Βάσκοι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι αγγλόφωνοι πήραν τη λέξη Basque από τη γαλλική Basque (προφέρεται Μπασκ), που προέρχεται από τη γασκωνική Basco (οι γασκωνοι το προφέρουν basku), ομόρριζο με το ισπανικό Vasco, που προήλθε από το λατινικό Vasco (προφερόταν Βάσκο) με πληθυντικό Vascones. Οι όροι απαντούν στον [[Στράβων|Στράβωνα]] που αποκαλεί τους ανθρώπους της περιοχής ''οὐασκώνους''<ref>''λέγω δὲ τοὺς τὴν βόρειον πλευρὰν ἀφορίζοντας τῆς Ἰβηρίας͵ Καλλαϊκοὺς καὶ Ἄστουρας καὶ Καντάβρους μέχρι '''Οὐασκώνων''' καὶ τῆς Πυρήνης• ὁμοειδεῖς γὰρ ἁπάντων οἱ βίοι.'' Γεωγραφικά, Βιβλίο Γ, 3.7, κατά τον 1ο π.Χ. αιώνα</ref>. Προφανώς ο Στράβων έτσι θα άκουσε τότε να τους αποκαλούν. Η λέξη θεωρείται ομόρριζη ή και ταυτόσημη με το όνομα των [[Γασκώνη|Γασκώνων]]. Πιθανολογείται οτι ότι παραπέμπει σε ρίζα σχετική με τη λέξη [[βουνό|όρος]], "κάτοικος των βουνών" στις γλώσσες της περιοχής στα αρχαία χρόνια. Ως χώρα των ''Οὐασκόνων'' αναφέρεται και 150 χρόνια αργότερα από τον [[Πλίνιος|Πλίνιο]] στο έργο "Γεωγραφική ΥφήγησιςΑφήγησις", όπου αναφέρεται και πόλη Οἰασσώ<ref>δεύτερο βιβλίο, στο στ κεφάλαιο</ref>

Ο λόγιος Alfonso Irigoyen<ref>1929-1996, καθηγητής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο των Βάσκων</ref> θεωρούσε ότι η λέξη ''euskara'' είχε ως ριζαρίζα ένα αρχαίο βασκικό ρήμα, το enautsi που σήμαινε "λέγω" (στα σημερινά Βασκικά "esan") και ότι η κατάληξη ''kara'' σήμαινε τον "τρόπο".<ref>στο ισπανόγλωσσο βιβλίο "Compendio Historial" του 1571, του Βάσκου συγγραφέα Esteban de Garibay, αναφέρεται η γλώσσα των βάσκων ως enusquera</ref>

[[Αρχείο:Nortasun.png|Classification of population according to cultural identity|thumb|ΕρευναΈρευνα με ερώτημα:Αισθάνεστε Βάσκος; &nbsp;&nbsp;1&nbsp;-&nbsp;Ναι<br>2&nbsp;-&nbsp;Ναι, κατά κάποιο τρόπο &nbsp;&nbsp;3&nbsp;-&nbsp;ΟχιΌχι<br>4&nbsp;-&nbsp;Δεν απαντώ]]

Κατά τον 18ο αιώνα ο πατέρας του εθνικιστικού κινήματος των Βάσκων [[Σαμπίνο Αράνα]] ανέπτυξε τη θεωρία ότι υπήρχε ρίζα ''euzko'' που προερχότανμεπροερχόταν με τη σειρά της από τη λέξη ''eguzkiko'' (ηλιακός) ανάγοντας ουσιαστικά τη λέξη σε εποχές που οι Βάσκοι πίστευαν σε κάποια ηλιακή θεότητα. Για το νέο έθνος των Βάσκων που οραματιζόταν ως ανεξάρτητο ο Αράνα, πρότεινε τη λέξη "Euzkadi". Ο νεολογισμός του υιοθετήθηκε αφού η [[Χώρα των Βάσκων (αυτόνομη κοινότητα)|αυτόνομη περιοχή των Βάσκων]] αναφέρεται στα βασκικά και ως "Εσκουαντί" (Euskadi και Euskal Autonomia Erkidegoa<ref>βασκική wikipedia</ref> πιο επίσημα)

