Σίδηρος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το [[Χημικά στοιχεία|χημικό στοιχείο]]Ο '''σίδηρος''' ([[αγγλικά]]: ''iron'', [[λατινικά]]: ''ferrum''), είναι [[Χημικά στοιχεία|χημικό στοιχείο]], και πιο συγκεκριμένα, [[μέταλλα|μέταλλο]] της 1^ης κύριας σειράς των [[στοιχεία μετάπτωσης|στοιχείων μετάπτωσης]] με [[ατομικός αριθμός|ατομικό αριθμό]] [[26 (αριθμός)|26]] και [[ατομικό βάρος]] 55,847. Έχει [[σημείο τήξης|θερμοκρασία τήξης]] 1535&nbsp;[[Κλίμακα Κελσίου|°C]] και [[θερμοκρασία βρασμού]] 2750&nbsp;°C. Είναι το πιο άφθονο χημικό στοιχείο κατά [[μάζα]] του [[Πλανήτης|πλανήτη]] [[Γη]] και το τέταρτο (4^ο) πιο άφθονο στοιχείο στον [[στερεό]] [[Γήινος φλοιός|φλοιό]] της, μετά το [[Οξυγόνοοξυγόνο]] (Ο), το [[Πυρίτιοπυρίτιο]] (Si) και το [[Αργίλιοαργίλιο]] (Al) <ref>R.S. Carmichael (ed.), CRC Practical Handbook of Physical Properties of Rocks and Minerals, CRC Press, Boca Raton, FL, (1989).</ref>. Ακόμη, ο σίδηρος είναι πολύ συνηθισμένος στους πετρώδεις [[πλανήτης|πλανήτες]], [[πλανήτης νάνος|πλανήτες νάνους]], [[φυσικός δορυφόρος|δορυφόρους]] και [[αστεροειδής|αστεροειδείς]] του [[ηλιακό σύστημα|ηλιακού συστήματος]] κι αυτό χάρη στην άφθονη παραγωγή τους ως τελικό προϊόν [[πυρηνική σύντηξη|πυρηνικής σύντηξης]] σε [[άστρο|άστρα]] υψηλής μάζας.

Όπως και τα υπόλοιπα χημικά στοιχεία της [[Ομάδα 8|ομάδας 8]] (VIII σύμφωνα με την παλαιότερη ομαδοποίηση), ο σίδηρος βρίσκεται σε σχετικά μεγάλο εύρος [[αριθμός οξείδωσης|αριθμών οξείδωσης]] από -2 ως και +6, αν και οι αριθμοί οξείδωσης +2 και +3 είναι οι πιο συνηθισμένοι του. Στοιχειακός σίδηρος βρίσκεται σε [[μετεωρίτης|μετεωρίτες]] και σε άλλα χαμηλής [[συγκέντρωση]]ς [[οξυγόνο]]υοξυγόνου και [[νερόΥγρασία|υγρασίας]] [[περιβάλλον]]τα. Είναι πολύ ευαίσθητοευαίσθητος στην παρουσία οξυγόνου και [[Νερό|νερού]]. Επιφάνειες νεοσχηματισμένου στοιχειακού σιδήρου φαίνονται ασημόγκριζαασημόγκριζες, αλλά [[οξειδοαναγωγή|οξειδώνονται]] στον κανονικό [[ατμόσφαιρα|ατμοσφαιρικό αέρα]], δίνοντας οξείδια του σιδήρου, γνωστά ως «σκουριά». Αντίθετα από πολλά άλλα μέταλλα, που σχηματίζουν μόνο ένα προστατευτικό στρώμα οξειδίου, το οξείδιο του σιδήρου καταλαμβάνει μεγαλύτερο [[όγκος|όγκο]] σε σύγκριση με το κομμάτι μεταλλικού (δηλαδή στοιχειακού) σιδήρου από το οποίο προήλθε. Έτσι, κατά διαστήματα «σκάει», εκθέτοντας νέες επιφάνειες μεταλλικού σιδήρου για [[διάβρωση]].

