|
== Στην Κατοχή ==
Μετά την απελευθέρωσή του από τη φυλακή αρχίζει να θέτει τα θεμέλια ίδρυσης Εθνικής Οργάνωσης, αλλά συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς,για να απελευθερωθεί χάρις στην μεσολάβηση του [[Νικόλαος Λούβαρης|Νικόλαο Λούβαρη]] και στις 9 Σεπτεμβρίου ιδρύει τον [[ΕΔΕΣ]].<ref>Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστικα. Η Ελλάδα της κατοχής και της αντίστασης 1941-1944,τομ.Α εκδ.Παπαζήσης, Αθήνα, χ.χ, σελ. 150</ref> Τον Μάρτιο του 1943 ο Ζέρβας συμβιβάστηκε με τη μοναρχία και αργότερα, το ίδιο έτος, αποκαταστάθηκε στον ελληνικό στρατό.<ref>Andre Gerolymatos, «Ο ρόλος των αξιωματικών του ελληνικού στρατού στην Αντίσταση», στο:Πρακτικά του Διεθνούς Ιστορικού Συνεδρίου ‘’Η Ελλάδα 1936-44 Δικτατορία-Κατοχή-Αντίσταση, εκδ.Μορφωτικό Ινστιτούτο Α.Τ.Ε. Αθήνα, 1990, σελ.300, υπος. 26</ref> Τον Αύγουστο του 1944 προάγεται τιμητικά από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου σε υποστράτηγο.<ref>Χωρίς συντάκτη, «Ζέρβας Ναπολέων», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτική Αθηνών, τομ.3 (1990), σελ.416</ref>
== Συμφωνία Κυρίων ==
Ο ηγέτης του [[ΕΔΕΣ]] Ναπολέων Ζέρβας είχε έρθει σε επαφή με την ηγεσία της 104ης Μεραρχίας Καταδρομών του Αντιστράτηγου [[Χάρτβιγκ φον Λούντβιγκερ]] (''Hartwig von Ludwiger'', 1895-1947) στο [[Αγρίνιο]]. Το όλο θέμα είχε τραβήξει την προσοχή του προϊστάμενου XXII Σώματος Στρατού του Στρατηγού Χούμπερτ Λαντς. Αν και οι μονάδες του Ζέρβα ήταν αρκετά αποδυναμωμένες (περίπου 2.500 άνδρες συνολικά και με έλλειψη οπλισμού),{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=122}} το XXII Σώμα Στρατού είχε απολέσει την αξιόμαχη 1η Ορεινή Μεραρχία, την οποία είχε αποσπάσει ο Στρατάρχης φον Βάιχς για να αντιμετωπίσει τους αντάρτες του Τίτο στο [[Μαυροβούνιο]].{{sfnp|Μάγερ|2009|σσ=110 και 112}} Επομένως, οι Γερμανοί μπορούσαν εύκολα να εξοντώσουν τις μονάδες του ΕΔΕΣ, πλην όμως αποφασίστηκε να τις χρησιμοποιήσουν για να διαφυλάξουν τις οδούς ανεφοδιασμού στη δυτική Ελλάδα ενάντια στις επιθέσεις του [[Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός|ΕΛΑΣ]] του [[Άρης Βελουχιώτης|Άρη Βελουχιώτη]].{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=122}} Η «συμφωνία κυρίων» μεταξύ του Ζέρβα και του XXII Σώματος Στρατού υποτίθεται πως ήταν μυστική, αλλά τόσο ο Λερ όσο και ο Βάιχς λάμβαναν σε τακτική βάση αναφορές.{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=131}} Στις 3 Φεβρουαρίου 1944, με απόρρητη διαταγή του προς το ΧΧΙΙ Σώμα Στρατού, ο Λερ διέτασσε την ενίσχυση των «εθνικόφρονων συμμορίτικων ομάδων» που, όπως υποστήριζε, είχαν περιέλθει σε δυσχερή θέση λόγω της ενίσχυσης των υπολοίπων αντάρτικων ομάδων.{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=127}}
