Βικιπαίδεια

Ζωφόρος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
μ Αναστροφή της επεξεργασίας από τον 5.55.158.81 (συνεισφ.), επιστροφή στην τελευταία εκδοχή υπό [[Χρήστη...
Laertis333 (συζήτηση | συνεισφορές)
459 επεξεργασίες
ανανέωση & τεκμηρίωση επιστημονικών δεδομένων, βιβλιογραφία
Γραμμή 1:
[[Εικόνα:Doric.png|thumb|200 px|right|Ένδειξη θέσης ζωφόρου]]
Με τον όρο '''ζωφόρος''' ή ''ζωοφόρος'' στην [[αρχιτεκτονική]] και την [[αρχαιολογία]] αποκαλείται το αρχιτεκτονικό (δομικό, μορφολογικό και τυπολογικό) μέρος, άνω του επιστυλίου στην αρχαία ελληνική - αρχαϊκή & κλασική - ναοδομία, το οποίο χαρακτηρίζει, εφεξής, κάθε αντίστοιχο μέρος σε μεγάλης κλίμακας μνημειακή και δημόσια, εν γένει, αρχιτεκτονική, μέχρι των ημερών μας.
Με τη λέξη '''ζωφόρος''' ή ''διάζωμα'' στην [[αρχιτεκτονική]] και την [[αρχαιολογία]] χαρακτηρίζεται σπουδαίο αρχιτεκτονικό στοιχείο που προσδίδει μια κομψότητα στο επιστέγασμα των κτιρίων. Αποτελεί μια διακοσμητική ταινία που περιτρέχει το οικοδόμημα. Βρίσκεται συνήθως στην εξωτερική όψη του κτιρίου που μαζί με το [[γείσο]] και το [[επιστύλιο]] αποτελούν το λεγόμενο [[Θριγκός|θριγκό]]. Όταν αυτό το διάζωμα φέρει μεταξύ των άλλων παραπάνω τμημάτων του θριγκού ανάγλυφες παραστάσεις τότε η δημιουργούμενη σειρά αυτών λέγεται '''ζωφόρος'''. Η διαφορά της ζωφόρου από το απλό διάζωμα βρίσκεται στην ίδια την ετυμολογία της λέξης, που σημαίνει κυριολεκτικά ''φέρω ζωή''.
 
Ετυμολογικώς, ο όρος ζωφόρος σημαίνει ''φέρω ζωή'' και αφορά στομέρος αυτό του κτηρίου, ανεξαρτήτως αν φέρει γλυπτές παραστάσεις ή όχι.
Εν γένει αποτελεί τμήμα της ανωδομής των αρχαίων ναών και συγκεκριμένα του [[σηκός|σηκού]] και βρίσκεται κοντά στην μαρμάρινη οροφή. Στην προκειμένη περίπτωση η ζωφόρος στην αρχαιότητα είναι γεμάτη παραστάσεις ανθρώπων, ζώων ή μυθικών πλασμάτων και αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα του [[Ιωνικός ρυθμός|ιωνικού ρυθμού]]. Απαντάται όμως και σε αρχαίους ναούς δωρικού ρυθμού. Ειδικά στον [[Παρθενώνας|Παρθενώνα]] που ανήκει στον [[Δωρικός ρυθμός|δωρικό ρυθμό]] η ζωφόρος περιτρέχει όλο το πάνω μέρος του σηκού ενώ η εξωτερική ανωδομή του ναού επιστέφεται από μετόπες και τρίγλυφα.
*Σημειώνεται ότι ενώ στους ναούς δωρικού ρυθμού αντί ζωφόρου φέρονται μετόπες και τρίγλυφα, στον Παρθενώνα συνδυάζονται και τα δύο αυτά αρχιτεκτονικά στοιχεία.
Όταν το διάζωμα φέρει ανάγλυφη και συνεχή μυθολογική ή ιστορική παράσταση και στις τέσσερις πλευρές του μνημείου ή ολοκυκλικά θόλων ή περιμετρικά πολύπλευρών μνημείων τότε είναι ισοϋψής με το κάτω αυτής επιστύλιο που στηρίζεται στους [[κίονας|κίονες]]. Ειδικότερα η ζωφόρος του Παρθενώνα καλύπτει και τις τέσσερις πλευρές στη οποία και απεικονίζεται "εν σειρά" η πομπή των [[Παναθήναια|Παναθηναίων]] επί φερώνυμων πλακών από [[Πεντελικό όρος#Το μάρμαρο Πεντέλης|πεντελικό μάρμαρο]] ύψους 1 μέτρου και μήκους 1,60 μ. Στην ανατολική πλευρά απεικονίζεται η ετοιμασία προς θυσία, στη δυτική η προετοιμασία της πομπής και στις εκατέρωθεν πλευρές η όλη πομπή (οδηγοί μεσφάγια, κιθαριστές, αυλιτές, πλήθος κόσμου, άρματα και ιππείς.
 
