Αγνωστικισμός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

'''Αγνωστικισμός''', ή '''αγνωστισμός''', ή '''αγνωσία''', ή '''αγνωσιαρχία''', ή '''αγνωστοκρατία''' (προέρχεται από τη λέξη ''γνώση'' και το στερητικό ''α'') ονομάζεται η [[φιλοσοφία|φιλοσοφική]] θεώρηση ότι η [[αλήθεια]] ορισμένων μεταφυσικών υποθέσεων, όπως οι [[θεολογία|θεολογικοί]] ισχυρισμοί που αφορούν την ύπαρξη του [[Θεός|Θεού]], των θεών ή [[θεότητα|θεοτήτων]], είναι είτε προς το παρόν άγνωστη, είτε εγγενώς απρόσιτη. Οι αγνωστικιστές δεν αρνούνται την ύπαρξη του θεού, απλώς δεν είναι ικανοποιημένοι με τις αποδείξεις για την ύπαρξη του. Ο όρος αυτός, καθώς και ο σχετικός όρος '''αγνωστικός''', '''αγνωστικιστής''', πλάστηκανδημιουργήθηκαν από τον [[Τόμας Χάξλεϋ]] στα [[1869]], και χρησιμοποιούνται επίσης για να περιγράψουν εκείνους που υιοθετούν μια σκεπτικιστική ή διπλωματική στάση σχετικά με την ύπαρξη θεοτήτων, καθώς και με άλλα ζητήματα της [[θρησκεία]]ς. Ο Αγνωστικισμός δεν θα πρέπει να συγχέεται με τη θεώρηση που αντιμάχεται ειδικά το δόγμα της [[γνώση]]ς και τον [[Γνωστικισμός|Γνωστικισμό]] —αυτές είναι θρησκευτικές έννοιες που δεν σχετίζονται εν γένει με τον αγνωστικισμό. Στην αρχαία ελληνική γραμματεία ο όρος αναφέρεται ως Αγνωσία.

Μεταξύ των πιο διάσημων αγνωστικιστών (με την αρχική έννοια του όρου) συγκαταλέγονταν ο [[Τόμας Χάξλεϋ|Τόμας Χένρυ Χάξλεϋ]], ο [[Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν|Γιόζεφ Προυντόν]], ο [[Κάρολος Δαρβίνος]] και ο [[Μπέρτραντ Ράσσελ]]. Έχει υποστηριχθεί με βάση τα έργα του [[Ντέιβιντ Χιουμ]], ιδιαίτερα τους ''Διαλόγους σχετικά με τηντη Φυσική Θρησκεία'' ''(Dialogues Concerning Natural Religion)'', ότι υπήρξε αγνωστικιστής, αλλά τούτο παραμένει ανοιχτό προς συζήτηση. Επίσης, ο [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαίος Έλληνας]] [[σοφιστής]] [[Πρωταγόρας]] είχε εκφράσει, ουσιαστικά αναφερόμενος στους θεούς, την άποψη του [[ισχυρός αγνωστικισμός|ισχυρού αγνωστικισμού]], μολονότι η χρήση του όρου είναι στην περίπτωση αυτή [[αναχρονισμός|αναχρονιστική]].

:"«Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε. Από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής"» ''(Diels-Kranz 80 Β4)''.

Για αυτή του τη δήλωση ο Πρωταγόρας εξορίστηκε και τα βιβλία του ρίχτηκαν στην πυρά. Δεν είναι απόλυτα σαφές αν ο Πρωταγόρας θεωρούσε την ύπαρξη των θεών εγγενώς ανεξιχνίαστη ή απλώς εξαιρετικά δύσκολη να διαπιστωθεί. Η φράση "«το άδηλο του ζητήματος"» κλίνει προς την πρώτη εκδοχή· η φράση "«η συντομία της ανθρώπινης ζωής"» προς τη δεύτερη. Κατά συνέπεια, η κατάταξή του στους ισχυρούς αγνωστικιστές πρέπει να γίνεται με επιφύλαξη.

Οι απόψεις του αγνωστικισμού είναι παλιές όσο και ο [[Σκεπτικισμός|φιλοσοφικός σκεπτικισμός]], αλλά οι όροι "αγνωστικιστής" και "«αγνωστικισμός"» πλάστηκανδημιουργήθηκαν από τον [[Τόμας Χάξλεϋ|Χάξλεϋ]] με σκοπό να συνοψίσει τις σκέψεις του σχετικά με τις εξελίξεις της εποχής του στη μεταφυσική, που αφορούσαν το "απροσμέτρητο" (Χάμιλτον) και το "ανεξιχνίαστο" ([[Χέρμπερτ Σπένσερ]]). Είναι σημαντικό, επομένως, να αποσαφηνίσουμε τις απόψεις του ίδιου του Χάξλεϋ επί του θέματος. Αν και ο Χάξλεϋ ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τον όρο "αγνωστικιστής" στα [[1869]], οι απόψεις του είχαν διαμορφωθεί κάπως νωρίτερα. Σε επιστολή του προς τον Τσαρλς Κίνγκσλεϋ (23 Σεπτεμβρίου, 1860) αναπτύσσει εκτενώς τις απόψεις του:

