Πρωτεύοντα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Σύμφωνα με τη σύγχρονη [[κλαδιστική]], η τάξη των Πρωτευόντων είναι [[κλάδος|μονοφυλετική]]. Η υποτάξη [[Στρεψίρρινοι]], πιστεύεται πως διαχωρίστηκε από την πρωτόγονη εξελικτική πορεία των Πρωτευόντων 63 εκατομμύρια χρόνια πριν,<ref>{{cite journal|title=Molecular Remodeling of Members of the Relaxin Family During Primate Evolution|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=18|pages=393–403|url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/content/full/18/3/393|author=Klonisch, T., Froehlich, C., Tetens, F., Fischer, B. & Hombach-Klonisch, S.|year=2001|accessdate=2008-08-22|pmid=11230540|issue=3}}</ref> παρόλο που παλαιότερες χρονολογίες έχουν επίσης προταθεί.<ref name="genome">{{cite journal|title=Development and Application of a Phylogenomic Toolkit: Resolving the Evolutionary History of Madagascar's Lemurs|journal=Genome Research|volume=18|pages=490|year=2008|author=Horvath, J. ''et al.''|url=http://www.biology.duke.edu/wraylab/papers/Horvath&al_2008.pdf|format=PDF|accessdate=2008-08-22|doi=10.1101/gr.7265208|pmid=18245770|issue=3|pmc=2259113}} {{deadDead link| date=June 2010 | bot=DASHBot}}</ref> Από τις επτά οικογένειες των στρεψίρρινων, οι πέντε συσχετίζονται με τους [[λεμούριος|λεμούριους]], ενώ οι δύο οικογένειες που απομένουν περιλαμβάνουν τις [[λορισίδες]] και τους [[γαλάγος|γαλάγους]].<ref name="MSW3" /><ref name="Mittermeier2008">{{cite journal|title=Lemur Diversity in Madagascar|author=Mittermeier, R., Ganzhorn, J., Konstant, W., Glander, K., Tattersall, I., [[Κόλιν Γκρόουβς|Groves, C.]], Rylands, A., Hapke, A., Ratsimbazafy, J., Mayor, M., Louis, E., Rumpler, Y., Schwitzer, C. & Rasoloarison, R.|journal=International Journal of Primatology|doi=10.1007/s10764-008-9317-y|pages=1607–1656|volume=29|issue=6|date=December 2008}}</ref> Παλαιότερα συστήματα ταξινόμησης, τοποθετούσαν τους [[Λεπιλεμουρίδες]] στους [[Λεμουρίδες]] και τους [[Γαλάγος|Γαλαγίδες]] στους [[Λορισίδες]], δημιουργώντας έτσι μία διαίρεση τρία-δύο των οικογενειών σε αντίθεση με τη διαίρεση πέντε-δύο που παρουσιάζεται εδώ.<ref name="MSW3" /> Κατά την [[Ηώκαινος περίδος|Ηώκαινο]], στις περισσότερες βόρειες ηπείρους κυριαρχούσαν δύο ομάδες, τα [[αδαπίμορφα]] και οι [[ομομυΐδες]].<ref name="Sellers" /><ref name="evolution">{{cite book|title=Primates in Perspective|author=Hartwig, W.|chapter=Primate Evolution|editor=Campbell, C., Fuentes, A., MacKinnon, K., Panger, M. & Bearder, S.|year=2007|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-517133-4|pages=13–17}}</ref> Τα πρώτα θεωρούνται μέλη των Στρεψίρρινων, αλλά δεν έχουν κτενωτά δόντια (toothcomb) όπως οι σύγχρονοι λεμούριοι (πρόσφατες έρευνες ταξινομούν τον ''[[Darwinius masillae]]'' σε αυτή την ομάδα).<ref name="Franzen2009">{{cite journal |last=Franzen |first=Jens L. |authorlink= |coauthors=''et al.'' |year=2009 |month= |title=Complete Primate Skeleton from the Middle Eocene of Messel in Germany: Morphology and Paleobiology |journal=PLoS ONE |volume=4 |issue=5 |pages=e5723 |doi=10.1371/journal.pone.0005723 |url=http://www.plosone.org/doi/pone.0005723 |accessdate= |quote= |pmid=19492084 |pmc=2683573 }}</ref> Τα τελευταία συσχετίζονται στενά με τους τάρσιους, τις μαϊμούδες και τους πιθήκους. Δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο πως συνδέονται αυτές οι δύο ομάδες με τα σωζόμενα πρωτεύοντα. Οι Ομομυΐδες εξαφανίστηκαν περίπου 30 εκατομμύρια χρόνια πριν,<ref name="evolution" /> ενώ οι Αδαπίδες επιβίωσαν μέχρι περίπου 10 εκατομμύρια χρόνια πριν.<ref>{{cite book|title=Primate Evolution and Human Origins|author=Ciochon, R. & Fleagle, J.|location=Menlo Park, California|publisher=Benjamin/Cummings|year=1987|isbn= 9780202011752|pages=72}}</ref>