Ο σίδηρος ήταν γνωστός από την [[προϊστορία|προϊστορική εποχή]], συγκεκριμένα από την [[Εποχή του Σιδήρου]]. Όμως, επειδή κάποια [[κράμα]]τα [[χαλκός|χαλκού]] τήκονται σε χαμηλότερη θερμοκρασία, ήταν αυτά τα πρώτα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν στην [[άνθρωπος|ανθρώπινη ιστορία]]. Ο καθαρός μεταλλικός σίδηρος είναι μαλακός, μαλακότερος και από το [[αλουμίνιο]], αλλά είναι αδύνατο να εξαχθεί κατά τη διεργασία της ερυθροπύρωσης. Το υλικό σκληραίνει σημαντικά κατά την διάρκεια της διεργασίας, απορροφώντας διάφορες προσμίξεις, όπως ο [[άνθρακας]]. Με συγκέντρωση άνθρακα μεταξύ 0,2% και 2,1% παράγεται [[χάλυβας]] (''steel'' ή «ατσάλι» εκ του λατινικού ''acciaio''), που μπορεί να είναι μέχρι και 1.000 φορές σκληρότερος από τον καθαρό μεταλλικό σίδηρο. Ο «ακατέργαστος σίδηρος» (''crude iron'') παράγεται σε [[υψικάμινος|υψικαμίνους]], όπου σιδηρομετάλλευμα, συνήθως [[αιματίτης]] (Fe₂O₃) ανάγεται από [[κωκ]] (C και παραγόμενο CO) σε «επεξεργασμένο σίδηρο» (''pig iron''), που συμπεριέχει σχετικά μεγάλη συγκέντρωση άνθρακα. Με παραπέρα «εξευγενισμό» (''refinement'') με οξυγόνο ανάγεται το ανθρακούχο περιεχόμενο, ελαττώνοντας τη συγκέντρωση του άνθρακα στο κράμα στις προδιαγραφές του χάλυβα. Χάλυβες και διάφορα κράματα σιδήρου με σχετικά μικρή [[περιεκτικότητα]] σε άνθρακα που περιέχουν και κάποια άλλα μέταλλα ή και στοιχεία («κράματα χάλυβα» ''alloy steels'') χρησιμοποιούνται πλέον πολύ ευρύτερα στη σύγχρονη [[βιομηχανία|βιομηχανική]] χρήση, εξαιτίας του μεγάλου εύρους επιθυμητών ιδιοτήτων, αλλά και της σχετικής αφθονίας του σιδήρου, που έχει να κάνει με το σχετικά χαμηλό κόστος παραγωγής.

Οι χημικές ενώσεις του σιδήρου, που περιλαμβάνουν τις «σιδηρο-» (ενώσεις του Fe^II) και τις «σιδηρη-» (ενώσεις του Fe^III) (κυρίως) ενώσεις, έχουν επίσης πολλές εφαρμογές. Μίγμα (σκόνης) [[οξείδιο του σιδήρου|οξειδίου του σιδήρου]] (FeO) και σκόνης αλουμινίου μπορεί να [[καύση|αναφλεγεί]], δημιουργώντας τη γνωστή αντίδραση [[θερμίτηςΘερμίτης|αντίδραση θερμίτη]], που χρησιμοποιείται στη συγκόλληση και στον καθαρισμό μεταλλευμάτων. Δημιουργεί δυαδικές ενώσεις με τα [[αλογόνα]] και τα [[χαλκογόνα]]. Ανάμεσα στις [[οργανομεταλλικές ενώσεις]] του σιδήρου είναι η [[φερροκίνη]], η πρώτη [[ενώσεις σάντουιτς|ένωση σάντουιτς]] που ανακαλύφθηκε.

[[Αρχείο:Iron lamp.jpg|left|thumb|150px|Καθαρός σίδηρος]]Ο καθαρός σίδηρος είναι μέταλλο αλλά βρίσκεται σπάνια με αυτήν την μορφή στην επιφάνεια της [[Γη]]ς, επειδή [[οξείδωση|οξειδώνεται]] εύκολα με την παρουσία [[οξυγόνο]]υ και [[υγρασία ατμόσφαιρας|υγρασίας]] στην [[ατμόσφαιρα]]. Προκειμένου να παραλάβουμε μεταλλικό σίδηρο, το οξυγόνο πρέπει να απομακρυνθεί από τα φυσικά μεταλλεύματα – κυρίως από τον [[αιματίτης|αιματίτη]] (μετάλλευμα σιδήρου με τύπο Fe₂O₃) σε υψηλές [[θερμοκρασία|θερμοκρασίες]]. Οι ιδιότητες του σιδήρου μπορούν να τροποποιηθούν με την ανάμιξη του με τα διάφορα άλλα μέταλλα (και μερικά αμέταλλα, κυρίως [[άνθρακας|άνθρακα]] και [[πυρίτιο]]) για να σχηματίσει [[ατσάλι]].

