της Διαθήκης του Ισραήλ επειδή ο αναγνώστης το έχει συνηθίσει για χρόνια.}}

 

 

Η κριτική που έχει ασκηθεί όσον αφορά τη μορφή ''Ιεχωβά'' θεωρεί ότι είναι μία «''συγκριτικά πρόσφατη επινόηση''»<ref>''Ιουδαική Εγκυκλοπαίδεια'' ([http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=206&letter=J])</ref>—παρά το γεγονός ότι η μορφή αυτή μαρτυρείται ήδη από τον 11ο αιώνα—, ενώ σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη των λογίων, η απόδοση αυτή αποτελεί «''ανακριβή''» ή ακόμη και «''εσφαλμένη''» μεταγραφή<ref>

* ''"Προηγουμένως προφερόταν "Ιεχωβά", αλλά πιθανώς θα πρέπει να προφέρεται "Γιαχβέ"."'' (''Enns, P. P. (1997, c1989). The Moody handbook of theology (σελ. 47). Chicago, Ill.: Moody Press)''

* ''"Το "Ιεχωβά" ήταν αποτέλεσμα της ανάγνωσης των φωνηέντων του αδωνάι ("Κύριος") με τα σύμφωνα του Γιαχβέ. Χρησιμοποιήθηκε τον 17ο και 18ο αιώνα αλλά από τότε έχει αντικατασταθεί με το "Γιαχβέ"."'' (''To Each Its Own Meaning: An Introduction to Biblical Criticisms and Their Applications, Stephen R. Haynes, Steven L. McKenzie, Westminster John Knox Press, 1999, σελ. 53)''

 

 

====Ενδεικτική χρήση στην ελληνική και διεθνή γραμματεία====

 

======Ξένη======

«Canaries in the morning, orchestras<br>In the afternoon, balloons at night. That is<br>A difference, at least from nightingales,<br>Jehovah and the great sea-worm».<br>

* [[Ουμπέρτο Έκο]], ''Το Όνομα του Ρόδου''.

* [[Ράντγιαρντ Κίπλινγκ]], ''Οι Εφτά Θάλασσες''<ref>«Ιεχωβά των Βροντών, Κύριε Θεέ των Μαχών, βοήθησε! [...] Ιεχωβά των Βροντών, Κύριε Θεέ των Μαχών, άκουσε!» (Rudyard Kipling, ''The Seven Seas'', Hymn Before Action, διαθέσιμο [http://whitewolf.newcastle.edu.au/words/authors/K/KiplingRudyard/verse/volumeXI/hymnbeforeaction.html εδώ] και [http://www.fullbooks.com/Verses-1889-18964.html εδώ].</ref>.

* [[Μπαρτολομέους Κρασέλιους]], ''Ιεχωβά, Τώρα θα σε Λατρέψω'' (Jehovah, Let Me Now Adore Thee)<ref>Έργο του 1697. Το [http://www.ctsfw.edu/etext/hymnals/tlh/adore.tlh κείμενο του έργου] μπορεί να βρεθεί στον ιστότοπο [http://www.ctsfw.edu/ Concordia Theological Seminary].</ref>.

* [[Τζακ Λόντον]], ''Ο Θαλασσόλυκος''<ref>«Ο Ιεχωβά ήταν ανθρωπόμορφος διότι μπορούσε να επικοινωνήσει με τους Εβραίους μόνο με τους όρους της δικής τους κατανόησης». (''The Sea Wolf'', διαθέσιμο [http://london.sonoma.edu/Writings/SeaWolf/chapter27.html εδώ], στον ιστότοπο [http://london.sonoma.edu/ london.sonoma.edu])</ref>, ''Η σιδερένια φτέρνα''<ref>Στο έργο του ''Η σιδερένια φτέρνα'' ([[1907]]) γράφει ο [[Τζακ Λόντον|Λόντον]]: «Εσείς, μπροστά στα μηχανήματα που εξοικονομούν χρόνο και μόχθο, μπροστά στην οργανωμένη παραγωγή, στην αυξημένη αποδοτικότητα των κοινοπραξιών, θέλετε να γυρίσετε μια γενιά πίσω τον ήλιο της οικονομίας, στον καιρό που δεν υπήρχαν μεγάλοι κεφαλαιοκράτες, δεν υπήρχαν μεγάλα μηχανήματα, σιδηρόδρομοι, τότε που ένα πλήθος μικροκεφαλαιοκρατών κονταροχτυπιούνταν μεταξύ τους μέσα σε μια οικονομική αναρχία, τότε που η παραγωγή, πρωτόγονη, σπάταλη, ανοργάνωτη, είχε μεγάλο κόστος. Πιστέψτε με, το κατόρθωμα του [[Ιησούς του Ναυή|Ιησού του Ναυή]] ήταν πιο εύκολο και τον βοήθησε κι ο Ιεχωβά. Αλλά ο Θεός έχει απαρνηθεί εσάς τους μικροκεφαλαιοκράτες. Ο ήλιος του μικροκεφαλαιοκράτη έχει δύσει. Και δεν θα ανατείλει ξανά. Ούτε έχετε τη δύναμη να τον ακινητοποιήσετε. Χάνεστε κι είστε καταδικασμένοι να χαθείτε ολότελα από το πρόσωπο της κοινωνίας». (''The Iron Heel'', διαθέσιμο [http://www.gutenberg.org/files/1164/1164-h/1164-h.htm εδώ], στον ιστότοπο [http://www.gutenberg.org/ gutenberg.org] και [http://london.sonoma.edu/Writings/IronHeel/chapter8.html εδώ])</ref>, κ.α.<ref>Βλέπε ψηφιακή αναπαραγωγή του έργου του ''The Heathen'' [http://etext.lib.virginia.edu/images/modeng/public/LonHeat/LonHe204.jpg εδώ], στον ιστότοπο [http://etext.lib.virginia.edu/ lib.virginia.edu]</ref>