Σύντομα όμως, με την πλάστιγγα να γέρνει υπέρ των Συμμάχων στον πόλεμο, οι υφιστάμενοι του Ζέρβα άρχισαν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία και να επιτίθενται εναντίον των γερμανικών μονάδων στη δυτική [[Στερεά Ελλάδα]].{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=236}} Ο ίδιος ο Ζέρβας δεχόταν έντονες πιέσεις από τους Βρετανούς συνδέσμους τους και, παρά την ανάκαμψη των σχέσεων τον Ιούλιο του 1944, οι σχέσεις άρχισαν να φθίνουν και τον Ιούλιο οι Γερμανοί απέκτησαν την εντύπωση πως ο Ζέρβας ήταν αιχμάλωτος των Βρετανών, κάτι που δεν ίσχυε. Ο Λερ, από κοινού με τον Λαντς αποφάσισε στις 10 Ιουλίου να «απελευθερώσει» τον Ζέρβα, καθώς υπολόγιζε πως όταν οι Σύμμαχοι αποβιβάζονταν στην Ελλάδα, ο Ζέρβας, εφόσον θα ήταν στα χέρια των Γερμανών, δεν θα είχε άλλη επιλογή από τη συνεργασία.{{sfnp|Μάγερ|2009|σσ=237–238}} Για την Επιχείρηση «Ζέρβας», όπως ονομάστηκε η σχεδιασμένη ενέργεια, συγκεντρώθηκε δύναμη ανδρών της [[Abwehr]] (Αντικατασκοπείας) και της [[Geheime Feldpolizei]] (GFP, Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία). Η επιχείρηση όμως ακυρώθηκε, καθώς σύντομα οι Γερμανοί ειδοποιήθηκαν πως ο Ζέρβας είχε «''αφεθεί ελεύθερος''» (sic) και πως τασσόταν πλέον με το μέρος των Άγγλων.{{sfnp|Μάγερ|2009|σσ=238–239}}
Εν τω μεταξύ, οι αντάρτες του ΕΔΕΣ είχαν αποσπάσει μία λωρίδα ακτής κοντά στην [[Πάργα]], έτσι ώστε να προετοιμάσουν το έδαφος για τη συμμαχική απόβαση. Ο Λερ είχε πλέον χάσει την υπομονή του με την αμφιταλαντευόμενη στάση του Ζέρβα και έδωσε άδεια στον Λαντς να επιτεθεί εκεί με ισχυρά τμήματα από την [[4ης Μεραρχία Αστυνομίας SS|4η Αστυνομική Μεραρχία Πάντσερ SS]], μόλις τα αποδέσμευε ο Βάιχς. Αυτό που έσωσε τον Ζέρβα από την εξολόθρευση ήταν η αιματηρή επίθεση του ΕΛΑΣ στην [[Μάχη της Αμφιλοχίας]], (13 Ιουλίου).{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=239}} Ακόμα και έτσι, μία εβδομάδα αργότερα ο Ζέρβας ισχυρίστηκε πως οι επιθέσεις του ΕΔΕΣ στους Γερμανούς γίνονταν χωρίς την άδειά του και υποσχέθηκε να θέσει την κατάσταση υπό έλεγχο.{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=242}}<ref>[http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=574913 Χρυσοχοΐδης Ηλίας ένας στρατηγός της Βέρμαχτ αφηγείται..η παράδοση των Ιταλών, η σφαγή της Κεφαλλονιάς και οι σχέσεις με τον ΕΔΕΣ εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ανακτήθηκε στις 2/5/2014]</ref> Οι Γερμανοί ανέκτησαν έτσι προσωρινά την αισιοδοξία τους.{{sfnp|Μάγερ|2009|σ=242}} Τελικώς οι μάχες συνεχίστηκαν με κυριότερη τη [[Μάχη της Μενίνας]] υπό τον Αντισυνταγματάρχη Βασίλειο Καμάρα.