Οι [[ατομικός πυρήνας|πυρήνες]] των [[άτομο|ατόμων]] σιδήρου έχουν μερικές από τις υψηλότερες συνδετικές ενέργειες ανά πυρήνα, οι οποίες ξεπερνώνται μόνο από το [[ισότοπο]] [[νικέλιο|νικελίου]] ⁶²Ni. Παγκοσμίως το αφθονότερο των πιο σταθερών ισοτόπων είναι, παρ'όλα αυτά, το ⁵⁶Fe. Αυτό σχηματίζεται από την [[πυρηνική σύντηξη]] στα [[αστέρας|αστέρια]]. Αν και ένα περαιτέρω μικρό ενεργειακό κέρδος θα μπορούσε να εξαχθεί από τη σύνθεση ⁶²Ni, οι συνθήκες στα αστέρια είναι ακατάλληλες ώστε να ευνοηθεί αυτή η διαδικασία. Η διανομή των στοιχείων στη γη ευνοεί πολύ περισσότερο το σίδηρο παρά το νικέλιο, καθώς επίσης και πιθανώς στα στοιχεία-προϊόντα ενός [[υπερκαινοφανής αστέρας|υπερκαινοφανούς αστέρα]].

Ο σίδηρος ([ως Fe²⁺, [[ιόν|κατιόν]] σιδήρου (ΙΙ))] είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο που χρησιμοποιείται από σχεδόν όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Οι μόνες εξαιρέσεις είναι μερικοί οργανισμοί που ζουν σε περιβάλλον φτωχό σε σίδηρο και έχουν εξελιχθεί ώστε να χρησιμοποιούν διαφορετικά στοιχεία στις μεταβολικές τους διαδικασίες, όπως [[μαγγάνιο]] αντί για σίδηρο για την κατάλυση, ή την [[αιμοκυανίνη]] αντί για την [[αιμογλοβίνη]]. [[Ένζυμο|Ένζυμα]] που περιέχουν σίδηρο συμμετέχουν στην κατάλυση οξειδωτικών αντιδράσεων στη [[βιοχημεία]] και στις μεταφορές διάφορων ευδιάλυτων [[αέριο|αερίων]].

Ο σίδηρος είναι το έκτο (6^ο) αφθονότερο στοιχείο στο [[σύμπαν]], που διαμορφώνεται ως τελική πράξη της νουκλεοσύνθεσης, από το πυρίτιο που συντήκεταιυφίσταται πυρηνική σύντηξη στα ογκώδη αστέρια. Για την ακρίβεια παράγεται το [[ισότοπο]] ⁵⁶Ni του [[νικέλιο|νικελίου]], που είναι το τελευταίο [[νουκλίδιο]] για το οποίο η πυρηνική σύντηξη είναι [[θερμοχημεία|εξώθερμη]]. Αυτό σημαίνει ότι αυτό το [[ραδιενέργεια|ραδιενεργό]] νουκλίδιο (⁵⁶Ni) είναι το τελευταίο που παράγεται πριν καταρρεύσει ένας [[υπερκαινοφανής αστέρας]] (''supernova''), οπότε η [[έκρηξη|έκρηξή]] του μπορεί να διαχύσει το περιεχόμενο του άστρου. Το ραδιενεργό ⁵⁶Ni διασπάται στη συνέχεια στο σταθερό ⁵⁶Fe, με αποτέλεσμα το τελευταίο να επικρατεί τελικά απόλυτα σε [[Αναλογία (μαθηματικά)|αναλογία]] παρουσίας.

