|
Στις [[30 Μαΐου]] του [[1460]], ο Δημήτριος Παλαιολόγος παρέδωσε χωρίς μάχη τον Μυστρά στους Οθωμανούς και προσκολλήθηκε στην αυλή του σουλτάνου.
=== Οθωμανική και ενετική κυριαρχία ===
[[File:MistraCoronelli1686.jpg|thumb|240px|Μυστράς, 1686.]]
Μετά την οθωμανική κατάκτηση, ο Μυστράς είχε φθίνουσα πορεία. Σημαντική στιγμή αυτής της πορείας ήταν η ανεπιτυχής προσπάθεια του ηγεμόνα του [[Ρίμινι]] Σιγισμούνδου Μαλατέστα, στην αρχή του [[Πρώτος Βενετοτουρκικός πόλεμος|Α' Ενετοτουρκικού πολέμου]] ([[1464]]), να καταλάβει την πόλη.
Το [[1600]] βρήκε τον Μυστρά έδρα μιας από τις διοικητικές περιφέρειες (σαντζάκια) του [[Βιλαέτι του Αρχιπελάγους|εγιαλετίου του Αιγαίου]], γεγονός το οποίο συνετέλεσε στην αύξηση του πληθυσμού του. Μάλιστα, το [[1668]] η επαρχία (καζάς) του Μυστρά αριθμούσε περίπου 9.000 κατοίκους και ήταν η μεγαλύτερη της Πελοποννήσου.
Δύο και πλέον αιώνες μετά την πολιορκία του Μυστρά από τον Μαλατέστα, κατά τον τρίτο χρόνο του [[Έκτος Βενετοτουρκικός πόλεμος|νέου Ενετοτουρκικού πολέμου]] (Αύγουστος [[1687]]), οι Ενετοί κατέλεβαν τον Μυστρά και μετέφεραν την πρωτεύουσα της επαρχίας Λακωνίας στη Μονεμβασία. Την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας (1687-1715) ο Μυστράς άκμασε ως κέντρο σηροτροφίας.
Ακολούθησε νέα οθωμανική κατάκτηση ([[1715]]) και μετά μια ολιγόμηνη απελεύθερωση του Μυστρά κατά την [[Ελληνική Επανάσταση του 1770]]. Κατά τη διάρκεια των Ορλοφικών, πιο συγκεκριμένα, [[Μάνη|Μανιάτες]] και [[Ρώσοι]], με επικεφαλής τον [[Αντώνιος Ψαρός|Αντώνιο Ψαρό]], [[Έλληνες|Έλληνα]] αξιωματικό του ρωσικού στρατού, και τον Μπάρκοφ κατέλαβαν την πόλη το Μάρτιο του [[1770]]. Τότε οι Οθωμανοί κάτοικοι της πόλεως, αν και παραδόθηκαν με τον όρο να εξέλθουν με τις οικογένειές τους, κατά την έξοδό τους εξολοθρεύτηκαν από απειθάρχητους Μανιάτες. Ο τότε μητροπολίτης, που μπήκε ανάμεσά τους με το σταυρό, κατόρθωσε να συγκρατήσει τους Μανιάτες. Όταν αποχώρησαν οι Ρώσοι, η περιοχή περιήλθε και πάλι στην οθωμανική κυριαρχία και, παρότι γνώρισε άγρια [[Αλβανία|αλβανική]] επιδρομή και λεηλασία, κατόρθωσε να έχει νέα πορεία ανάπτυξης.
Ο πληθυσμός του Μυστρά έφτασε κατά τα τέλη του 18ου αι. στους 18.000 κατοίκους. Η ανάπτυξή του στηρίχτησε στο εμπόριο του μεταξιού και στην εμποροπανήγυρη που γινόταν κάθε Σεπτέμβριο. Μάλιστα, ο Μυστράς έφτασε να θεωρείται η δεύτερη σε σημασία αγορά της πελοποννησιακής ενδοχώρας μετά από την [[Τρίπολη Αρκαδίας]]. Έτσι, κατά τα τέλη του 18ου αι., το 12% των κατοίκων του Μυστρά ήταν [[Εβραίοι]], ενώ στην πόλη υπήρχαν υποκαταστήματα [[Γαλλία|γαλλικών]] εμπορικών οίκων και οι έμποροι από τον Μυστρά μνημονεύονται στη [[Μασσαλία]] και σε άλλες [[Ευρώπη|ευρωπαϊκές]] πόλεις.