:"«Την αθανασία του ανθρώπου ούτε την βεβαιώνω ούτε την αρνούμαι. Δεν βλέπω κανένα λόγο να την πιστέψω, από την άλλη όμως, δεν έχω και κανένα τρόπο να την καταρρίψω. Δεν αντιτίθεμαι ''a priori'' στο δόγμα. Κανένας άνθρωπος που πρέπει να κατατρίβεται καθημερινώς και συνεχώς με τη φύση δεν έχει την πολυτέλεια να απασχολείται με ''a priori'' δυσκολίες. Δώστε μου σχετικές αποδείξεις, τέτοιες που θα δικαιολογούσαν την πίστη μου σε οτιδήποτε άλλο, και θα το πιστέψω. Και γιατί όχι; Δεν είναι [''η αθανασία του ανθρώπου''] ούτε κατά το ήμισυ τόσο θαυμαστή όσο η διατήρηση της δύναμης ή η αφθαρσία της ύλης [...]"||}}

Την Πέμπτη [[28 Σεπτεμβρίου]] [[1881]] ο Δαρβίνος δέχτηκε επίσκεψη από τους αθεϊστές Καθηγητές [[Λούντβιχ Μπύχνερ]] και [[Έντουαρντ Έηβελινγκ]] (μετέπειτα συνεργάτη της [[Ελέανορ Μαρξ]]). Ο γιος του Δαρβίνου [[Φράνσις Ντάργουιν|Φρανκ]] ήταν παρών, και η σύζυγός του [[Έμμα Ντάργουιν|Έμμα]] προσκάλεσε τον παλιό τους φίλο τον Αιδεσιμότατο Μπρόντι Ινές. Ο Δαρβίνος εξήγησε χαριτολογώντας ότι "«ο Μπρόντι κι εγώ είμαστε φίλοι εδώ και 30 χρόνια. Δεν έχουμε ποτέ συμφωνήσει απολύτως σε κανένα θέμα, αλλά κατά καιρούς έχουμε κοιτάξει ο ένας τον άλλον και σκεφτήκαμε τότε ότι ένας από τους δυόδυο μας πρέπει να είναι πολύ άρρωστος".» Στη συζήτηση που ακολούθησε το δείπνο, ο Δαρβίνος ρώτησε τους καλεσμένους του: "«Γιατί αυτοαποκαλείστε Άθεοι;"», λέγοντας ότι προτιμούσε τον όρο "Αγνωστικιστης". Ο Έηβελινγκ απάντησε, "Αγνωστικιστής δεν σημαίνει παρά Αθεϊστής, δοσμένο με αξιοπρέπεια - και Αθεϊστής σημαίνει απλώς Αγνωστικιστής, δοσμένο επιθετικά". Ο Δαρβίνος αποκρίθηκε ρωτώντας "Γιατί να είστε τόσο επιθετικοί;", αναρωτώμενος ποιο το όφελος να επιβάλεις νέες ιδέες στους ανθρώπους, τη στιγμή που η ελεύθερη σκέψη ήταν "μια χαρά" για τους μορφωμένους, ήταν όμως ο πολύς κόσμος "ώριμος για κάτι τέτοιο;" Ο Έηβελινγκ ρώτησε τότε τι θα γινόταν αν "οι επαναστατικές ιδέες της Φυσικής και Σεξουαλικής Επιλογής" είχαν περιοριστεί να είναι κτήμα "λίγων εκλεκτών" και είχε <nowiki>[ο Δαρβίνος] </nowiki> καθυστερήσει την έκδοση της ''Καταγωγής των Ειδών'', πού θα βρισκόταν τότε ο κόσμος; Σίγουρα "το ίδιο το δικό του γλαφυρό παράδειγμα" ενθάρρυνε τους ελεύθερα σκεπτόμενους να διακηρύττουν την αλήθεια "φωνάζοντάς την από τις στέγες των σπιτιών", αλλά ενώ ο Δαρβίνος συμφωνούσε ότι ο Χριστιανισμός "δεν υποστηριζόταν από τις ενδείξεις", δεν είχε βιαστεί να επιβάλει την ιδέα αυτή σε κανέναν και μάλιστα "«Δεν εγκατέλειψα τον Χριστιανισμό παρά αφού έφτασα σε ηλικία σαράντα ετών."»