Ενώ ο σίδηρος αποτελεί περίπου το 5% της επιφάνειας της γης, ο [[γη#Ο πυρήνας|γήινος πυρήνας]] θεωρείται ότι αποτελείται κατά ένα μεγάλο μέρος από ένα κράμα σιδήρου-νικελίου που αποτελεί το 35% της συνολικής μάζας της γης.{{παραπομπή}} Ο σίδηρος είναι συνεπώς το αφθονότερο στοιχείο στη Γη, αλλά μόνο το τέταρτο αφθονότερο στοιχείο στην επιφάνειά της, μετά από το [[αργίλιο]] (Al). Το μεγαλύτερο μέρος του σιδήρου στην επιφάνεια βρίσκεται ενωμένο με το οξυγόνο ως [[οξείδιο|οξείδια]] σιδήρου, όπως ο [[αιματίτης]], ο [[γκετίτης]] και ο [[μαγνητίτης]], ή θειούχαως [[σουλφίδια]] σιδήρου, όπως ο ([[σιδηροπυρίτης]]). Περίπου ένας στους 20 [[μετεωρίτης|μετεωρίτες]] αποτελείται από [[Μετάλλευμα|μεταλλεύματα]] σιδήρου-νικελίου. Αν και σπάνιοι, οι μετεωρίτες σιδήρου είναι ο σημαντικότερος τρόπος σχηματισμού και αίτιο ύπαρξης μεταλλικού σιδήρου στην επιφάνεια της γης. Το κόκκινο χρώμα της επιφάνειας του [[Άρης (πλανήτης)|Άρη]] θεωρείται ότι προέρχεται από πετρώματα πλούσια σε σίδηρο.

Ο φυσικός σίδηρος αποτελείται από τέσσερα (4) ισότοπα: 5.845% από το [[ραδιενέργεια|ραδιενεργό]] ⁵⁴Fe (ημιζωή: >3,1×101·10²² [[έτος|έτη]]), 91,754% από το σταθερό ⁵⁶Fe, 2,119% από το σταθερό ⁵⁷Fe και 0,282% από το επίσης σταθερό ⁵⁸Fe. Το ⁶⁰Fe είναι ένα εξαφανισμένο [[ραδιοϊσότοπο]] με χρόνο ημιζωής 1,5 εκατομμύρια έτη.

Οι κύριες πηγές διατροφικού σιδήρου είναι το κόκκινο κρέας, κυρίως το βοδινό, το ψάρι (πχ. [[τόνος (ψάρι)|τόνος]] και [[Σολομός του Ατλαντικού|σολομός]]), τα [[στρείδι]]α και το κρέας των πουλερικών και ιδίως το [[συκώτι]].<ref name="medline+"/> Ο σίδηρος από αυτές τις πηγές βρίσκεται ενωμένος με την ομάδα [[αίμη]]ς και σχεδόν το 25% του σιδηρού απορροφάται από τον ανθρώπινο οργανισμό. Άλλες διατροφικές πηγές σιδήρου είναι τα όσπρια, τα αποξηραμένα φρούτα, το [[σουσάμι]], τα ενισχυμένα με σίδηρο δημητριακά και τα λαχανικά, όπως το [[σπανάκι]]. Επειδή ο σίδηρος που δεν είναι ζωικής προέλευσης δημιουργεί χηλικά σύμπλοκα με ενώσεις στον αυλό του εντέρου και δεν απορροφάται εξίσου καλά<ref name="Conrad2000"/>, η ποσότητα που εντέλει θα απορροφηθεί από τον οργανισμό εξαρτάται από τις υπόλοιπες τροφές που καταναλώνονται στο ίδιο γεύμα. Τροφές που βελτιώνουν την απορρόφηση του σιδήρου είναι η [[βιταμίνη C]] και οι ζωικές πρωτεΐνες. Από την άλλη τροφές που περιέχουν [[ασβέστιο]], [[τανίνες]], [[πολυφαινόλες]] και οι [[φυτάτες]] μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου.<ref name=eufic/><ref>{{cite web | url=http://www.cdc.gov/nutrition/everyone/basics/vitamins/iron.html | title=Iron and Iron Deficiency | accessdate=2012-12-05 | work=Nutrition for Everyone | publisher=Centers for Disease Control and Prevention}}</ref><ref>{{cite web | url=http://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/ | title=Iron | accessdate=2012-12-05 | work=Office of Dietary Supplements | publisher=National Institutes of Health}}</ref>