[[File:Panagiotis_Giatrakos_2.JPG|thumb|right|Παναγιώτης Γιατράκος]]
Οι κάτοικοι του Μυστρά συμμετείχαν ενεργά στην [[Ελληνική Επανάσταση του 1821]]. Ο προεστός [[Παναγιώτης Κρεββαττάς]], ο [[Παναγιώτης Γιατράκος]] και άλλοι μυήθηκαν στη [[Φιλική Εταιρεία]], ενώ πολλοί αγωνίστηκαν στην Πελοπόννησο και τη [[Στερεά Ελλάδα]]. Η πόλη πυρπολήθηκε από τον [[Ιμπραήμ Πασάς|Ιμπραήμ]] το [[1825]], κατά την εισβολή των [[Αίγυπτος|Αιγυπτίων]] στην Πελοπόννησο.
Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και της Σπάρτης ([[1834]]), οι κάτοικοι του Μυστρά εγκατέλειψαν σταδιακά τον οικισμό και εγκαταστάθηκαν στη νέα πόλη. Ένα δίστιχο που λεγόταν γύρω στα 1840 εγκωμίαζε τα διπλανά χωριά, ενώ υπενθύμιζε την εγκατάλειψη του Μυστρά.<br> «''Παρόρι με τα κρύα νερά κι' Άι Γιάννη με τ' άνθη''.<br> ''κι' εσύ, καημένε μου Μυστρά, που σ' έφαγεν η Σπάρτη''».
Ο Μυστράς, που το [[1879]] είχε μόλις 913 κατοίκους, δεν έπαυσε, εντούτοις, ως ιστορικός χώρος, να προκαλεί το ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων, όπως προκύπτει από τις περιγραφές περιηγητών του 19ου και 20ού αι. Οι τελευταίες οικογένειες εγκατέλειψαν τον Μυστρά το [[1952]], οπότε ολόκληρος ο οικισμός κηρύχτηκε αρχαιολογικός χώρος.
== Ο οικισμός ==
[[Image:Map of Mystras-en.svg|thumb|600px|Σχέδιο του Μυστρά<br>
1. Είσοδος στην Κάτω Χώρα<br>
2. Μητρόπολη<br>
3. Ευαγγελίστρια<br>
4. Άγιοι Θεόδωροι<br>
5. [[Μονή Βροντοχίου]]<br>
6. Πύλη της Μονεμβασίας<br>
7. Άγιος Νικόλαος<br>
8. Ανάκτορο Δεσποτών και πλατεία<br>
9. Πύλη τ' Αναπλιού<br>
10. Είσοδος στην Επάνω Χώρα<br>
11. Αγία Σοφία<br>
12. Παλατάκι<br>
13. Κάστρο<br>
14. Μαυρόπορτα<br>
15. [[Μονή Παντάνασσας]]<br>
16. Ταξιάρχες<br>
17. Οικία Φραγκόπουλου<br>
18. [[Μονή Παναγίας Περιβλέπτου]]<br>
19. Άγιος Γεώργιος<br>
20. Οικίες οικογένειας Κρεββατά<br>
21. Είσοδος "Μαρμάρα"<br>
22. Αϊ-Γιαννάκης<br>
23. Οικία Λάσκαρη<br>
24. Άγιος Χριστόφορος<br>
25. Ερείπια<br>
26. Αγία Κυριακή]]
Η φυσική αμυντική οχύρωση και η στρατηγική θέση έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτυχθεί στον Μυστρά μια ολόκληρη καστροπολιτεία, η οποία αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείγμα μεσαιωνικού οικισμού στον ελληνικό χώρο. Μάλιστα ο Μυστράς είχε την τύχη να μην υποστεί σημαντικές καταστροφές λόγω πολεμικών συγκρούσεων, γεγονός που επέτρεψε την ομαλή συνέχιση της ζωής στην πόλη κατά το μεγαλύτερο μέρος της Τουρκοκρατίας.
