Το νησί της [[Κρήτη]]ς δεν έχει αλλάξει καθομιλουμένη τις τελευταίες χιλιετίες. Η '''κρητική διάλεκτος''' αποτελεί φυσική εξέλιξη της δωρικής διαλέκτου{{πηγή|<ref name=aa>R. F. Willetts, The Law Code of Gortyn, 1967.</ref>|σχόλιο=σελίδα;}}, {{πηγή|χωρίς ποτέ να υποστεί κεντρικές παρεμβάσεις, διορθώσεις και καθαρισμούς.{{πηγή}}. Το λεξιλόγιο και οι ιδιωματισμοί της κρητικής διαλέκτου όπως αυτά διασώζονται στην [[Κρητική λογοτεχνία της Aναγέννησης|λογοτεχνία της αναγέννησης]], την διακρίνουν απόλυτα από την ελληνιστική κοινή διάλεκτο και τις λοιπές διαλέκτους που κατάγονται από αυτήν, και μαρτυρούν την αδιάκοπη εξέλιξη της από την αρχαιότητα έως σήμερα. Κατά τον ύστερο μεσαίωνα η διάλεκτος του νησιού εξελίχθηκε σε λόγια γλώσσα, και εκφράστηκε μέσα από την ποίηση του [[Βιτσέντζος Κορνάρος|Κορνάρου]] του Χορτάτση και άλλων, το κρητικό θέατρο και τα λαϊκά τετράστιχα -μαντινάδες- των οποίων η θεματολογία μπορεί να είναι από σκωπτική έως φιλοσοφική. Σήμερα η κρητική διάλεκτος δεν κινδυνεύει με εξαφάνιση, όπως συχνά συμβαίνει σε μειονοτικές διαλέκτους που δεν διδάσκονται, καθώς κυρίως στο νότο, αποτελεί την μόνη προφορική γλώσσα και συνεχίζει και να εξελίσσεται. Η κρητική διάλεκτος ομιλείται εκτός από την Κρήτη, στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας και στα παράλια της Μικράς Ασίας όπου εγκαταστάθηκαν [[Τουρκοκρήτες|μουσουλμάνοι Κρητικοί]] το 1923.