Ως προς τη συμπεριφορά, τα πρωτεύοντα είναι συχνά πολύ [[κοινωνική συμπεριφορά|κοινωνικά]], με ελαστικές ιεραρχίες επικράτησης.<ref name="palaeos">{{cite web |author=White, T. & Kazlev, A. |url=http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/480Archonta/480.400.html#Primates | title=Archonta: Primates |publisher=Palaeos| accessdate=2008-06-03 | date=2006-01-08}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Τα είδη του Νέου Κόσμου σχηματίζουν [[μονογαμία|μονογαμικούς]] δεσμούς και δείχνουν ουσιώδη πατρική στοργή στα μικρά τους, εν αντιθέσει με τα είδη του Παλαιού Κόσμου.<ref name="vertlife" />

Οι [[λεμούριος|λεμούριοι]], οι [[λόρις]], οι [[τάρσιος|τάρσιοι]], και οι [[πλατύρρινοι|μαϊμούδες Νέου Κόσμου]] χρησιμοποιούν [[Όσφρηση|οσφρητικά μηνύματα]] σε πολλούς τομείς της κοινωνικής και αναπαραγωγικής τους συμπεριφοράς.<ref name="britannica" /> Ειδικευμένοι αδένες τους βοηθούν στο μαρκάρισμα περιοχών με [[φερορμόνη]], οι οποίες εντοπίζονται με το [[υνιορρινικό όργανο]]. Αυτή η διαδικασία αποτελεί μεγάλο μέρος της επικοινωνιακής συμπεριφοράς αυτών των πρωτευόντων.<ref name="britannica" /> Στις μαϊμούδες Παλαιού Κόσμου και στους πιθήκους, αυτή η ικανότητα υπάρχει ως εξελικτικό κατάλοιπο (vestigial), έχοντας μειωθεί σημαντικά όταν τα [[τριχρωματική όραση|τριχρωματικά]] μάτια εξελίχτηκαν στο κυρίαρχο αισθητήριο όργανο.<ref>{{cite journal |title=Relaxed selective pressure on an essential component of pheromone transduction in primate evolution |author=Liman, E. R. & Innan, H. |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |year=2003 |volume=100 |issue=6 |pages=3328–3332 |url=http://www.pnas.org/cgi/reprint/100/6/3328.pdf |format=pdf |accessdate=2008-07-23 |doi=10.1073/pnas.0636123100 |pmid=12631698 |pmc=152292}}</ref> Τα πρωτεύοντα χρησιμοποιούν κραυγές, χειρονομίες, και μορφασμούς για να εκφράσουν τη ψυχολογική τους κατάσταση.<ref>{{cite book |author=Egnor, R., Miller, C. & Hauser, M.D. |year=2004 |chapter=Nonhuman Primate Communication |title=Encyclopedia of Language and Linguistics |edition=2nd |publisher=Elsevier |isbn=0080442994 |chapterurl=http://www.wjh.harvard.edu/~mnkylab/publications/animalcommunication/PrimateComm_ElsevierEncy.pdf |format=pdf |accessdate=2008-07-23}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>

Πολλά είδη ΜΑΠ είναι κατοικίδια. Η GAP εκτιμά πως περίπου 3.000 ΜΑΠ ζουν ως εξωτικά κατοικίδια στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ενώ η [[Humane Society of the United States]] ισχυρίζεται πως ο αριθμός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος, κάνοντας αναφορά για 15.000 πρωτεύοντα.<ref>{{cite web |author=Mager, B. |url=http://www.hsus.org/press_and_publications/press_releases/the_hsus_applauds_senate_cpsa.html |title=The HSUS Applauds the U.S. Senate for Unanimously Passing the Captive Primate Safety Act |publisher=Humane Society of the United States |date=2006-07-06 |accessdate=2008-11-10}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη ζήτηση για ΜΑΠ ως εξωτικά κατοικίδια και στην Κίνα.