=== Η άποψη των παλαίμαχων του ΕΔΕΣ ===
Τον Οκτώβριο του 1943, οι Γερμανοί με πρόσχημα με τις ετοιμασίες για αποχώρηση από την χώρα ξεκίνησαν επαφές με όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις. Στις αρχές Οκτωβρίου στάλθηκαν αντιπροσωπείες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού με στόχο την εξασφάλιση ανακωχής με τις οργανώσεις προς αποφυγήν αντιποίνων του άμαχου πληθυσμού. Στην Ήπειρο καθ'όλη την διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ προξένησαν σημαντικές απώλειες στα Γερμανικά στρατεύματα. Μάλιστα οι έντονες επιθέσεις των ανταρτών του Ζέρβα προκάλεσαν αδικαιολόγητες σφαγές αμάχων με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα των Λιγκιάδων<ref>{{Cite web|url = http://ellhnikaxronika.com/2015/10/03/%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%AE/|title = Ελληνικά Χρονικά: Εγκλήματα πολέμου των Γερμανών στην Ήπειρο, φθινόπωρο 1943|date = |accessdate = |website = |publisher = |last = |first = }}</ref> στις 3 Οκτωβρίου 1943. Την επομένη ο στρατηγός Λαντζ αποστέλλει επιτροπή τόσο προς το Αρχηγείο του ΕΔΕΣ στο Βουλγαρέλι όσο και προς την 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ Ηπείρου. Ο Ζέρβας πιστός στις διαταγές του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής αρνείται την πρόταση του Λαντζ και ζητά από την επιτροπή την αποστολή επίσημης αντιπροσωπείας των Γερμανών αν αυτή επιθυμεί να εκφράσει προτάσεις ανακωχής<ref>{{Cite book|title = Ημερολόγιο στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα|last = |first = |publisher = Ωκεανίδα|year = 2013|isbn = 987-960-410-700-1|location = |page = 333-334}}</ref>. Οι Γερμανοί στέλνουν νέα επιτροπή στις 12 Οκτωβρίου, που ενημερώνει τον αρχηγό του ΕΔΕΣ πως είναι διατεθειμένοι να στείλουν αντιπροσώπους Γερμανούς αξιωματικούς, οι οποίοι θα ήταν εξουσιοδοτημένοι για περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Ο Ζέρβας -όπως βεβαιούν όλα τα ηγετικά μέλη της Συμμαχικής Αποστολής- αρνήθηκε τις προτάσεις της επιτροπής ελέω βρετανικών διαταγών μέσω του Θέμη Μαρίνου.<ref>{{Cite book|title = Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, τόμος Β|last = Μαρίνος|first = Θέμης|publisher = Παπαζήσης|year = 2003 Β' έκδοση|isbn = 960-02-1654-1|location = Αθήνα|page = 215-218}}</ref> Την ίδια περίοδο, η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, συμφώνησε δεκαπενθήμερη ανακωχή με στόχο να προετοιμάσει την επίθεση κατά του Ζέρβα, που τον έβλεπε σαν το μοναδικό υπολογίσιμο εγχώριο αντίπαλο στον δρόμο για την εξουσία.<ref>{{Cite book|title = Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ|last = Αθανασόπουλος|first = Ιωάννης|publisher = Πελασγός|year = 2015|isbn = 978-960-522-405-9|location = Αθήνα|page = 96-164, 405-436}}</ref> Επομένως οι προτάσεις προς τον Ζέρβα, απορρίφθηκαν την εν λόγω περίοδο.
Η μοναδική περίοδος ουδετερότητας του ΕΔΕΣ υπήρξε αμέσως μετά την λήξη του κατοχικού εμφυλίου (Οκτώβριος 1943-Φεβρουάριος 1944<ref>{{Cite web|url = http://ellhnikaxronika.com/2014/10/01/%CE%BF%CE%BA%CF%84%CF%8E%CE%B2%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82-1943-%CF%86%CE%BB%CE%B5%CE%B2%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82-1944-%CE%BF-%CE%B5%CE%BC%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85/|title = Ελληνικά Χρονικά: Οκτώβριος 1943 – Φεβρουάριος 1944, ο εμφύλιος του βουνού|date = |accessdate = |website = |publisher = |last = |first = }}</ref>). Τα γερμανικά αρχεία αναφέρουν την περίοδο Μαρτίου- τέλη Ιουνίου 1944 τον ΕΔΕΣ ως «ουδέτερο έναντι των Γερμανών και απολύτως προσκείμενο στους Βρετανούς». Τα ίδια έγγραφα κάνουν λόγο για ετοιμασίες των ανταρτών του Ζέρβα με στόχο να επαναλάβουν τις επιχειρήσεις κατά των Γερμανών με διαταγή των Βρετανών. Στις 2 Ιουνίου 1944 λαμβάνει στα Ιωάννινα σύσκεψη Γερμανών στρατηγών που αναφερόμενη στον Ζέρβα καταλήγει: «[...] Δεδομένου ανταρτικαί ομάδες συνενώθησαν οριστικώς πλέον πρέπει προσβληθώσιν το ταχύτερον ο ισχυρότερος ΖΕΡΒΑΣ διότι είναι ο πλέον επικίνδυνος ΣΤΟΠ. [...] 