Η γλώσσα των Βάσκων έχει έξη μορφές, η μία από τις οποίες, η επίσημη, δημιουργήθηκε σχετικά πρόσφατα για να ενοποιήσει τις διαλέκτους ή πάντως για να καταστήσει δυνατή την πλήρη και ευχερή συνεννόηση, όπως και για να είναι διαθέσιμη για επίσημη κυβερνητική χρήση είτε στο πλαίσιο της αυτονομίας είτε της ανεξαρτησίας. Είναι γλώσσα ανάδελφη που εικάζεται ότι αν έχει συγγενείς, αυτοί σίγουρα δεν βρίσκονται στην Ευρώπη. Μια θεωρία (ανάμεσα στις πολλές), που ούτε αυτή είναι αποδεκτή από όλους τους γλωσσολόγους, εικάζει ότι κάποτε τα βασκικά ομιλούνταν σε μεγάλη έκταση αλλά χάθηκαν ή αφομοιώθηκαν οι πολιτισμοί των λαών που τα μιλούσαν και επιβίωσαν ως μοναδικοί εκπρόσωποι της γλώσσας αυτής οι Βάσκοι στα Πυρηναία και στη νοτιανότια Γαλλία.

Οι ιστορικές αναφορές στους Βάσκους αρχίζουν από αρκετά αργά, δηλαδή από τον 1ο π.Χ. αιώνα με το Στράβωνα. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πηγές για πρωτύτερα. Ανάλυση του γονιδιώματος των Βάσκων υποδηλώνει ότι πρέπει να ζούσαν εκειεκεί από τη νεολιθική εποχή<ref>The Basque Paradigm: Genetic Evidence of a Maternal Continuity in the Franco-Cantabrian Region since Pre-Neolithic Times, έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2012 στην American Journal of Human Genetics</ref> Γύρω στο 50 π.Χ. η περιοχή είχε κατακτηθεί (αν όχι οληόλη, μεγάλο μέρος της) από τους Ρωμαίους, οι οποίοι πλέον θεωρούσαν ότι τους απομένει μόνον η δυτική Ιβηρική για να κατακτήσουν ολοκληρηολόκληρη την Ισπανία -άρα τα Πυρηναία ειχανείχαν κατακτηθεί. Στα μεταχριστιανικά χρόνια οι Βάσκοι θεωρούνταν ομάδα συγγενής με τους Γασκώνους και τους Ακουϊτανούς. Κατά το Μεσαίωνα η περιοχή μεταξύ των ποταμών [[Έβρος (Ισπανία)|Έβρου]] και [[Γαρούνας|Γαρούνα]] ονομαζόταν ''Βασκωνία'', χώρα που αγωνιζόταν να απωθήσει τους [[Βησιγότθοι|Βησιγότθους]] που ήδη είχαν συστήσει εκεί το [[Βησιγοτθικό βασίλειο]] και η οποία αργότερα αγωνιζόταν να σταματήσει την επέκταση των μωαμεθανών από το κέντρο και το νότο της [[Ισπανία]]ς. Η Βασκωνία επίσης αναφέρεται να προσπαθεί να απωθήσει και τους [[Φράγκοι|Φράγκους]] που επεκτείνονταν από το βορρά προς την [[Ιβηρική χερσόνησος|Ιβηρική]]. Παρουσία Βάσκων μαρτυρείται και στο ποταμό [[Λίγηρας|Λίγηρα]] που όμως βρίσκεται πολύ βορειότερα -αυτό κατά τον 7ο και 8ο αιώνα. Πιθανόν οι εκεί Βάσκοι να κατέβηκαν προς το νότο απωθούμενοι από άλλες φυλές ή να είναι εσφαλμένη η μαρτυρία.

