Μοντέστ Μουσόργκσκι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο ίδιος ο συνθέτης έκανε μικρές αλλαγές στο επώνυμό του. Στις πρώτες (μέχρι το [[1858]]) επιστολές του προς τον [[Μίλυ Μπαλάκιρεφ]], υπογράφει ως 'Musorsky'. <ref>Taruskin (1984: pp.10-12)</ref> Σε μία, όμως, επιστολή του πάλι προς τον Μπαλάκιρεφ, το [[1863]], υπογράφει ως 'Musorgskiy' <ref>Taruskin (1984: p.44)</ref> και, από τότε και μετά, διατηρεί σε γενικές γραμμές το ''γ'', αλλά επανέρχεται μερικές φορές στην παλαιά εκδοχή. <ref>Taruskin (1984: p.238)</ref><ref>Taruskin (1993: p.xxviii)</ref> Η προσθήκη του ''γ'' στο επώνυμο, φαίνεται ότι έγινε κατόπιν προτροπής του αδελφού τού συνθέτη Φιλάρετου, διότι η ρίζα του, η λέξη ''μύσορ'' έχει άσχημη σημασία στη ρωσική γλώσσα (мýсoр=σκουπίδι, βρωμιά). <ref>Smirnitsky (1985: p.300)</ref> Ο ίδιος ο συνθέτης έχοντας επίγνωση του ιδιόμορφου επωνύμου του, «έπαιζε» περιπαικτικά πολλές φορές με αυτό. Σε επιστολές του προς τον κριτικό Στασόφ, υπογράφει ως 'Musoryanin' (=σκουπιδιάρης) !

Σε σχέση με τον τονισμό, η ορθή απόδοση στη ρωσική γλώσσα, είναι στην '''πρώτη''' συλλαβή (προπαραλήγουσα). <ref>Taruskin (1993: pp.xxviii, xxx</ref> Ο τονισμός στη δεύτερη συλλαβή (παραλήγουσα), οφείλεται πιθανότατα σε μία παραλλαγή πολωνικής προέλευσης, αλλά πολλοί συμπατριώτες του συνθέτη την υιοθέτησαν -σε συνδυασμό με το ''γ''-, παρακινημένοι από τη διαπίστωση ότι, ένας τόσο σημαντικός για τη ρωσική μουσική συνθέτης, δεν θα έπρεπε κατ’ουδένα τρόπο, να έχει επώνυμο που να παραπέμπει σε «σκουπίδια»!

Ο Μουσόργκσκι γεννήθηκε στο [[Κάρεβο]] της Αυτοκρατορικής [[Ρωσία|Ρωσίας]]. Η οικογένειά του, γαιοκτήμονες, είχε ευγενή καταγωγή από τον κλάδο των [[Ρούρικ]]. <ref>Taruskin (1993: pp. xxx, 384)</ref>και τη δυναστεία των [[Σμολένσκ]]. Στην ήλικία των έξι ετών, ο Μοντέστ θα πάρει τα πρώτα μαθήματα [[πιάνο|πιάνου]] από τη μητέρα του, εξαιρετική πιανίστα. Η πρόοδός του ήταν τόσο μεγάλη που, μόλις τρία χρόνια αργότερα, ήταν ικανός να εκτελέσει ένα [[κοντσέρτο]] του [[Τζον Φίλντ]] και κάποια έργα του [[Φράντς Λιστ]].

To [[1852]] o Μοντέστ μπήκε στη Σχολή Δοκίμων της Φρουράς. Η περίοδος της θητείας του στη Σχολή με διοικητή κάποιον Στρατηγό Σούτγκοφ, <ref>Brown, 4</ref>θα επιδράσει καθοριστικά στον μόλις 13 ετών Μουσόργκσκι. Παρά τις κάποιες αντικρουόμενες απόψεις για το ποιόν του εν λόγω διοικητή, το βέβαιο είναι ότι η Σχολή δεν ήταν το καταλληλότερο μέρος για τη διαμόρφωση του ευαίσθητου χαρακτήρα ενός ανθρώπου σαν τον Μοντέστ. Σύμφωνα με κάποιον παλαιό μαθητή της Σχολής, ο Σούτγκοφ «αισθανόταν περήφανος όταν κάποιος σπουδαστής επέστρεφε από άδεια, μεθυσμένος με σαμπάνια». <ref>Brown, 5</ref> Δεν είναι λοιπόν καθόλου απίθανο, το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα εμφανίσει αργότερα ο συνθέτης, ο [[αλκοολισμός]], να έχει τις ρίζες του στη θητεία του στη συγκεκριμένη Σχολή. <ref>Brown, 5</ref>