Πυρήνας της πόλης υπήρξε το κάστρο που έχτισε ο Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος στην κορυφή του λόφου (υψόμετρο 634 μ.). Εδώ ειχε την έδρα της η "κεφαλή", ο στρατηγός. Η σταδιακή επέκταση της πόλης στις πλαγιές του λόφου συνετέλεσε στη διαμόρφωση άλλων δύο χαρακτηριστικών οικιστικών ενοτήτων, που καθορίζουν και τη διαδρομή του επισκέπτη στο χώρο, αλλά και στο χρόνο.
Ακριβώς κάτω από το κάστρο, σε πλάτωμα του λόφου, διαμορφώθηκε η συνοικία των ανακτόρων (Επάνω Χώρα), που αναπτύχθηκε κυρίως προς τη βορινή πλευρά, με κύριο χαρακτηριστικό τα παλάτια των δεσποτών, την πλατεία και τις δημόσιες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα η πόλη απέκτησε και νέο τείχος.
Σταδιακά ο οικισμός επεκτάθηκε πιο χαμηλά και έξω από το τείχος, προς τους πρόποδες. Διαμορφώθηκε έτσι η συνοικία των αστών ή Κάτω Χώρα, σε αντιδιαστολή με την προγενέστερη Επάνω Χώρα. Εδώ χτίστηκαν διαδοχικά τα περισσότερα αρχοντικά (των Λασκαραίων, του Φραγκόπουλου κ.ά.), οι σημαντικότεροι βυζαντινοί ναοί, καθώς και αρκετά μικρά παρεκκλήσια. Νέο τείχος χτίστηκε για να περιλάβει και αυτό το τμήμα της πόλης, ενώ και έξω από το νέο τείχος, σχηματίστηκε καινούργια συνοικία, η Έξω Χώρα. Έτσι, στην εποχή της ακμής του Μυστρά (αρχές του 15ου αι.) ολόκληρη η πλαγιά ήταν κατοικημένη.
Η πρόσβαση στην καστροπολιτεία γίνεται κυρίως από την πάνω είσοδο, στη βορειοδυτική πλευρά, η οποία βρίσκεται μεταξύ του κάστρου και της Επάνω Χώρας, λίγο ψηλότερα από την πύλη του Ναυπλίου. Στο σημείο αυτό, το οποίο φυλάσσεται από επιβλητικό πύργο, οδηγεί σύγχρονος ασφαλτόδρομος. Ο σύντομος και στενός (πλάτους 3 μ.) ανηφορικός δρόμος που ξεκινάει από το σημείο αυτό είναι ο ευκολότερος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς το κάστρο. Ασφαλτόδρομος οδηγεί τον επισκέπτη και στην κάτω είσοδο των εξωτερικών τειχών.
Το εσωτερικό τείχος, το οποίο περιέβαλλε την Επάνω Χώρα είχε δύο πύλες: στα ανατολικά την πύλη της Μονεμβασίας (ή "Μονεμβασιάς"), που ήταν γνωστή και ως "Σιδερόπορτα", και στα δυτικά την πύλη του Ναυπλίου (ή "τ' Αναπλιού"). Τις δύο πύλες ένωνε ο κεντρικός δρόμος, που περνούσε από την πλατεία.
=== Το κάστρο ===
Η σημερινή μορφή του κάστρου είναι προϊόν διαδοχικών φάσεων: της αρχικής του Βιλλεαρδουίνου και, στη συνέχεια, των εργασιών που έγιναν στα χρόνια των Βυζαντινών και των Οθωμανών.
Το κάστρο είναι μακρόστενο και εκτείνεται σε μήκος 170 μ. Περικλείει ένα πλάτωμα και έχει δύο περιβόλους που ακολουθούν την κλίση του εδάφους: τον εξωτερικό, με τον κυκλικό πύργο του βιγλάτορα, και τον εσωτερικό, με την κατοικία του διοικητή και μια δεύτερη σημαντική βίγλα. Από τον πύργο του βιγλάτορα ελέγχεται ο Ταΰγετος και όλη η κοιλάδα, ενώ από τη βίγλα του εσωτερικού περιβόλου ελέγχονται οι δυτικές του πλαγιές, απ' όπου έρχονταν οι Μηλιγγοί. Προς τον Ταΰγετο η νοτιοανατολική πλευρά του βουνού είναι απρόσιτη. Η θέα στην κοιλάδα του [[Ευρώτας (ποταμός)|Ευρώτα]] από το κάστρο είναι εντυπωσιακή.