Στην ευρυτερηευρύτερη περιοχή (νότια Γαλλία και Πυρηναία) ιδρύθηκε το [[Δουκάτο της Βασκωνίας]] ή Γασκωνίας (στα [[Βασκική γλώσσα|Βασκικά]] Baskoniako dukerria). Μέχρι τον 9ο αιώνα η περιοχή κατακερματίζεται λόγω του φεουδαρχικού συστήματος και σχηματίζονται [[κομητεία|κομητείες]] άλλες από αυτές καθαρά βασκικές αλλεςάλλες καθόλου. Σχηματίζεται μεταξυμεταξύ άλλων η κομητεία της Βασκωνίας και παράλληλα το [[Βασίλειο της Καστίλλης]], το [[Βασίλειο της Παμπλόνα]], η [[Κομητεία της Αραγωνίας]] κ.α. Το βασίλειο της Παμπλόνα, στην καρδιά της τότε βασκικηςβασκικής περιοχής (της [[Ναβάρρα]]) κατακερματίζεται κι αυτό από τους φεουδάρχες και τελεί υπό την επιρροή και απειλή των πολύ μεγαλύτερων βασιλείων (της [[Αραγωνία|Αραγώνα]]ς, της [[Καστίλλη]]ς αλλά και των [[Γάλλοι|Γάλλων]] αποαπό το βορρά).

Κατά τον 12ο αιώνα η [[Καστίλλη]] στερεί από τη [[Ναβάρρα]] την έξοδο προς τη θάλασσα, γιατί της αφαιρεί τις περιοχές ÁlavaΑλάβα, BiscayΜπισκάι και GipuzkoaΧιπουθκόα.

Παρόλα τα προβλήματά τους, οι Βάσκοι σε αυτό το διάστημα έχουν σημαντική αυτονομία -γεγονοςγεγονός στο οποιοοποίο συμβάλλει και το δυσπρόσιτο, ορεινό στοιχείο της περιοχής. Εντούτοις η [[Γαλλική επανάσταση]] και όσα ακολουθούν επηρεάζουν πολύ τη Χώρα των Βάσκων. Στη συνέχεια έρχονται οι λεγόμενοι [[Καρλισμός|Καρλικοί Πόλεμοι]], που έγιναν με διαλείμματα, από το 1872 έως ουσιαστικά το 1876. ΟτανΌταν λήγουν με ήττα των Βάσκων και των Καταλανών, σημαλινουνσημαίνουν και το τέλος της αυτονομίας τους. Οι Καρλικοί πόλεμοι που στοίχισαν τόσο πολύ στους Βάσκους έγιναν για πολλούς λόγους και για αντικρουόμενα συμφέροντα. Τυπικά αφορούσαν την γραμμή διαδοχής στο θρόνο και οι Βάσκοι συντάχθηκαν κατά της αλλαγής ώστε το στέμμα να μην πάει σε γυναίκα, στην [[Ισαβέλλα]], αλλά στον αδελφό του νεκρού βασιλιά, στον [[Κάρλος Μαρία|Κάρλος]]. Στις τάξεις των Καρλιστών μπήκαν πολλοί. ΑλλοιΆλλοι γιατί εναντιώνονταν στην προοπτική της γυναίκας βασίλισσας από θρησκευτικό φανατισμό και συντηρητισμό, άλλοι από εθνικισμό (ώστε η βασίλισσα να μην παντρευτεί βασιλιά άλλου κράτους και χαθεί η πλήρης ανεξαρτησία της χώρας), άλλοι -όπως οι Βάσκοι- επειδή διέβλεπαν τον κίνδυνο από έναν τυχόν γάμο της [[Ισαβέλλα]]ς με Γάλλο βασιλιά. Σε αυτή την περίπτωση η χώρα τους θα βρισκόταν μεταξύ [[Συμπληγάδες|Συμπληγάδων]] και θα έχαναν σιγουρασίγουρα την αυτονομία τους. Αυτό όμως τελικά δεν το απέφυγαν. Μια απο τις πρωτεςπρώτες ενέργειες της νέας βασίλισσας ήταν να εφαρμόσει συγκεντρωτικούς νόμους και να απωλεσθείαπολεσθεί έτσι πλήρως η αυτονομία που τυπικά και ουσιαστικά απολάμβαναν οι βόρειες περιοχές της Ισπανίας. Από τότε, και παρά τη σχετικά περιορισμένη αυτονόμηση τμήματος της περιοχής τους, ο βασκικός λαός δεν έπαψε με διάφορα μέσα να επιζητεί την πλήρη ανεξαρτησία του, χωρίς όμως να την επιτυγχάνει.