Τη χρονιά του διορισμού του ο Μοντέστ θα γνωρίσει τον, λίγο μεγαλύτερό του, αξιωματικό [[Αλεξάντερ Μποροντίν]] κατά τη διάρκεια της κοινής υπηρεσίας τους σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αγ. Πετρούπολης. Ο μετέπειτα σημαντικός συνθέτης και μέλος της ομάδας των [[Η Ομάδα των Πέντε|«5»]], Μποροντίν θυμάται γλαφυρότατα: «''...η στενή του στολή ήταν άψογη, απόλυτα εφαρμοστή, τα πόδια του στραμμένα προς τα έξω, τα μαλλιά του καλοστρωμένα και περασμένα με λούστρο, τα νύχια του κομμένα στην εντέλεια, τα χέρια του περιποιημένα όπως των λόρδων. Η συμπεριφορά του κομψή και αριστοκρατική: ο λόγος του παρομοίως, αρθρωμένος μέσα από κάπως σφιγμένα δόντια, ανάμικτος με γαλλικές φράσεις, μάλλον ολιγαρκής. Υπήρχε κάποια «υποψία», μικρή όμως, ενός δανδή. Η ευγένεια και οι τρόποι του ήσαν ξεχωριστοί. Οι κυρίες τον κρυφοσυζητούσαν. Κάθισε στο πιάνο και, απλώνοντας τα χέρια του με κοκεταρία, έπαιξε με εξαιρετική γλυκύτητα και τρυφερότητα αποσπάσματα από τον [[Τροβατόρε]] την [[Τραβιάτα]] κ.α., ενώ τον μπιζάριζαν: «...Υπέροχο! Μεγαλειώδες!...» και άλλα τέτοια. Συνάντησα τον Μοντέστ Πετρόβιτς, τρείς-τέσσερις φορές κατ’αυτόν τον τρόπο στου Ποπώφ, και οι δύο μας εν υπηρεσία στο νοσοκομείο...''». <ref>ed. E.Gordeyva, M.P. Musorgsky v vospominaniyakh sovremennikov [Mussorgsky in the recollections of contemporaries] (Moscow, 1989), 86–87.</ref>

Ο Μπαλάκιρεφ θα σημαδέψει τη ζωή του Μουσόργκσκι διότι, εφεξής, θα γίνει ο μέντορας και δάσκαλός του (παρ’όλο που στα τελευταία του χρόνια οι σχέσεις τους θα γίνουν απόλυτα εχθρικές). Έλεγε στον Στασόφ: «Επειδή δεν είμαι θεωρητικός, δεν μπορώ να τον διδάξω [[αρμονία]], όπως κάνει ο [[Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ|Κόρσακοφ]], μπορώ όμως να του διδάξω τις συνθετικές φόρμες και, για να γίνει αυτό, μπορούμε να παίζουμε μαζί στο πιάνο τις [[συμφωνία|συμφωνίες]] του [[Λούντβιχ βαν Μπετόβεν|Μπετόβεν]], αλλά και έργα άλλων συνθετών, αναλύοντας τη φόρμα». <ref>Brown, 12-13</ref> Μέχρι τότε, ο Μουσόργκσκι δεν είχε μουσικές «σφαιρικές» γνώσεις, παρά μόνον ό,τι είχε σχέση με το πιάνο. Ο Μπαλάκιρεφ άρχιζε να αναπληρώνει σταδιακά τα συγκεκριμένα κενά.

Ο συνθέτης θα πληγωθεί και θα θυμώσει με τη συμπεριφορά τού -κάποτε- φίλου του Μπαλάκιρεφ, που τον είχε εγκαταλείψει και τον μεταχειριζόταν σαν απόκληρο. Σε μία επιστολή του προς τον Στασόφ, γράφει: «...ο κραταιός Κούσα (όπως τον αποκαλούσε) εκφυλίστηκε σε άψυχο προδότη...». <ref>Letter to Vladimir Stasov, 9 October 1875. As quoted in Rimsky-Korsakov, My Musical Life, 154–155, footnote 24. </ref> Λίγο αργότερα θα χάσει έναν ακόμη φίλο του, τον ζωγράφο και αρχιτέκτονα [[Βίκτορ Χάρτμαν]]. Ο θάνατός του, θα δώσει αφορμή στον Μουσόργκσκι για τη σύνθεση του πιο δημοφιλούς έργου του, [[Εικόνες Σε Μία Έκθεση]] (Kartinki s vystavki), [[σουίτα]] για [[πιάνο]], αν και έγινε παγκοσμίως γνωστό από τη μεταγραφή για [[ορχήστρα]] του [[Μωρίς Ραβέλ|Ραβέλ]].

Ο Μουσόργκσκι, όπως και άλλοι από την ομάδα των [[Η Ομάδα των Πέντε|«5»]] θεωρήθηκε «εξτρεμιστής» από τον Αυτοκράτορα και την Αυλή του. Γι’αυτό, ο [[Αλέξανδρος Γ' της Ρωσίας| Τσάρος Αλέξανδρος ο Γ’]], διέγραψε την όπερα [[Μπορίς Γκοντουνόφ (όπερα)|Μπορίς Γκοντουνόφ]] από τα έργα που περιλαμβάνονταν στην Αυτοκρατορική Όπερα, το [[1888]]. <ref>Volkov (1995), p.106-7</ref>

Πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο, τυπικό της εποχής στην οποία έζησε ο συνθέτης, μία «πατενταρισμένη» (sic) συμπεριφορά, αντίδραση των νέων κυρίως, αλλά όχι μόνον, απέναντι στην (τσαρική) εξουσία και τους φορείς της. Αυτή η συμπεριφορά επέβαλε το να πίνει κάποιος, για να δηλώσει τη στάση και τη θέση του. Ήταν αντίσταση μέσω ακραίων μορφών συμπεριφοράς. <ref>Volkov, p.87</ref>Κάποιος σύγχρονος του Μουσόργκσκι αναφέρει χαρακτηριστικά: «μία επίμονη λατρεία στο Βάκχο θεωρείτο σχεδόν υποχρεωτική για έναν καλλιτέχνη αυτής της περιόδου. Ήταν μία επίδειξη, μία πόζα (sic) των καλύτερων ανθρώπων της δεκαετίας του (18)’60». Κάποιος άλλος αναφέρει: «Οι ταλαντούχοι άνθρωποι στη Ρωσία, που αγαπάνε τον απλό κόσμο, δεν μπορεί παρά να πίνουν!». <ref>Quoted in Sovietskaia muzyka (Soviet Music), 9 (1980), 104. As quoted in Volkov, p. 87.</ref>