* [[Τόμας Μουρ]], ''Το Άσμα της Μαριάμ''.

* [[Ονορέ ντε Μπαλζάκ]], ''Δύο Ποιητές'', ''Σεραφίτα'', κ.α.<ref>Στο έργο του ''Δύο Ποιητές'' αναφέρει ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ:<br>«Από την περίλαμπρη καρδιά του χειμάρρου της δόξας και του φωτός,<br>Μπροστά στον θρόνο του Ιεχωβά όπου οι άγγελοι στέκονται κοντά,<br>Ο καθένας με ένα χρυσαφένιο σείστρο επαναλαμβάνει τις προσευχές της νύχτας, [...]<br>Σήμερα αυτή η ποιητική ψευτορητορεία έχει αντικατασταθεί με τον Ιεχωβά, τους αγγέλους, στα σείστρα, τα στολίδια των σεραφείμ και όλα τα συμπράγκαλα του παραδείσου τα οποία φρεσκάρονται με μερικές νέες λέξεις όπως "τεράστιος, άπειρος, μοναδικός, ευφυΐα"». (Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ''Δύο Ποιητές'', διαθέσιμη αυτή και άλλες αναφορές στο όνομα ''Ιεχωβά'' στο ίντερνετ στα Αγγλικά [http://www.gutenberg.org/dirs/1/4/4/1443/1443.txt εδώ], στον ιστότοπο του [http://www.gutenberg.org/ Gutenberg Project] και στα Γαλλικά [http://ancilla.unice.fr/~brunet/BALZAC/IP/IP265627.htm εδώ], [http://ancilla.unice.fr/~brunet/BALZAC/IP/IP265815.htm εδώ], [http://ancilla.unice.fr/~brunet/BALZAC/Se/Se356123.htm εδώ] και [http://ancilla.unice.fr/~brunet/BALZAC/Sp/Sp333966.htm εδώ])</ref>.

* [[Γουίλιαμ Μπλέικ]], ''Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης'', κ.α.<ref>Σχετικές σελίδες από τα έργα του Μπλέικ μπορούν να βρεθούν [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/displayPhoto.pl?path=/service/rbc/rbc0001/2003/2003rosen1799&topImages=0006r.jpg&topLinks=0006v.jpg,0006u.tif,0006a.tif,0006.tif&displayProfile=0 εδώ], [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/displayPhoto.pl?path=/service/rbc/rbc0001/2005/2005rosen1812&topImages=0001r.jpg&topLinks=0001v.jpg,0001u.tif,0001a.tif,0001.tif&displayProfile=0] , [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/displayPhoto.pl?path=/service/rbc/rbc0001/2005/2005rosen1812&topImages=0002r.jpg&topLinks=0002v.jpg,0002u.tif,0002a.tif,0002.tif&displayProfile=0] , [http://users.compaqnet.be/cn127848/blake/collected/chap-31.html], κυρίως στον ιστότοπο της [http://memory.loc.gov/ammem/index.html Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου] των ΗΠΑ.</ref>.

* [[Πάμπλο Νερούντα]], ''Κάντο Χενεράλ''.

* [[Βίκτωρ Ουγκώ]], ''[[Οι Άθλιοι]]''.

* [[Ευαγγελικός]] ιεραπόστολος [[Ιωνάς Κιγκ]], 1852<ref>«Ο ΚΙΝΓΚ καταδικάζει θαρραλέα τις ειδωλολατρικές συνήθειες της Ανατολικής Εκκλησίας· την κατηγορεί ότι εκδίωξε τον Ιεχωβά από το αγιαστήριο και αντ' αυτού τον υποκατέστησε με μια γυναίκα —την Παρθένο ΜΑΡΙΑ». (''The New York Times'', 3 Δεκεμβρίου 1852, σ. 6, [http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?_r=1&res=9E04E1DD1438E334BC4B53DFB4678389649FDE&oref=slogin Jonas King] {{pdf}} {{en}})</ref>.