<ref name="Workman">{{cite journal |author=Workman, C. |year=2004 |title=Primate conservation in Vietnam: toward a holistic environmental narrative |journal=American Anthropologist |volume=106 |issue=2 |pages=346–352 |doi=10.1525/aa.2004.106.2.346}}</ref> Παρόλο που οι εισαγωγές ΜΑΠ για εμπόριο κατοικίδιων ζώων απαγορεύτηκαν στις Η.Π.Α. το 1975, οι λαθραίες εισαγωγές είναι σύνηθες φαινόμενο στα σύνορα Η.Π.Α - Μεξικού, με τις τιμές να κυμαίνονται στα 3.000 [[δολάριο|δολάρια]] για τις μαϊμούδες και τα 30.000 δολάρια για τους πιθήκους.<ref name="ippl">{{cite web |publisher=International Primate Protection League |year=2003 |title=IPPL News: The US Pet Monkey Trade |url=http://www.aesop-project.org/US_Pet_Monkey_Trade.htm |accessdate=2008-08-04}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>

Χιλιάδες μη-ανθρώπινα πρωτεύοντα χρησιμοποιούνται παγκοσμίως στον τομέα της έρευνας λόγω των ψυχολογικών και φυσιολογικών ομοιοτήτων που έχουν με τους ανθρώπους.<ref name="ebra" /><ref name="ChenLi">{{cite journal | author = Chen, F. C. & Li, W. H. | year = 2001 | title = Genomic divergences between humans and other hominoids and the effective population size of the common ancestor of humans and chimpanzees | journal = American Journal of Human Genetics | volume = 68 | issue = 2 | pages = 444–456 | url = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=11170892 |accessdate=2008-10-08 | doi = 10.1086/318206 | pmid = 11170892 | pmc = 1235277}}</ref> Συγκεκριμένα, οι εγκέφαλοι και τα μάτια ορισμένων ΜΑΠ είναι περισσότερο όμοια με τα αντίστοιχα ανθρώπινα όργανα παρά με οποιοδήποτε άλλο ζώο. Τα ΜΑΠ χρησιμοποιούνται συνήθως σε [[κλινικά πειράματα|προκλινικά πειράματα]], στη [[νευροεπιστήμη]], στην [[οφθαλμολογία]] και σε έρευνες τοξικότητας. Κατά κανόνα χρησιμοποιούνται [[μακάκος ρέζους|μακάκοι ρέζους]], όπως και άλλα είδη [[μακάκος|μακάκων]], Αφρικανικών [[πράσινη μαϊμού|πράσινων μαϊμούδων]] (Chlorocebus), [[χιμπαντζής|χιμπαντζήδων]], [[μπαμπουίνος|μπαμπουίνων]], [[μαϊμού σκίουρος|μαϊμούδων σκίουρων]] και [[μαρμοζέτα|μαρμοζέτων]], είτε πρόκειται για αιχμαλωτισμένα άγρια είδη είτε για είδη που έχουν εκτραφεί για αυτόν τον σκοπό.<ref name="ebra">{{cite web |url=http://www.ebra.org/ebrabulletin-the-supply-and-use-of-primates-in-the-eu_17.htm |title=The supply and use of primates in the EU |publisher=European Biomedical Research Association |year=1996 |accessdate=2008-08-18}}</ref><ref name="Conlee2004">{{cite journal | author = Conlee, K. M., Hoffeld, E. H. & Stephens, M. L. | year = 2004 | title = A Demographic Analysis of Primate Research in the United States | journal = ATLA (Alternatives to Laboratory Animals) | volume = 32 | issue = Sup 1 | pages = 315–322 | url = http://www.worldcongress.net/2002/proceedings/C2%20Conlee.pdf |format=pdf |accessdate=2008-10-08|archiveurl = http://web.archive.org/web/20080625161118/http://www.worldcongress.net/2002/proceedings/C2%20Conlee.pdf |archivedate = June 25, 2008|deadurl=yes}}</ref> Το 2005, η GAP ανέφερε πως 1.280 από τα 3.100 ΜΑΠ που ζουν σε αιχμαλωσία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα.<ref name="GA" /> Το 2004, η [[Ευρωπαϊκή Ένωση]] χρησιμοποίησε περίπου 10.000 ΜΑΠ σε σχετικά πειράματα. Το 2005 στη Μεγάλη Βρετανία πραγματοποιήθηκαν 4.652 πειράματα σε 3.115 ΜΑΠ.<ref>{{cite book |author= presented to Parliament by the Secretary of State for the Home Department by Command of Her Majesty, July 2006.