==Χαρακτηριστικά==
Το ανώτερο μέρος των τοίχων του [[πρόναος|πρόναου]] και του [[οπισθόδομος|οπισθοδόμου]] του [[Ναός του Ηφαίστου|ναού του Ηφαίστου]] (του άλλοτε Θησείου), είχε κοσμηθεί με ζωφόρο με παράσταση της μάχης των [[Λαπίθες|Λαπιθών]] και των [[Κένταυροι|Κενταύρων]] (δυτικά), και της μάχης του [[Θησέας|Θησέα]] και των [[Παλλαντίδες|Παλλαντιδών]], (ανατολικά). Επίσης το επιστύλιο του αρχαίου ναού στην Άσσο της [[Τρωάδα]]ς, δωρικού ρυθμού, έφερε ζωφόρο με μυθικές αυτούσιες παραστάσεις, σφίγγες, τον Ηρακλή κατά Κενταύρων, συμπόσιο, και [[Νηρηίδες]] απομακρυνόμενες.<br>
Αντίθετα σε πολλούς αρχαίους ναούς στη [[Μικρά Ασία]], ιωνικού ρυθμού, δεν απαντάται ζωφόρος. Σ΄ αυτούς πάνω από το επιστύλιο είναι οι οδοντωτές προεξοχές του γείσου που λέγονται ''γεισίποδες'' ή ''οδόντες'' (γείσου). Αυτή την αρχιτεκτονική γραμμή τήρησαν οι αρχιτέκτονες μέχρι την [[ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική περίοδο]] όπου και απαντάται στο βωμό της [[Πέργαμος|Περγάμου]]. Αν και θεωρείται πως η ζωφόρος εισήχθηκε στην αρχαία ελλαδική ηπειρωτική χώρα από την Ίωνία εντούτοις στον αττικο-ιωνικό ρυθμό "γεισίποδες" δεν υπάρχουν, αντ΄ αυτών αναπτύχθηκε η ζωφόρος που περιβάλλει το οικοδόμημα χωρίς διακοπή.
 
Αποτελεί μια διακοσμητική ζώνη που περιτρέχει το οικοδόμημα. Αν και συνήθως φέρει γλυπτές παραστάσεις στην εξωτερική παρειά του κτιρίου - χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του ιωνικού ρυθμού - η ζωφόρος είναι βασικό δομικό στοιχείο του ναού (και εν γένει, του κτίσματος), επομένως, πρόκειται για στοιχείο αμφίπλευρο, εντός και εκτός του κτηρίου. Βρίσκεται μεταξύ [[επιστύλιο|επιστυλίου]] και [[γείσο]]υ συναποτελώντας τον [[Θριγκός|θριγκό]]. Η ζωφόρος φέρει γλυπτές παραστάσεις, κατά κύριο λόγο, στην αρχιτεκτονική του ιωνικού ρυθμού, η θεματολογία των οποίων σχετίζεται με την εξέλιξη της γλυπτικής, επομένως, και τη θεώρηση των αρχαίων ελληνικών κατά τόπους κοινωνιών για τον κόσμο. Ο όρος διακόσμηση ουσιαστικά προκύπτει από τις γλυπτές παραστάσεις των ιωνικών ζωφόρων και αφορά στην αποτύπωση του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών τους σε θρησκευτικό ή/ και πολιτειακό επίπεδο.
Η ζωφόρος φαίνεται να ήταν γνωστή από τον [[6ος αιώνας π.Χ.|6ο αιώνα π.Χ.]] στο [[Θησαυρός των Σιφνίων|Θησαυρό των Σιφνίων]] και [[Θησαυρό των Κνιδίων|των Κνιδίων]] στους [[Δελφοί|Δελφούς]]. Επίσης ζωφόρο έφερε και το [[Ερεχθείο]] με ένθετες μορφές. Από τη πρόσταση όμως αυτού έχει παραλειφθεί η ζωφόρος για να μην επιβαρύνονται αισθησιακά οι κεφαλές των [[Καρυάτιδες|Καρυάτιδων]]. Από τις ωραιότερες ζωφόρους της αρχαιότητας θεωρείται η ζωφόρος του ναού της Απτέρου Νίκης που εικονίζει επεισόδια από τους Περσικούς πολέμους. Κατ΄ επίδραση επίσης του ιωνικού ρυθμού ζωφόρο έφεραν και πολλά μνημεία με κορινθιακά κιονόκρανα. Τέτοιο είναι και το [[μνημείο του Λυσικράτη]].
 