* Θεολόγος και Βιβλικός λόγιος [[Άνταμ Κλαρκ]], ''Σχολιολόγιο του Κλαρκ'', 1826<ref>Ο Κλαρκ κάνει πολύ τακτική χρήση του ονόματος Ιεχωβά, τόσο στη μορφή «Jehovah» όσο και «Yehovah». Αναφέρει, για παράδειγμα: «Αδωνάι Γιεχωβά, [δηλ.] ο Κύριός μου Ιεχωβά. Αδωνάι είναι η λέξη με την οποία πάντα αντικαθιστούν οι Ιουδαίοι το Ιεχωβά κατά την ανάγνωση, καθώς το θεωρούν ανευλαβές να προφέρουν αυτό το όνομα. [...] Το όνομα {{Εβραϊκά1|יהוה}} ΙΕΧΩΒΑ αναφέρεται συγκεκριμένα στην επιτέλεση των υποσχέσεων που έχουν ήδη δοθεί. [...] Ο Θεός ο οποίος ήταν γνωστός ως ΙΕΧΩΒΑ [δηλαδή] το ον που δίνει και πραγματοποιεί υποσχέσεις [...] Μεγάλο μέρος της ενέργειας πολλών κειμένων [της Αγίας Γραφής] χάνεται μεταφράζοντας το {{Εβραϊκά1|יהוה}} Ιεχωβά με τον όρο Κύριος. [...] Ο Θεός εκπληρώνει την υπόσχεσή του διακηρύττοντας το όνομά του. Επί μακρόν έχει αποτελέσει ζήτημα η έννοια της λέξης {{Εβραϊκά1|יהוה}} ΙΕΧΩΒΑ, Γιεχωβά, Γιεχουέ, Γιεχβέ ή Γιεβέ, Γιεουέ, Γιάο, Ιάο, Γχουέ και Γιωβέ· διότι οι ποικίλες προφορές που του αποδόθηκαν ήταν τόσες όσες και οι διαφορετικές ερμηνείες του. Κάποιοι διατηρούν την άποψη ότι είναι εντελώς ανερμήνευτο· αυτοί φυσικά δεν έκαναν καμία απόπειρα ερμηνείας. Άλλοι λένε ότι εννοεί την ουσία της Θεϊκής φύσης. Άλλοι, ότι εκφράζει το δόγμα της Τριάδας· το γράμμα {{Εβραϊκά1|י}} για τον Πατέρα, {{Εβραϊκά1|ה}} για τον Γιο, και {{Εβραϊκά1|ו}} (το συνδετικό μόριο) για το Άγιο Πνεύμα: και προσθέτουν ότι το {{Εβραϊκά1|ה}} που επαναλαμβάνεται μέσα στη λέξη, υποδηλώνει την ανθρώπινη φύση ενωμένη με την Θεϊκή μέσω της ενσάρκωσης. Αυτές οι υποθέσεις εκτιμάται ότι ικανοποιούν πολύ ελάχιστα. Πόσο παράξενο είναι ότι κανένας από αυτούς τους μορφωμένους ανθρώπους δεν ανακάλυψε ότι ο ίδιος ο Θεός έδωσε την ερμηνεία του ονόματος στο Έξοδος 34:6, 7! «Και ο Ιεχωβά πέρασε ενώπιόν του και διακήρυξε: "{{Εβραϊκά1|יהוה}} ΙΕΧΩΒΑ ο ΚΥΡΙΟΣ ο ΘΕΟΣ, ελεήμων και φιλεύσπλαχνος, μακρόθυμος, και με αφθονία καλοσύνης και αλήθειας, που διατηρεί έλεος για χιλιάδες, που συγχωρεί σφάλμα και παράβαση και αμαρτία, και ο οποίος με κανέναν τρόπο δεν θα απαλλάξει από την ενοχή"». Αυτά τα λόγια περιέχουν την ορθή ερμηνεία του αξιότιμου και ένδοξου ονόματος ΙΕΧΩΒΑ». (Adam Clarke, ''O.T. Clarke's Commentary'', 1864, Τόμ. 1ος, σελ. 175, 608, 609, 655, 933)</ref>.

