Φούγκα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

* '''Αντίθεμα''': είναι μια δεύτερη αυτόνομη μελωδία, ένα δεύτερο θέμα, που ακούγεται στην πρώτη φωνή μετά την ολοκλήρωση του κύριου θέματος, την ώρα που ακούγεται στη δεύτερη φωνή η απάντηση. Το αντίθεμα είναι γραμμένο άντιστικτικάαντιστικτικά με τέτοιο τρόπο ως προς το θέμα, ώστε να μπορεί να ακούγεται ψηλότερα ή χαμηλότερα από αυτό σε κάθε εμφάνιση του τελευταίου μέσα στη φούγκα. Αν η μελωδία που συνηχεί με την απάντηση δεν χρησιμοποιείται συστηματικά στην υπόλοιπη φούγκα σαν δεύτερο θέμα, τότε αυτή η μελωδία ονομάζεται απλά '''ελεύθερη αντίστιξη'''.

Μεγάλος είναι ο πλούτος των τεχνικών που ανέπτυξαν οι συνθέτες για να παραλάσσουνπαραλλάσσουν το θέμα (ή το αντίθεμα) της φούγκας. Παραλλαγές επιτυγχάνονται με επεμβάσεις στη μελωδία, τα διαστήματα, το ρυθμό ή τον τρόπο του θέματος. Οι πιο χαρακτηριστικές από αυτές τις τεχνικές είναι:

Ένας ακόμη τύπος φούγκας είναι και η ''φούγκα μετάθεσης'' ([[permutation fugue]]), ένα είδος που αποτελεί συνδιασμόσυνδυασμό φούγκας και αυστηρού [[Κανόνας (μουσική)|κανόνα]]. Όπως και στην κλασσική φούγκα, κάθε φωνή διαδέχεται η μία την άλλη με το θέμα, κατά το πρότυπο της [[Έκθεση (μουσική)|έκθεσης]] (βλ. πιο πάνω). Εδώ, αντί απάντησης και αντιθέματος, κάθε φωνή συνεχίζει με δύο ή περισσότερα θέματα, πάντα αντιστικάαντιστικτικά ως προς τις άλλες φωνές. Με αυτό το πρότυπο κάθε φωνή εκθέτει τα [[Θέμα (μουσική)|θέματα]] διαδοχικά και επαναλλαμβάνειεπαναλαμβάνει το μουσικό υλικό μέχρι να ολοκληρωθεί η πλήρης έκθεση των θεμάτων. Κατά την ανάπτυξη μιας τέτοιας φούγκας είναι μάλλον απίθανο να ακουστούν όλες οι είσοδοι θεμάτων για κάθε φωνή (δηλ. οι 'μεταθέσεις') κι αυτό από συμβαίνει καθαρά από άποψη αναλογικότητας: όσο περισσότερες φωνές υπάρχουν σε μια φούγκα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των πιθανών 'μεταθέσεων'. Ως εκ τούτου οι συνθέτες ασκούν περικοπές στο μουσικό υλικό, κρατώντας τα πλέον εύηχα μέρη και κατά συνέπεια περιορίζοντας την ελεύθερη αντίστοιξηαντίστιξη, τα επεισόδια και τις επανεκθέσεις του αρχικού θέματος (στην αρχική τονικότητα). Ένα κλασσικό παράδειγμα ''φούγκας μετάθεσης'' αποτελεί η χορωδιακή εισαγωγή στην καντάτα Himmelskönig, sei willkommen BWV182 του [[Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ]]. Ασυνήθιστη εξαίρεση αποτελεί η φούγκα από το έργο Passacaglia και Φούγκα σε ντο ελάσσονα, BWV 582 του Μπαχ, από την άποψη ότι έχει επεισόδια μεταξύ των εκθέσεων μετάθεσης.