|title=Statistics of scientific procedures on living animals: Great Britain 2005 |year=2006 |month=July |publisher=The Stationery Office |isbn=0101687729 |url=http://www.official-documents.gov.uk/document/cm68/6877/6877.pdf |format=pdf |accessdate=2008-06-16}}</ref> Οι περισσότερες κυβερνήσεις σε πολλές χώρες έχουν αυστηρούς κανόνες φροντίδας και διατήρησης ΜΑΠ σε αιχμαλωσία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν ομοσπονδιακές οδηγίες σχετικά με τις κατοικίες, τη διατροφή και την αναπαραγωγή των ΜΑΠ.<ref name=usda_nhpresearch>{{cite web|title=Nonhuman Primates: Research Animals|publisher=United States Department of Agriculture|work=Animal Welfare Information Center|url=http://awic.nal.usda.gov/nal_display/index.php?info_center=3&tax_level=3&tax_subject=169&topic_id=1078&level3_id=5345&level4_id=0&level5_id=0&placement_default=0|accessdate=2008-07-14}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Ευρωπαϊκές ομάδες όπως ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός για την Κατάργηση των Πειραμάτων στα Ζώα (European Coalition to End Animal Experiments) επιδιώκουν την απαγόρευση χρήσης όλων των ΜΑΠ ως πειραματόζωα, βασιζόμενοι στη νομοθετική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα πειραμάτων με ζώα.<ref>{{cite web |url=http://www.eceae.org/a1_directive.php |title=Directive 86/609 |publisher=European Coalition to End Animal Experiments |accessdate=2008-10-08}}{{dead link|date=June 2015}}</ref>

Σύμφωνα με τη [[IUCN|Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης]] (IUCN) περισσότερα από το ένα τρίτο των πρωτευόντων είναι υπό απειλή εξαφάνισης. Στους πιο κοινούς κινδύνους για τα πρωτεύοντα περιλαμβάνονται η [[αποψίλωση]] και η τμηματοποίηση των δασών, η θανάτωση μαϊμούδων (επειδή εισβάλλουν στα χωράφια),<ref>{{cite book |author=Grubb, P. ''et al.'' |year=1998 |chapter=The Sierra Leone monkey drives |title=Mammals of Ghana, Sierra Leone, and the Gambia |location=St. Ives |publisher=Trendrine |pages=214–219 |isbn=0951256246}}</ref> και το κυνήγι των πρωτευόντων για χρήση είτε στη φαρμακευτική, είτε ως κατοικίδια ζώα, είτε για τροφή. Μεγαλύτερο κίνδυνο για τα πρωτεύοντα αποτελεί η αποψίλωση των μεγάλων τροπικών δασών.<ref name="Chapman">{{cite journal |author=Chapman, C. A. & Peres, C. A. |year=2001 |title=Primate conservation in the new millennium: the role of scientists |journal=Evolutionary Anthropology |volume=10 |pages=16–33 |doi=10.1002/1520-6505(2001)10:1<16::AID-EVAN1010>3.0.CO;2-O}}</ref><ref name="Mittermeier">{{cite book |author=Mittermeier, R. A. & Cheney, D. L. |year=1987 |chapter=Conservation of primates and their habitats |title=Primate Societies |editor=Smuts, B. B., Cheney, D. L., Seyfarth, R. M., Wrangham, R. W. & Struhsaker, T. T. |publisher=University of Chicago Press |location=Chicago |pages=477–490}}</ref><ref name="Southwick">{{cite journal |author=Southwick, C. H. & Siddiqi, M. F. |year=2001 |title=Status, conservation and management of primates in India |journal=Envis Bulletin: Wildlife and Protected Areas |volume=1 |issue=1 |pages=81–91 |url=http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page81statusofprimates.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04|archiveurl = http://web.archive.org/web/20031012162005/http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page81statusofprimates.pdf |archivedate = October 12, 2003|deadurl=yes}}</ref> Περισσότερα από το 90% των πρωτευόντων ζουν σε τροπικά δάση.