* [[Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης]], ''Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις'', 1899<ref>«Η Παλαιά Διαθήκη αποδίδωσι τω Θεώ τα εξής ονόματα, άτινα κυρίως εισί δηλωτικά των του Θεού ιδιωμάτων, καθόσον η ουσία αυτού παρίσταται ως άρρητος ή ανέκφραστος· ήτοι ''Ελωχίμ'', ''Αδωναΐ'', ''Σαβαώθ''. Το όνομα ''Ιεχωβά'' είναι αυτό το όνομα ''«ο Ων»'', όπερ ο Θεός αποδίδωσιν εαυτώ». Στη σημείωση ΙΣΤ' του Παραρτήματος με τίτλο ''Περί του Ιεχωβά του αποκαλυφθέντος Θεού εν τη Παλαιά Διαθήκη ότι εστίν ο Υιός και λόγος του Θεού και ουχί ο Πατήρ'' αναφέρεται: «Ότι ο Ιεχωβά ο αποκαλυφθείς τω Μωυσεί Θεός εστιν ο Λόγος του Θεού το δεύτερον πρόσωπον της αγίας Τριάδος, και ότι αυτός εστιν ο εν όλη τη Παλαιά Διαθήκη αποκαλυπτόμενος Θεός, θέλομεν αποδείξει προσάγοντες τα σχετικά χωρία των Αγίων Γραφών, και πιστούντες δι' αυτών δια παραθέσεως την του θέματος αλήθειαν. [...] Και εν Εξόδω κεφάλ. 14-16 ο Θεός ο Ιεχωβά αποστέλλων τον Μωυσήν προς τους υιούς Ισραήλ λέγει αυτώ [...] Και εκ των χωρίων τούτων δείκνυται ότι ο Θεός ο αποκαλυφθείς τω Μωυσεί, ο ων, ήτοι ο Ιεχωβά, εστίν αυτός ο αποκαλυφθείς τω Αβραάμ και Ιακώβ. [...] Εν τω χωρίω τούτω φαίνεται, ότι ο Θεός Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ, ο ων (ο Ιεχωβά), ηγείτο εν στύλω νεφέλης και στύλω πυρός του Ιουδαϊκού λαού. Και εν κεφαλαίω κ' στίχ. 1-2 ο Θεός, ο Ιεχωβά δίδων τον νόμον προς τον Μωυσήν λέγει αυτώ, ότι αυτός εστι Κύριος ο Θεός ο εξαγαγών τον λαόν εξ Αιγύπτου και εξ οίκου δουλείας. [...] Και ο Νεεμίας εν κεφ. θ' (στίχ. 7-28) λέγει περί του Ιεχωβά [...] Το εν τούτο πρόσωπον το εμφανισθέν ως άνθρωπος και ως Θεός, ού το Ιεχωβά, ενεφανίσθη και ως άγγελος Θεού, ήτοι απεσταλμένος. [...] Εν τω χωρίω τούτω ο Ιεχωβά εμφανίζεται ως άγγελος Θεού και συγχρόνως ως Θεός ([Γένεσις] στίχ. 11-13). Και εν κεφαλαίω μη' ο Θεός ο Ιεχωβά καλείται άγγελος υπό του Ιακώβ [...] Και εν Εξόδω (κεφάλ. γ' στίχ. 2-7) ο οφθείς τω Μωυσεί Θεός ο καλέσας εαυτόν Ιεχωβά (ο ων) λέγεται άγγελος [...] Και εν Εξόδω (κεφ. ιδ' στίχ. 19, 20) ο Ιεχωβά ο ηγούμενος της οδού εν στύλω νεφέλης και εν στύλω πυρός (έξοδ. ιγ' 21), ούτος ενταύθα ονομάζεται άγγελος του Θεού. [...] Ωσαύτως και εν κεφαλαίω κ' στίχ. 1-12 ο άγγελος του Θεού καλείται Κύριος και Θεός του Ισραήλ. Την εναλλαγήν ταύτην των ονομάτων παρατηρούμεν και εν τη Καινή Διαθήκη. [...] Ώστε ο εν ερήμω και εν βάτω και εν νεφέλη άγγελος του Θεού ο τω Αβραάμ και Ιακώβ και Μωυσεί και τη Άγαρ λαλήσας εστίν ο αποκαλυπτόμενος Θεός, ο Ιεχωβά. [...] Δι' όλης της Π.Δ. παρατηρείται η διάκρισις μεταξύ του κεκρυμμένου Θεού και του ισοθέου Θεοφάντορος, ο συχνότατα καλούμενος άγγελος Κυρίου (Μαλέαχ Ιεχωβά) και διαρρήδην Θεός (Ελ, Ελωχήμ, Αδωνάϊ και Ιεχωβά) ένθεν μεν ταυτίζεται τω Θεώ, ετέρωθεν δε διακρίνεται από του Θεού· [...] Ουδαμού της Π.