2) Δέον διαλυθεί ΖΕΡΒΑΣ να απαλλαγώσι του μόνου δυνάμενου βοηθήσει Αγγλικήν απόβασιν ΣΤΟΠ. [...] 4) Προς παραπλάνησιν ενταθεί η ευνοϊκή προπαγάνδα υπέρ ΖΕΡΒΑ ίνα κερδίσουν χρόνον μέχρι πλήρους προπαρασκευής των ΣΤΟΠ.»<ref>{{Cite book|title = Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα, τόμος Β|last = Richter|first = Heinz|publisher = Εξάντας|year = 1975|isbn = |location = Αθήνα|page = 183-185}}</ref><ref>{{Cite book|title = Ναπολέων Ζέρβας και το έπος της Εθνικής Αντιστάσεως του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ|last = Αθανασόπουλος|first = Ιωάννης|publisher = Πελασγός|year = 2015|isbn = 978-960-522-405-9|location = Αθήνα|page = 193-234}}</ref>
===Άλλες απόψεις===
Παλαίμαχοι της οργάνωσης έχουν ρητώς αμφισβητήσει τα γεγονότα και έχουν αναφέρει ότι ο ΕΔΕΣ διεξήγαγε διμέτωπο αγώνα εναντίον του ΕΛΑΣ και των Γερμανών. Παράλληλα ορισμένοι παλαίμαχοίπαλαίμαχοι του ΕΔΕΣ χαρακτήρισαν τους ιστορικούς που ασχολήθηκαν με το θέμα ως'' διαβολείς του στρατηγού Ζέρβα''{{sfnp|Φλάισερ|2009|σ=274}}<ref>Φενάκη και σβάστικα. Συγγραφέας, Ιωάννου Κώστας Ε. Εκδότης, Σμπίλιας Έτος έκδοσης, 1997</ref> ενώ το 2004 χαρακτηρίστηκε ο [[Χέρμαν Φρανκ Μάγερ]] ως'' συκοφάντης''. Μηνύθηκαν ιστορικοί και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και ζητήθηκε η απόσυρση διδακτορικής έρευνας περί τον ΕΔΕΣ (Αθανάσιος Φλιτούρης ''το αντάρτικο του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Στόχοι, δράση και αποτελέσματα'') καθώς και ο βουλευτής Ιωαννίνων της [[Νέα Δημοκρατία|Νέας Δημοκρατίας]] Αντώνιος Φούσσας έκανε ερώτηση στην Ελληνική βουλή ζητώντας την απόσυρση του συγκεκριμένου διδακτορικού.<ref>{{Cite web|url=http://www.iospress.gr/mikro2004/mikro20040605.htm|title=Με το ψαλίδι παρά πόδα|website=www.iospress.gr|accessdate=13 Ιουνίου 2016}}</ref>
Πρόσφατα ο ιστορικός Βαγγέλης Τζούκας που ασχολείται με την κοινωνιολογική υπόσταση του ΕΔΕΣ ανάφερε σε συνέντευξη στις 17/11/2013 στην εφημερίδα «[[Η Καθημερινή]]» ότι ''υπό το βάρος της επίθεσης του ΕΛΑΣ, ο Ζέρβας προχώρησε σε κάποιο είδος ανακωχής με τους Γερμανούς. Ωστόσο, το βιβλίο του Μάγερ έχει πολλά πραγματολογικά λάθη.'' ''Υπήρξε δε και βρετανική οδηγία προς τον ΕΔΕΣ για αποχή από τον αντιστασιακό αγώνα, την οποία χρησιμοποίησε ο Ζέρβας''.<ref>[http://www.kathimerini.gr/503887/article/politismos/arxeio-politismoy/edes-antistash-kai-emfylios ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 17.11.2013 ΕΔΕΣ, Αντίσταση και Εμφύλιος Του Ηλια Μαγκλινη]</ref> Σε άλλη συνέντευξη στην εφημερίδα «[[Το Βήμα]]» αναφέρει ''Πράγματι ο ίδιος προχώρησε σε ανακωχή με τον γερμανικό παράγοντα για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο όμως είναι κατά βάση δύσκολο να οριοθετηθεί. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, δεν αναιρεί απόλυτα την εικόνα του ΕΔΕΣ ως αντιστασιακής οργάνωσης. Οι εδεσίτες αντάρτες, πράγμα πασίγνωστο, συγκρούστηκαν με τους Γερμανούς, και μάλιστα σε μια από τις μεγαλύτερες μάχες, όπως αυτή της Μενίνας τον Αύγουστο του 1944, είχαμε πολλούς νεκρούς από πλευράς τους.''<ref>[http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=539633 Τα πολλά πρόσωπα του ΕΔΕΣ Συνέντευξη με τον κοινωνιολόγο Βαγγέλη Τζούκα που ξαναδιαβάζει τις πηγές για το εδεσίτικο αντάρτικο στην Ηπειρο. Η ανατροπή των κοινοτοπιών για την οργάνωση του Ναπολέοντος Ζέρβα, εφημερία ΤΟ ΒΗΜΑ ανακτήθηκε στις 26/10/2014]</ref>
|