<ref name="Mittermeier" /><ref name="Cowlishaw">{{cite book |author=Cowlishaw, G. & Dunbar, R. |year=2000 |title=Primate Conservation Biology |publisher=University of Chicago Press |location=Chicago |isbn=9780226116372}}</ref> Η κύρια αιτία καταστροφής των δασών, είναι η γεωργία, παρόλο που η ασταμάτητη εμπορική υλοτόμηση των δασών, η εξόρυξη, και οι κατασκευές φραγμάτων συμβάλλουν επίσης στη μείωση των δασικών περιοχών.<ref name="Cowlishaw" /> Στην Ινδονησία μεγάλες περιοχές πεδινών δασών καταστράφηκαν προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή φοινικέλαιου, και σύμφωνα με μία πρόσφατη δορυφορική ανάλυση, το διάστημα 1998 με 1999 χάθηκαν περίπου 1.000 [[Ουρακοτάγκος της Σουμάτρα|Ουρακοτάγκοι της Σουμάτρα]] μόνο στα Ινδονησιακά δάση.<ref>{{cite journal |author=Van Schaik, C. P., Monk, K. A. & Robertson, J. M. Y. |year=2001 |title=Dramatic decline in orangutan numbers in the Leuser Ecosystem, northern Sumatra |journal=Oryx |volume=35 |issue=1 |pages=14–25 |doi=10.1046/j.1365-3008.2001.00150.x}}</ref> [[Αρχείο:Man of the woods.JPG|thumb|left|Ο [[Ουρακοτάγκος της Σουμάτρα]], είδος υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης.]]

Στην Ασία, αν και ο Ινδουισμός, ο Βουδισμός και το Ισλάμ απαγορεύουν την κατανάλωση κρέατος πρωτευόντων, το κυνήγι πρωτευόντων είναι υπαρκτό.<ref name="Cowlishaw" /> Διάφορες μικρότερες παραδοσιακές θρησκείες επιτρέπουν την κατανάλωση κρέατος πρωτευόντων.<ref>{{cite journal |author=Choudhury, A. |year=2001 |title=Primates in Northeast India: an overview of their distribution and conservation status |journal=Envis Bulletin: Wildlife and Protected Areas |volume=1 |issue=1 |pages=92–101 |url=http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page92primatesne.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04|archiveurl = http://web.archive.org/web/20041116211303/http://www.wii.gov.in/envis/primates/downloads/page92primatesne.pdf |archivedate = November 16, 2004|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite journal |author=Kumara, H. N. & Singh, M. |year=2004 |title=Distribution and abundance of primates in rainforests of the Western Ghats, Karnataka, India and the conservation of ''Macaca silenus'' |journal=International Journal of Primatology |volume=25 |issue=5 |pages=1001–1018 |doi=10.1023/B:IJOP.0000043348.06255.7f}}</ref> Το εμπόριο κατοικίδιων ζώων και η παραδοσιακή φαρμακευτική αυξάνουν τη ζήτηση και κατά συνέπεια τη λαθροθηρία.<ref name="Workman" /><ref>{{cite journal |author=Nijman, V. |year=2004 |title=Conservation of the Javan gibbon ''Hylobates moloch'': population estimates, local extinction, and conservation priorities |journal=The Raffles Bulletin of Zoology |volume=52 |issue=1 |pages=271–280 |url=http://rmbr.nus.edu.sg/rbz/biblio/52/52rbz271-280.pdf |format=pdf |accessdate=2008-08-04}}</ref><ref>{{cite journal |author=O'Brien, T. G., Kinnaird, M. F., Nurcahyo, A., Iqbal, M. & Rusmanto, M. |year=2004 |title=Abundance and distribution of sympatric gibbons in a threatened Sumatran rain forest |journal=International Journal of Primatology |volume=25 |issue=2 |pages=267–284 |doi=10.1023/B:IJOP.0000019152.83883.1c}}</ref> Ο [[μακάκος ρέζους]], είδος που χρησιμοποιείται συχνά ως [[πειραματόζωο]], τη δεκαετία του 1960 είχε πληθυσμό στα όρια του αφανισμού, αλλά πλέον, ύστερα από εφαρμογή ενός σχεδίου προστασίας του είδους, ο πληθυσμός του αυξήθηκε τόσο πολύ, που παρουσίασε προβλήματα υπερπληθυσμού σε ορισμένες περιπτώσεις.<ref name="Southwick" /> [[Αρχείο:Cross river gorilla.jpg|thumb|''[[Gorilla gorilla diehli]]'', ένα υποείδος [[Γορίλας|Γορίλα]] υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης.]]