Δ. συνήθης άγγελος λαλεί άντικρυς ως Θεός, τουναντίον ούτος ο άγγελος Κυρίου συχνότατα λαλεί ως αυτός ούτος ο Ιεχωβά, και η φανέρωσις αυτού θεωρείται ως η φανέρωσις αυτού του Υψίστου Θεού. Το αυτό θείον δηλούσιν εν τη Κ.Δ. τα ονόματα, Λόγος, Υιός, Εικών, απαύγασμα του Θεού, είναι δε το θείον τούτο ον ο τη ανθρωπότητι αποκαλυπτόμενος Θεός προς διάκρισιν από του κεκρυμμένου Θεού. [...] Ο αποκαλυφθείς τοις Ιουδαίοις Θεός, εστίν ο λόγος του Θεού [...] Ο Ιεχωβάς ούτος, όστις εν ταυτώ λέγεται ο άγγελος ή ο απεσταλμένος του Θεού εν τη Π.Δ. εκηρύχθη υπό των προφητών ως Θεός λυτρωτής των Ισραηλιτών και ο αρχηγός της Νέας Διαθήκης ο μέλλων έρχεσθαι σώσαι τους πιστεύοντας [...] Εν τω Ζαχαρία κεφ. β' παρίσταται ο Ιεχωβάς ερχόμενος εις τον κόσμον, και εν ταυτώ φαίνεται αποστελλόμενος. [...] Εν δε Μιχαία Ε' χαρακτηρίζεται ο μέλλων της Ιουδαίας ηγεμών και άρχων του Ισραήλ ως Ιεχωβά, "ούτινος αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος" (στίχ. 2-3). Εν ώ δε ο Ζαχαρίας λέγει, ότι ο Κύριος ελεύσεται εν μέσω του λαού αυτού, ο Μαλαχίας εν κεφ. γ' λέγει ότι ο «ο Κύριος» «ο άγγελος της Διαθήκης» θέλει έλθει εις τον ίδιον αυτού ναόν «Ιδού εγώ εξαποστελώ τον άγγελόν μου, και επιβλέψεται οδόν προ προσώπου μου και εξαίφνης ήξει εις τον ναόν αυτού Κύριος ο Ιεχωβά, ον υμείς ζητείτε, και ο άγγελος της διαθήκης, ον υμείς θέλετε. Ιδού έρχεται λέγει Κύριος παντοκράτωρ» (στίχ. 1, 2). Ώστε ο Ιεχωβά ο και άγγελος της διαθήκης έμελλε να έλθη τις τον εαυτύ ναόν. Τούτο δε εφαρμόζεται υπό του Ευαγγελιστού Μάρκου (α. 2) εις τον Ιησούν Χριστόν, ον θεωρεί ως τον προκαταγγελθέντα υπό των προφητών και περί του οποίου ο Ησαΐας λέγει, ότι ο Θεός ήθελεν αποστείλει τον άγγελον αυτού προ του προσώπου αυτού, όστις ήθελε κατασκευάσει την οδόν αυτού· ήτοι ο Ιεχωβάς ήθελεν ελθεί και αποστείλει τον εαυτού άγγελον, όπως κατασκευάση την εαυτού οδόν. [...] Ο Ευαγγελιστής Μάρκος πληροφορεί ημάς, ότι η προφητεία του Μαλαχίου, δι' ης προκαταγγέλλεται η του Κυρίου και Θεού άφιξις επληρώθη εν τω Ιησού τω Ναζωραίω, ήτοι ότι ο Ιεχωβά ήλθεν εις τον ναόν αυτού. [...] Και ενταύθα ο Δαβίδ προφητεύει την έλευσιν του Ιεχωβά του αποκαλυφθέντος Θεού. [...] Και εν τη Αγία και Μεγάλη Παρασκευή ψάλλει εν ακολουθία των Ωρών: «Ότε σε σταυρώ προσήλωσαν παράνομοι, τον Κύριον της δόξης (Κύριος δε της δόξης ήν ο Ιεχωβά) εβόας προς αυτούς» [...] Εκ των μέχρι τούδε ειρημένων φρονούμεν, ότι απεδείχθη σαφώς, ότι ο αποκαλυφθείς εν τη Π.Δ. Θεός υπό το όνομα Ιεχωβά ο ων ήτο το δεύτερον πρόσωπον της Αγίας Τριάδος, ο Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός ο δι' ημάς και δια την ημετέραν σωτηρίαν ενανθρωπήσας Κύριος Ιησούς Χριστός, ου των ελέει πάντες σωθείημεν». (Αγίου Νεκταρίου ''Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις'', 1899, Εκδ. Β. Ρηγοπούλου, σελ. 48, 246-256)</ref>.