==Εξέλιξη & σημασία==
 
Η ζωφόρος φαίνεται να ήταν γνωστή από τον [[6ος αιώνας π.Χ.|6ο αιώνα π.Χ.]] στο [[Θησαυρός των Σιφνίων|Θησαυρό των Σιφνίων]] και [[Θησαυρό των Κνιδίων|των Κνιδίων]] στους [[Δελφοί|Δελφούς]].
 
Η ζωφόρος έφτασε στο μορφολογικό της απόγειο στην μοναδική περίπτωση του τέταρτου [[Παρθενώνας|Παρθενώνα]] (της κλασικής περιόδου του πέμπτου π.Χ.αιώνα), ο οποίος όμως πρόκειται για τη συνύπαρξη των δύο αρχιτεκτονικών ρυθμών, στην πόλη των Αθηνών, η οποία πρόκειται για ιωνική πόλη καθώς οι Αθηναίοι αυτοπροσδιορίζονταν ως Ίωνες.
 
Οι εξώγλυφα ανάγλυφες παραστάσεις οι οποίες, ενίοτε, απεικονίζονται στη ζωφόρο, σχετίζονται με την ιστορική περίοδο, την εξέλιξη της τέχνης της γλυπτικής, καθώς, και το υλικό δόμησης. Έτσι, ενώ κατά την αρχαϊκή περίοδο οι παραστάσεις αποτελούνται από πλάσματα, μυθικά και της φύσης, αδρά σμιλεμένα σε πώρο λίθο (πώρος, δηλαδή, σκληρός), αντικαθίστανται διαδοχικά από ανθρώπινες μορφές, οι οποίες με τη βοήθεια του νεωτέρως χρησιμοποιούμενου μαρμάρου, γίνονται πιο κομψές σε αναλογίες και λεπτομερέστερες σε απεικόνιση. Όμως, ακόμα και στην περίπτωση του Παρθενώνα, οι παραστάσεις, ενώ απεικονίζουν από μάχες έως θρησκευτικά τελετουργικά, δεν έχουν απευθείας αναφορά σε συγκεκριμένα πρόσωπα αλλά στις ιδιότητές τους. Λ.χ., ο πόλεμος των Αθηναίων εναντίων των Περσών απεικονίζεται εμμέσως ως η μάχη των Κενταύρων με τους Λαπίθες (στις τέσσερις πλευρές απεικονίζονται, η πομπή των [[Παναθήναια|Παναθηναίων]] επί φερώνυμων πλακών από [[Πεντελικό όρος#Το μάρμαρο Πεντέλης|πεντελικό μάρμαρο]] ύψους 1 μέτρου και μήκους 1,60 μ. Στην ανατολική πλευρά απεικονίζεται η ετοιμασία προς θυσία, στη δυτική η προετοιμασία της πομπής (οδηγοί με σφάγια, κιθαριστές, πλήθος κόσμου, άρματα και ιππείς κ.α.)και στη νότια, η μάχη των [[Λαπίθες|Λαπιθών]] με τους [[Κένταυροι|Κενταύρους]].
 