Στα θηλαστικά η απορρόφηση του σιδήρου γίνεται στο [[δωδεκαδάκτυλο]]. Ο σίδηρος που βρίσκεται στην αίμη απορροφάται από τον οργανισμό στη μορφή της μεταλλοπορφυρίνης. Το τρισθενές ιόν του σιδηρού απορροφάται από το μονοπάτι της β3 ιντεργκρίνης και της μομπλιφερρίνης, το οποίο δεν απορροφά άλλα μέταλλα, ενώ το δισθενές ιόν του σιδηρού (Fe²⁺) απορροφάται από την πρωτεΐνη DMT1 (Μεταφορέας Δισθενών Μετάλλων), ένα μεμβρανικό μεταφορά δισθενών ιόντων.<ref name="Conrad2000">{{cite journal | title=Iron absorption and transport—An update | author=Marcel E. Conrad, Jay N. Umbreit | journal=American Journal of Hematology | year=2000 | month=Αύγουστος | volume=64 | issue=4 | pages=287-298 | doi=10.1002/1096-8652(200008)64:4<287::AID-AJH9>3.0.CO;2-L}}</ref> Η μεταφορά είναι ενεργή, δηλαδή απαιτείται ενέργεια για να πραγματοποιηθεί. Η DMT1 δεν είναι εξειδικευμένη στο σίδηρο, αλλά μεταφέρει και άλλα μέταλλα, όπως είναι το [[μαγγάνιο]], το [[νικέλιο]], το [[μαγνήσιο]], το [[κοβάλτιο]], ο [[χαλκός]], ο [[ψευδάργυρος]], το [[κάδμιο]] και ο [[μόλυβδος]].<ref>{{cite journal | url=http://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0716-97602006000100009&script=sci_arttext | title=DMT1: Which metals does it transport? | author=M. D. Garrick et.al | journal=Biological Research | year=2006 | volume=39 | doi=10.4067/S0716-97602006000100009 | ISSN=0716-9760}}</ref> Η δομή αυτής της πρωτεΐνης είναι διατηρημένη ανάμεσα στους οργανισμούς, καθώς στα φυτά, τους μικροοργανισμούς και τα σπονδυλωτά έχουν βρεθεί παρόμοιες πρωτεΐνες.<ref>{{cite journal | title=Divalent metal transporter 1. | author=Mims MP, Prchal JT | journal=Hematology | year=2005 | month=Αύγουστος | volume=10 | issue=4 | pages=339-45 | PMID=16085548}}</ref> Η απορρόφηση μπορεί να αυξηθεί σε περιπτώσεις σιδηροπενίας, [[αιμόλυση]]ς και [[υποξία]]ς. Ο σίδηρος μόλις μπει στο εντεροκύτταρο μπορεί να αποθηκευθεί σε μόρια [[φερριτίνη]]ς, και τελικά να χαθεί όταν το κύτταρο [[νέκρωση|νεκρωθεί]], ή να περάσει στο αίμα, όπου μεταφέρεται με την [[τρασφερρίνη]]<ref name="Conrad2000"/>.

Η μέτρηση του σιδήρου του ορού αφορά στην πραγματικότητα τον τρισθενή σίδηρο (Fe3Fe³⁺), ο οποίος είναι συνδεδεμένος με την τρανσφερρίνη. Η αποδέσμευση του σιδήρου από την τρανσφερρίνη γίνεται μετά από αναγωγή του τρισθενούς σιδήρου (Fe3Fe³⁺) σε δισθενή (Fe2Fe²⁺), με κάποιο ισχυρό αναγωγικό μέσο (π.χ. [[Βιταμίνη C|ασκορβικό οξύ]] ή διθειονικά) ή με πτώση του [[pH]]. Έπειτα ο προσδιορισμός του σιδήρου γίνεται χρωμομετρικά με ή χωρίς την απολευκωμάτωση του ορού. Η απολευκωμάτωση γίνεται με φυγοκέντρηση και απομάκρυνση των κατακρημνισμένων πρωτεϊνών. Η τελευταία μέθοδος είναι απλούστερη, αλλά με κάποια μειονεκτήματα. Στη συνέχεια τα ιόντα δισθενούς σιδήρου (Fe²⁺) δίνουν ένα χρωμογόνο έγχρωμο σύμπλοκο, η απορρόφηση του οποίου είναι ανάλογη της συγκέντρωσης του δεσμευμένου με την τρανσφερρίνη σιδήρου. Συνιστάται οι εξεταζόμενοι να προσέρχονται νηστικοί, αφού πρωτεΐνες και λιπίδια θολώνουν το δείγμα (λιπαιμικός ορός) και δίνουν ψευδώς αυξημένες τιμές. Οι φυσιολογικές τιμές του σιδήρου είναι περίπου: 60-170 μg/dl, ενώ δεν πρέπει να παραβλέπεται η ημερήσια διακύμανση των επιπέδων του, με αύξηση των επιπέδων το βράδυ. Σε παθολογικές καταστάσεις, σιδηροπενία ή υπερφόρτωση σε σίδηρο, οι τιμές σταθεροποιούνται σε χαμηλά ή υψηλά επίπεδα αντίστοιχα. Ακόμη ο προσδιορισμός του σιδήρου ορού γίνεται ποτενσιομετρικά και με ατομική απορρόφηση.