* Πίτερ Κρίστοφερ Νέλσον, ''Λεκτικές Μελέτες στη Βιβλική Εβραϊκή, Αραμαϊκή, Ελληνική και Λατινική'', 1941<ref>«ΙΕΧΩΒΑ: Αυτό είναι το ιερό όνομα μέσω του οποίου ο Θεός μας αποκάλυψε τον Εαυτό του στη σχέση διαθήκης με το λαό του. [...] Η ακριβής προφορά από τους Εβραίους τα αρχαία χρόνια δεν μπορεί να γίνει γνωστή [...] Είναι καλύτερο να είμαστε ικανοποιημένοι με την προφορά που είναι η πιο οικεία στα αφτιά μας». (Peter Christopher Nelson, ''Word studies in Biblical Hebrew, Aramaic, Greek and Latin'', Southwestern Press, 1941, σελ. 31, 37)</ref>.

* [[Αρθούρος Σοπενχάουερ]], ''Δοκίμια''<ref>Στο ''Δοκίμιό'' του ο Σοπενχάουερ ασκεί δριμύα κριτική στον «εκλεκτό λαό του Θεού», τους Ισραηλίτες, οι οποίοι υπάκουαν σε κάθε «ρητή και συγκεκριμένη εντολή του Ιεχωβά». (Αρθούρος Σοπενχάουερ, ''Δοκίμια'', μετάφραση στα Αγγλικά Rudolf Dircks, διαθέσιμο στο ιντερνέτ [http://www.fullbooks.com/Essays-of-Schopenhauer3.html εδώ], στον ιστότοπο [http://www.fullbooks.com/ fullbooks.com])</ref>.

* [[Σίγκμουντ Φρόυντ]], ''Η Σημασία των Φωνηεντικών Ακολουθιών'', ''Η Ερμηνεία των Ονείρων'' (εκδ. 1925).

 

* ''Ο Κόσμος της Βίβλου, Η Παλαιά Διαθήκη'', εκδόσεις Gallimard-Δεληθανάση.

======Μουσική======

* [[Τζουζέπε Βέρντι]], ''Ναμπούκο''<ref>Το [http://www.impresario.ch/libretto/libvernab_i.htm λιμπρέτο του Ναμπούκο] μπορεί να βρεθεί στον ιστότοπο [http://www.impresario.ch/ impresario.ch]. Δημοσιεύματα που περιέχουν αναφορές στον Ιεχωβά από το έργο του Βέρντι που ανέβηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή τον Οκτώβριο του 2007 από την εφημερίδα ''[http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=5350&subid=2&pubid=136537 Έθνος]'' και τον ιστότοπο [http://news.classicalmusic.gr/article.php?id=1391 classicalmusic.gr].</ref>.

* [[Μοντέστ Πετρόβιτς Μούσοργκσκι|Μοντέστ Μούσοργκσκι]], ''Ιησούς του Ναυή''<ref>Στο έργο του ''Ιησούς του Ναυή'' ([[1877]]) ο Μούσοργκσκι επανειλημμένα χρησιμοποιεί το όνομα Ιεχωβά αναφερόμενος στη δύναμη ή το λόγο του Ιεχωβά («Ты сильной десницей врага Иеговы [...] В славу Иеговы сокрушить Израиль должен»).</ref>, ''Η Ήττα του Σενναχειρείμ''.

* [[Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ]], ''Καντάτες''<ref>Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο ''Εσένα, εσένα, Ιεχωβά, θα Αινώ'' (Dir, dir, Jehova will ich singen), στον ιστότοπο [http://www.musicanet.org/robokopp/Lieder/dirjehov.html musicanet.org]. Επίσης σχετική αναφορά στο ελληνικό έργο ''Επίτομη Ιστορία της Μουσικής''.</ref>.

* [[Φραντς Σούμπερτ]], ''Ο Παντοδύναμος''<ref>''Die Allmacht'', D 852 op. 79,2. Ο επαναλαμβανόμενος στίχος "Groß ist Jehova, der Herr" («Ο Ιεχωβά είναι Μεγάλος, ο Κύριος») εμφανίζεται στο μελοποιημένο αυτό ποίημα και είναι διαθέσιμο [http://www.motettenchor-paderborn.de/k_971026.htm εδώ].</ref>.

* [[Αντρέας Χάμμερσμιτ]], ''84ος Ψαλμός''<ref>''Επίτομη Ιστορία της Μουσικής''.</ref>.