Υπάρχουν 21 πρωτεύοντα υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης, 7 εκ των οποίων εμφανίζονται και στον κατάλογο της [[IUCN]], «[[Τα 25 Πιο Απειλούμενα Πρωτεύοντα]]»: o ''[[Μεταξένιο σιφάκα|Propithecus candidus]]'', o ''[[Trachypithecus delacouri]]'', o ''[[Trachypithecus poliocephalus]]'', o ''[[Pygathrix cinerea]]'', o ''[[Rhinopithecus avunculus]]'', o ''[[Γορίλας|Gorilla gorilla diehli]]'' και ο ''[[Ουρακοτάγκος|Pongo abelii]]'' (Ουρακοτάγκος της Σουμάτρα).<ref>{{cite journal | editor1-last = Mittermeier | editor1-first = R.A. | editor2-last = Wallis | editor2-first = J. | editor3-last = Rylands | editor3-first = A.B. | editor4-last = Ganzhorn | editor4-first = J.U. | editor-last = Oates | editor5-first = J.F. | editor2-link = | editor6-first = E.A. | editor7-last = Palacios | editor7-first = E. | editor8-last = Heymann | editor8-first = E.W. | editor9-last = Kierulff | editor9-first = M.C.M. | year = 2009 | title = Primates in Peril: The World's 25 Most Endangered Primates 2008–2010 | publisher = IUCN/SSC Primate Specialist Group (PSG), International Primatological Society (IPS), and Conservation International (CI) | location = Arlington, VA. | pages = 23–26 | isbn = 978-1-934151-34-1 | url = http://www.primate-sg.org/PDF/Primates.in.Peril.2008-2010.pdf | format = PDF}}{{dead link|date=June 2015}}</ref> Ο ''[[Piliocolobus badius waldronae]]'' κηρύχθηκε πρόσφατα εξαφανισμένο είδος, καθώς δεν εντοπίστηκε κανένα ίχνος του υποείδους το διάστημα 1993 με 1999.<ref>{{cite journal | author=Oates, J. F., Abedi-Lartey, M., McGraw, W. S., Struhsaker, T. T. & Whitesides, G. H. | title=Extinction of a West African Red Colobus Monkey | journal=The Journal of the Society for Conservation Biology | year=2000 | volume=14 | issue=5 | doi=10.1046/j.1523-1739.2000.99230.x | pages=1526}}</ref> Έκτοτε ορισμένοι κυνηγοί έχουν βρει και σκοτώσει μερικά άτομα του πληθυσμού, αλλά οι πιθανότητες ανάκαμψης του πληθυσμού και επιβίωσης του είδους είναι μηδαμινές.<ref>{{cite journal |title=Update on the Search for Miss Waldron’s Red Colobus Monkey |author=McGraw, W. S. |journal=International Journal of Primatology |volume=26 |issue=3 |year=2005 |pages=605–619 |doi=10.1007/s10764-005-4368-9}}</ref>

* {{en}} [http://pin.primate.wisc.edu/ Primate Info Net]

* {{en}} [http://primate-brain.org/ High-Resolution Cytoarchitectural Primate Brain Atlases]

* {{en}} [http://www.euprim-net.eu/ EUPRIM-Net: European Primate Network]