==Χωρική & χρονική διαφοροποίηση==
 
Η νότιο-ανατολική σωζόμενη ανάγλυφη παράσταση της ζωφόρου του [[Ναός του Ηφαίστου|ναού του Ηφαίστου]], στην αρχαία αγορά κάτωθεν την βόρειας κλιτύος του ιερού βράχου της Ακροπόλεως, έχει κοσμηθεί με την ευδιάκριτα σωζόμενη απεικόνιση του [[Θησέας|Θησέα]], απ'όπου και προέκυψε η λανθασμένη, αρχικώς, εκτίμηση για την ονομασία του ναού. Επίσης, το επιστύλιο του αρχαίου ναού στην Άσσο της [[Τρωάδα]]ς, δωρικού ρυθμού, έφερε ζωφόρο με μυθικές αυτούσιες παραστάσεις - σφίγγες, του Ηρακλή εναντίων των Κενταύρων, συμποσίου,
[[Νηρηίδες|Νηρηίδων]] - το οποίο, όμως, πρόκειται για την εξαίρεση στον κανόνα.<br>
Αντιθέτως, σε πολλούς αρχαίους ναούς της [Ιωνίας ([Μικρά Ασία]]), ιωνικού ρυθμού, δεν απαντάται ζωφόρος. Σ΄ αυτούς, άνωθεν του επιστυλίου, βρίσκονται οδοντωτές προεξοχές του γείσου ονόματι ''γεισίποδες'' ή ''οδόντες'' (γείσου). Αυτό το μορφολογικό στοιχείο υιοθέτησαν, κατά κόρον, οι αρχιτέκτονες κατά την [[ελληνιστική περίοδος|ελληνιστική περίοδο]] κάτι το οποίο απαντάται ως κανόνας ακαι στο βωμό της [[Πέργαμος|Περγάμου]]. Όμως αυτή τη τακτική εφαρμόστηκε στους ναούς της Ιωνίας κατά την αυτή περίοδο, κατά κύριο λόγο διότι η κλίμακα των ναών ήταν τόσο μεγάλη ώστε συχνά αυτοί να μην αποπερατώνονται, είτε λόγω κόστους, είτε λόγω ανυπέρβλητων κατασκευαστικών δυσκολιών. Ακόμα όμως κι αν συνέβαινε αυτό, δεν υπήρχε λόγος ύπαρξης γλυπτών παραστάσεων αφού η απόσταση της ζωφόρου ήταν τόσο μεγάλη από τον παρατηρητή ώστε οι παραστάσεις της να μη διακρίνονταν, πλέον, από αυτόν.
 
Αν και θεωρείται πως η ζωφόρος εισήχθη στην αρχαία ελλαδική ηπειρωτική χώρα από την Ίωνία, εντούτοις, στον αττικο, ιωνικό ρυθμό "γεισίποδες" δεν υπάρχουν, αντ΄αυτών αναπτύχθηκε η ζωφόρος που περιβάλλει το οικοδόμημα αδιάκοπα.
 
Τέλος, ζωφόρο έφερε και το [[Ερεχθείο]] με ένθετες μορφές. Από τη νότια πρόσταση, όμως, αυτού έχει παραλειφθεί η ζωφόρος για να μην επιβαρύνονται αισθητικά οι κεφαλές των [[Καρυάτιδες|Καρυάτιδων]]. Από τις ωραιότερες ζωφόρους της αρχαιότητας θεωρείται η ζωφόρος του ναού της Αθηνάς Νόκης, εκτός των τειχών της Ακρόπολης, νοτίων των Προπυλαίων, γνωστού ως Απτέρος Νίκη.
==Βιβλιογραφία==
Πέραν των αρχαίων ναών η ζωφόρος απαντάται και σε σύγχρονα κτήρια, ιδιαίτερα εκείνα που ακολουθούν τον κλασικό ρυθμό.
 
*{{cite book
|author = Χαράλαμπος Μπούρας
|title=Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής (1ος τόμος)
|chapter = 9,10
|publisher=Εκδόσεις Συμμετρία
|url =
|year = Δεκέμβριος 1999
|place = Αθήνα
|pages = 488
|isbn = 9789602660621
 
}}
 
*{{cite book
|author = Βιτρούβιος (μεταφρ.: Παύλος Λέφας)
|title=Περί αρχιτεκτονικής (πρώτος τόμος) βιβλία I-V
|chapter =
|publisher=Εκδόσεις Πλέθρον
|url =
|year = 2000
|place = Αθήνα
|pages = 352
|isbn = 9789603480556
}}
 
*{{cite book
|author = Μαίρη Ασπρά-Βαρδαβάκη
|title=Η Τέχνη της Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής
|chapter =
|publisher=Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
|url =
|year = 2011
|place = Αθήνα
|pages = 217
|isbn = }}
 
==Πηγές==
{{Commonscat}}
*''Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου'' τ.8ος σ.885
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Ζωφόρος"