 

======Κινηματογράφος======

Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι πρωτόπλαστοι γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν το Θεϊκό Όνομα<ref>Γένεση 4:1</ref>. Το βιβλικό υπόμνημα καταγράφει ότι γενικά στον προκατακλυσμιαίο κόσμο γινόταν χρήση του Ονόματος <ref>Γένεση 4:26</ref>. Κατά την περίοδο των πατριαρχών, λίγο μετά δηλ. το 1900 π.Χ., ο Αβραάμ ονομάτισε έναν ιερό τόπο "Ιεοβά-ιρέ", που σημαίνει ''"Ο Ιεοβά θα δει"''<ref>Γένεση 22:14, ''Μετάφραση Βάμβα''</ref>. Γύρω στα τετρακόσια χρόνια μετά λέγεται ότι ο Θεός είπε στον Μωυσή: ''"Αποκαλύφθηκα στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ ως Θεός Παντοκράτορας· και δεν τους επέτρεψα να Με γνωρίσουν με το όνομά Μου ΓΧΒΧ"'' <ref>I revealed Myself to Abraham, Isaac and Jacob as God Almighty (''El Shaddai''), and did not allow them to know Me by My name YHVH.—[http://www.blueletterbible.org/cgi-bin/versions.pl?book=Exd&chapter=6&verse=3&version=KJV#3 Έξοδος 6:3], ''The Living Torah''

</ref>. [[Image:Mesha stele.jpg|thumb|200px|Η Μωαβιτική Λίθος, που χρονολογείται γύρω στο 850 π.Χ., περιέχει το Τετραγράμματο.]]Αυτό το εδάφιο αποτελεί για πολλούς απόδειξη ότι για πρώτη φορά το όνομα του Θεού αποκαλύφθηκε στον Μωυσή<ref>[http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/benedict_ist_logos.htm Βλ. Ομιλία του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄]</ref>, και δικαιολογούν τις προηγούμενες περιπτώσεις αναφοράς του Ονόματος στο βιβλίο της Γένεσης ως αναχρονισμούς του Μωυσή<ref>''The Complete Word Study Old Testament,'' AMG Publishers, 1998.</ref>. Άλλοι πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο δεν εξηγεί ικανοποιητικά τις ανωτέρω περιπτώσεις χρήσεις του ονόματος και, συνυπολογίζοντας το λεξιλόγιο και τη σύνταξη του εν λόγω εδαφίου, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η άγνοια του ονόματος του Θεού πριν από την εποχή του Μωυσή δεν αφορούσε τη λέξη καθαυτή αλλά το ότι δεν γνώρισαν στην πράξη τι σημαίνει το Όνομα, πώς αυτό αποτελεί εγγύηση για την εκπλήρωση των υποσχέσεων του Θεού.<ref>

* Η κατάλληλη απάντηση σε αυτό το ερώτημα έγκειται στην άρνηση [του Θεού] να γνωρίσουν οι πατριάρχες τη σημασία του ονόματος Γιαχβέ• όχι στην άρνηση να γνωρίσουν το όνομα. Τα δύο ρήματα, «εμφανίστηκα» και «έγινα γνωστός», είναι αμφότερα σε χιφίλ αυτοπαθή, δηλ. «Παρουσίασα τον εαυτό μου» και «Δεν έκανα τον εαυτό μου γνωστό». Η εβρ. πρόθεση πριν από τη φράση Ελ Σανταΐ και η απουσία οποιασδήποτε πρόθεσης πριν από τη λέξη Γιαχβέ είναι το πιο καθοριστικό στοιχείο. Η μετάφραση απαιτεί τη χρήση κάποιας πρόθεσης στη δεύτερη περίπτωση, και πιστεύουμε ότι οι καλύτερες μεταφράσεις είναι αυτές που κάνουν την πρώτη πρόθεση να αναφέρεται και στον δεύτερο όρο με την ίδια δύναμη και σημασία όπως αναφέρεται στον πρώτο. Αυτή η πρόθεση είναι η εβρ. Beth Essentiae και πρέπει να αποδοθεί «ως», σημαίνοντας: «Ο Θεός παρουσίασε τον εαυτό του στον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ με τα γνωρίσματα του (με τις ιδιότητες του) Ελ Σανταΐ, αλλά με τα γνωρίσματα του ονόματός μου Γιαχβέ δεν έκανα τον εαυτό μου γνωστό σε αυτούς». Το όνομα παίζει σημαντικό ρόλο εδώ: αποκαλύπτει τα γνωρίσματα, το ποιόν, τις ιδιότητες και την ουσία του ονόματος.—''The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible,'' 1976.</ref>

 

[[Image:2nd century Hebrew decalogue.jpg|thumb|150px|left|O [[Πάπυρος Νας]], 2oς-1ος αιώνας [[ΠΚΧ]].]]