Κάτω από το κάστρο είχαν αναπτυχθεί τα τείχη του Μυστρά. Η πρώτη οχύρωση, που στην ουσία προστάτευε την Επάνω Χώρα, ξεκινούσε από το κάστρο, προστάτευε τα παλάτια και αρκετά αρχοντικά, συνέχιζε πάνω από την [[Μονή Παντάνασσας|Παντάνασσα]] και έφτανε στον γκρεμό. Στη δυτική του πλευρά υπήρχαν μια σειρά πύργοι, ενώ εξαιρετική οχύρωση είχαν και οι δύο πύλες της πλευράς αυτής. Ακόμη πιο κάτω βρισκόταν ο δεύτερος οχυρωματικός περίβολος, ο οποίος προστάτευε τον κυρίως οικισμό και είχε ως σημεία αναφοράς το Αφεντικό (βορειοδυτικά), τη Μητρόπολη (βορειοανατολικά) και την Περίβλεπτο (νοτιοανατολικά).
=== Ανάκτορα ===
[[File:Despot's_Palace_(Mystras,_Greece,_2017).jpg|thumb|right|Το ανάκτορο των Δεσποτών]]
Στην πλατεία της Επάνω Χώρας, σε μια θέση που εποπτεύει όλο το λόφο και την κοιλάδα της Σπάρτης, ορθώνεται ένα μεγάλο συγκρότημα πρόσφατα αναστηλωμένων κτηρίων, τα οποία ταυτίζονται με τα ανάκτορα των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών. Τα επιβλητικά αυτά κτήρια, τα οποία σχηματίζουν δύο πτέρυγες που ενώνονται σχεδόν σε ορθή γωνία, κλείνουν τη βορειοανατολική πλευρά της πλατείας και ορίζουν έναν προστατευμένο χώρο όπου γίνονταν οι συνάξεις του λαού.
Οι διαφοροποιήσεις στα αρχιτεκτονικά πρότυπα δείχνουν ότι οι δύο πτέρυγες χτίστηκαν σταδιακά και σε διαδοχικές φάσεις. Η βορειοανατολική πτέρυγα άρχισε να χτίζεται μάλλον επί [[Λατινοκρατία|Λατινοκρατίας]] (1249-[[1261]]) και χαρακτηρίζεται από πλαστικότητα, κλιμακωτή διάταξη των κτηρίων και φρουριακή όψη. Σε αυτή ανήκουν το αρχικό κτήριο με το γοτθικό τόξο στα μικρά του παράθυρα, το μαγειρείο με την εστία του και τις στέρνες, καθώς και το μεταγενέστερο δίπατο κτήριο που χρησίμευε ως κατοικία του δεσπότη (χρονολογείται στα [[1350]]-[[1400]]).
Η βορειοδυτική πτέρυγα, η οποία αποτελεί ένα ενιαίο κτήριο, είναι σπάνιο δείγμα κοσμικής βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Πρέπει να χτίστηκε μετά το 1400 από τους Παλαιολόγους και παρουσιάζει πολλές αναλογίες με αντίστοιχα βυζαντινά κτήρια, όπως το ανάκτορο του [[Κωνσταντίνος Ζ΄|Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου]] στην Κωνσταντινούπολη, του 13ου-14ου αι. Η πτέρυγα αυτή αποτελεί στην ουσία μια ολοκληρωμένη ανακτορική κατοικία: έχει ένα μικρό υπόγειο με καμαρωτή οροφή και δύο ορόφους. Ο πρώτος όροφος χωριζόταν σε οκτώ διαμερίσματα, ενώ ο δεύτερος, ο οποίος ήταν ενιαίος, αποτελούσε την Αίθουσα του Θρόνου, το λεγόμενο "χρυσοτρίκλινον" των Βυζαντινών. Πρόκειται για μια τεράστια αίθουσα, που θερμαινόταν με οκτώ τζάκια, ήταν πιθανόν διακοσμημένη με τοιχογραφίες και είχε περιμετρικά στο εσωτερικό της χαμηλό χτιστό πεζούλι, για να κάθονται οι επισκέπτες.