Παρ’ όλο που ο σίδηρος αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για ένα υγιή οργανισμό, η υπερβολική ποσότητά του μπορεί να καταστεί από επιζήμια ως και θανατηφόρα. Ο άνθρωπος δεν διαθέτει μηχανισμούς με τους οποίους μπορεί να απομακρύνει (μαζικά) σίδηρο από τον οργανισμό του. Έχει δειχθεί ότι η υπερφόρτωση του οργανισμού με σίδηρο μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο [[κυκλοφορικό σύστημα]], στην [[καρδιά]] και [[εγκεφαλικό επεισόδιο|εγκεφαλικά επεισόδια]],<ref>{{cite web|title=Ποια η σχέση σιδήρου, καρδίας, αιμοδοσίας, εμφράγματος και εγκεφαλικών επεισοδίων;|url=http://www.medlook.net.cy/article.asp?item_id=2239|publisher=medlook.net.cy|accessdate=7 Δεκεμβρίου 2012|date=15 Φεβρουαρίου 2007}}</ref> ενώ έχει βρεθεί ότι προκαλεί βλάβες και σε άλλα όργανα, όπως το [[ήπαρ]], οι [[πνεύμονες]], ο [[μυελός των οστών]] και ενδοκρινή όργανα, με κίνδυνο εκδήλωσης θανάσιμων ασθενειών, όπως η [[κίρρωση|κίρρωση ήπατος]] και η [[καρδιακή ανεπάρκεια]], εξαιτίας της οξειδωτικής του δράσης. Στον άνθρωπο μια συχνή αιτία υπερφόρτωσης σιδήρου, ή αλλιώς [[αιμοσιδήρωση]]<ref>{{cite news|last=Νέτα|first=Σοφία|title=Θαλασσαιμία και υπερφόρτωση σιδήρου|url=http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=160857|accessdate=7 Δεκεμβρίου 2012|newspaper=Ελευθεροτυπία|date=11 Μαΐου 2010}}</ref>, είναι οι πολλαπλές [[μετάγγιση αίματος|μεταγγίσεις αίματος]] για την θεραπεία της [[αναιμία]]ς, αλλά υπάρχουν και γενετικά αίτια, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της [[κληρονομική αιμοχρωμάτωση|κληρονομικής αιμοχρωμάτωσης]]<ref>{{cite web|title=Hemochromatosis - Definition|url=http://www.mayoclinic.com/health/hemochromatosis/DS00455|publisher=MayoClinic.com|accessdate=7 Δεκεμβρίου 2012}}</ref>. Σε αυτήν την περίπτωση ο σίδηρος θα πρέπει να απομακρυνθεί από τον οργανισμό με [[αποσιδήρωση]],<ref>{{cite web|title=Υπερφόρτωση σιδήρου προερχόμενη από μετάγγιση ΜΔΣ: Ένα εγχειρίδιο για ασθενείς|url=http://www.mds-foundation.org/pdf/iron-greek.pdf|publisher=MDS Foundation.|accessdate=7 Δεκεμβρίου 2012|page=4|language=Ελληνικά|format=Pdf}}</ref> καθώς ο άνθρωπος δεν έχει μηχανισμό μέσω του οποίου μπορεί να απεκκρίνει σίδηρο.<ref name="pmid12651879">{{cite journal |last1=Pietrangelo |first1=A |title=Haemochromatosis |journal=Gut |volume=52 |pages=ii23–30 |year=2003 |pmid=12651879 |pmc=1867747 |doi=10.1136/gut.52.suppl_2.ii23 |issue=90002}}</ref>