 

 

===Μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία===

 

Η μείωση της χρήσης του Ονόματος, ιδιαίτερα στον προφορικό λόγο, σχετίζεται ιστορικά με την επέκταση του ελληνιστικού πολιτισμού, η οποία και δημιούργησε δύο ισχυρά ρεύματα. Στο πρώτο ρεύμα ανήκαν οι συντηρητικοί Ιουδαίοι που πίστευαν ότι υπήρχε κίνδυνος αλλοτρίωσης της θρησκευτικής και εθνικής τους ταυτότητας, και αυτοί αμύνθηκαν τηρώντας πιο σχολαστικά τον Νόμο του Μωυσή. Σε αυτό συμπεριελήφθη και η αυστηρότερη τήρηση της βιβλικής εντολής «δεν πρέπει να κάνεις κακή χρήση του ονόματος του Γιαχβέ, του Θεού σου»<ref>You shall not misuse the name of Yahweh your God, for Yahweh will not leave unpunished anyone who misuses his name.—Έξοδος 20:7, ''New Jerusalem Bible''.</ref>, με αποτέλεσμα να περιοριστεί η προφορά του Ονόματος, ιδίως έξω από τον Ναό. Το Μισνά—αν και μεταγενέστερο έργο—δίνει κάποιες πληροφορίες για τις απόψεις που υπήρχαν όταν αυτό γράφτηκε. Συγκεκριμένα, το χωρίο Sotah 7:6 λέει: «Στον Ναό πρόφεραν το Όνομα όπως ήταν γραμμένο, άλλα στις επαρχίες χρησιμοποιούνταν μια υποκατάστατη λέξη». Από την άλλη μεριά, εθεωρείτο πρέπον το Όνομα να περιλαμβάνεται στους χαιρετισμούς<ref>Berakhot 9:5</ref>. Ωστόσο, ανάμεσα στα αμαρτήματα που απέκλειαν κάποιον από τη ζωή του «μέλλοντος αιώνος» ήταν και η προφορά του Ονόματος<ref>Sanhedrin 10:1</ref>. Το ότι πράγματι τον 1ο αιώνα υπήρχε η τάση αποφυγής της προφοράς του Θεϊκού Ονόματος τεκμηριώνεται από τα λεγόμενα του Εβραίου ιστορικού Ιώσηπου, που δηλώνει: «Τότε ο Θεός αποκάλυψε [στον Μωυσή] το όνομά Του, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει φτάσει σε αφτιά ανθρώπων, και εγώ απαγορεύεται να το προφέρω»<ref>''Ιουδαική Αρχαιολογία,'' II, 276 [xii, 4].</ref>.

 

*Λίμπερμαν Σαούλ (Lieberman Saul), M.A., D.H.L., Ph.D., Late Distinguished Service Professor of Talmud and Rector of the Rabbinical School, Jewish Theological Seminary of America. Author of Greek in Jewish Palestine and Hellenism in Jewish Palestine

:*[http://www.jtsa.edu/community/parashah/archives/5763/vayikra.shtml Η χρήση του ονόματος σημαίνει την δημιουργία προσωπικής επαφής και ιδιαίτερης επικοινωνίας]

*''Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν των Αγίων και Ιερών Γραφών'', Δ.Κ. Υπερηφάνου, Νέα Υόρκη, 1925.

* [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=206&letter=J ''Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια'', λήμμα «Ιεχωβά», στην αγγλική]

* [http://www.newadvent.org/cathen/08329a.htm ''Καθολική Εγκυκλοπαίδεια'' , λήμμα «Ιεχωβά (Γιαχβέ)», στην αγγλική]

* [http://www.htmlbible.com/kjv30/easton/east2017.htm Easton's Bible Dictionary]

* [http://www.nazarene.net/_halacha/Nazarenes_and_the_name.html Nazarenes and the Name of YHWH], an article by James Trimm

* [http://www.eblaforum.org/library/bcah/intbibarch05.html The Rise of God]

* [http://www.newadvent.org/fathers/0211.htm Στο έργο του Κλήμη του Αλεξανδρέα]

* http://perso.wanadoo.fr/jacques.laporte/Page6_En.htm

* http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=52&letter=N

* http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=206&letter=J

* http://mb-soft.com/believe/text/god.htm

* http://www.yahweh.org

* http://www.iahushua.com/ST-RP/name.htm

* http://www.divine-name.info/archaeology.htm

 

===Άρθρα σχετικά με την αντιπαράθεση των δυο μορφών του Τετραγράμματου: Ιεχωβά εναντίον Γιαχβέ===

*[http://www.watchtower.org/library/na/article_02.htm God's Name&#8212;Its Meaning and Pronunciation] - a link to the official web site of [[Jehovah's Witnesses]]. While not endorsing any particular pronunciation, this article acknowledges the "currency and familiarity" of the common ''Jehovah''. See also [http://www.watchtower.org/library/na/index.htm?article=article_01.htm The Divine Name That Will Endure Forever] from the same site.

*[http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=52&letter=N the Jewish Encyclopedia of] supporting the Yahweh side.

*[http://hebrew4christians.com/Names_of_G-d/YHVH/yhvh.html A brief overview of the Name YHVH and how neither 'Yahweh' nor 'Jehovah' is the correct transliteration.]

* [http://www.archiv-vegelahn.de/jehova.html Archiv-Vegelahn (German)]