ΟτανΌταν εξέπνευσε το κινημακίνημα του [[Καρλισμός|Καρλισμού]], τη θέση του πήρε αμέσως το εθνικιστικό κινημακίνημα των Βάσκων, κάτι που η ισπανική κυβέρνηση προσπάθησε να καταστείλει με κάθε τρόπο.

Το 1936, στις παραμονές του [[Ισπανικός εμφύλιος|Ισπανικού εμφυλίου]], στο μικρο εκείνο διάστημα που η Ισπανία χάρηκε ως δημοκρατία, οι Βάσκοι πρόλαβαν κι αυτοί να σχηματίσουν κυβέρνηση. Όταν όμως οι φασιστικές δυνάμεις κινήθηκαν κατά της νεοσύστατης δημοκρατίας των Ισπανών και άρχισε ο εμφύλιος, μπήκαν στον πόλεμο και πολλοί Βάσκοι -αυτή τη συμμαχία αξιοποίησε ο [[Φράνκο]] χαρακτηρίζοντας τους δημοκράτες και τους αριστερούς "εθνικούς προδότες". Ο Φράνκο ενισχύθηκε χωρίς καμία φειδώ από το Χίτλερ στη Γερμανία και τον Μουσολίνι στην Ιταλία, καθώς και από τις [[ΗΠΑ]] (με πετρέλαιο, μεταφορικά μέσα) και τη [[Μεγάλη Βρετανία]], αλλά και από τη χούντα της [[Πορτογαλία]]ς. Ο πόλεμος αυτός στοίχισε πολύ στους Βάσκους, με τη [[Γκουέρνικα]] τον πίνακα του [[Πικάσο]] να αναπαριστά τη φρίκη της ισοπέδωσης μιας πόλης γεμάτης αμάχους από την αεροπορία της [[Γερμανία]]ς -η Γκουέρνικα ήταν και είναι βασκόφωνο χωριό δίχως στρατιωτικό στόχο, είχαν ειχαν χαθειχαθεί τότε 170-300 παιδιά, γυναίκες και ηλικιωμένοι

Οι Βάσκοι εντούτοις δεν εγκατέλειψαν τον αγώνα τους. Στο πλαίσιο των προσπαθειών τους για εθνική ανεξαρτησία συνέστησαν την [[ΕΤΑ]], Βασκική Εθνικιστική και Αυτονομιστική οργάνωση. Δημιουργήθηκε στο [[Μπιλμπάο]] σαν απάντηση στα μέτρα του [[Φράνκο]] το 1959 ως "οργάνωση για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς των Βάσκων". Ήταν εξαρχής ή γρήγορα μεταβλήθηκε σε ένοπλη οργάνωση, μαρξιστικής ιδεολογίας με στόχο την αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία των Βάσκων. Της αποδίδονται 800 δολοφονίες και πολλές απαγωγές και έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ και την ΕΕ ως τρομοκρατική οργάνωση. Το κόμμα ΕριΈρι Μπατασούνα (Batasuna) (παράνομο κι αυτό) σήμερα θεωρείται το πολιτικό σκέλος της οργάνωσης, ισχυρισμός που όμως το ίδιο το ΕριΈρι Μπατασούνα διαψεύδει. Το 2010 η ΕΤΑ ανακοίνωσε μονομερή κατάπαυση πυρός είτε εκτιμώντας το διεθνές και τοπικό πολιτικό κλίμα είτε επειδή είχε αποδυναμωθεί από τις εκατοντάδες συλλήψεις μελών της στη Γαλλία και στην Ισπανία. Το 2011 ανακοίνωσε την παύση της ένοπλης δραστηριότητάς της.

=== Διασπορά ===

=== Πολιτική ===

=== Θρησκεία ===

=== Έθιμα, ΠαραδοσειςΠαραδόσεις, Μυθολογία ===

=== Τέχνη ===

=== Μουσική ===

=== Ποδόσφαιρο ===