=== Τα σπίτια ===
Στον Μυστρά σώζονται σπάνια δείγματα βυζαντινών σπιτιών και αρχοντικών, δίνοντας μία εικόνα της αρχιτεκτονικής των κατοίκων κατά τον [[Μεσαίωνας|Μεσαίωνα]]. Σώζονται επίσης και πολλά σπίτια της Τουρκοκρατίας. Η μορφή τους καθορίστηκε από τη μορφολογία του εδάφους και την πολεοδομική διάταξη του οικισμού. Μερικά είναι απλά δίπατα κτήρια χωρίς πύργο, κάποια έχουν στην πρόσοψη ηλιακόν (λιακωτό), ενώ άλλα αποτελούν πραγματικά αρχοντικά με πύργο.
Γενικά, τα σπίτια είναι ορθογώνια, με το μεγάλο τους άξονα κάθετο προς την κλίση του εδάφους και το πίσω μέρος "χωμένο" στο έδαφος. Έχουν κατώι για τα ζώα και, σε αρκετές περιπτώσεις, καμαροσκέπαστο πέρασμα στο ισόγειο (διαβατικό). Επίσης διαθέτουν αποχωρητήρια, που αναφέρονται στα βυζαντινά κείμενα ως απόπατοι. Η διημέρευση γινόταν στο ανώι, σ' ένα ευρύχωρο δωμάτιο, το τρίκλινο, με παράθυρα και μεγάλες κόγχες στους τοίχους. Οι εξώστες (ηλιακά) στηρίζονται σε σειρές από μικρά διακοσμητικά τόξα. Παρότι στο ισόγειο και στον όροφο υπήρχαν τόξα, η στέγη των σπιτιών ήταν πάντα δίρριχτη. Τα περισσότερα από αυτά ήταν σοβαντισμένα μέσα κι έξω -ιδιαίτερα στην Κάτω Χώρα- εφάπτονταν μεταξύ τους, αφήνοντας όμως και χώρους για αυλές και κήπους.
Σε καλή κατάσταση σώζεται το λεγόμενο "παλατάκι" ή "αρχοντικόν", λίγο πάνω από τον Άγιο Νικόλαο, που είναι και το πιο σύνθετο σπίτι του Μυστρά, καθώς και το σπίτι του Φραγκόπουλου κάτω από την Παντάνασσα, προς την Περίβλεπτο, και του Λάσκαρη κοντά στη Μητρόπολη, που έχει οικοδομηθεί σε διαφορετικές φάσεις και εξυπηρετούσε εύπορη οικογένεια που ανήκε στον αυτοκρατορικό κύκλο<ref>''Λακωνία'', σελ. 96, Εκδόσεις Explorer (2005)</ref>.
== Οι εκκλησίες του Μυστρά ==
Το συγκρότημα της Μητρόπολης συμπληρώνουν κτήρια που προστέθηκαν μεταγενέστερα: το πυργόμορφο καμπαναριό (στη νοτιοανατολική γωνία του ναού), η στοά με τους πεσσούς και τις καμάρες στη δυτική πρόσοψη, μια δεύτερη στοά στη βόρεια πλευρά, απ' όπου η θέα προς την κοιλάδα είναι εξαιρετική, καθώς και η όμορφη βόρεια αυλή με τα τόξα και τα διώροφα κτήρια στη δυτική πλευρά της, έργα του μητροπολίτη Ανανία Λαμπαδάρη, ο οποίος, σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς το [[1760]]. Το σημείο όπου μαρτύρησε, έξω από τη Μητρόπολη, είναι περιφραγμένο με κιγκλίδωμα. Ένας άλλος μητροπολίτης, ο Χρύσανθος, έχτισε το [[1802]] τη βρύση που υπάρχει στην ίδια αυλή.
==== Μουσείο Μυστρά ====
Το μουσείο ιδρύθηκε το [[1951]] και στεγάζεται σε διώροφο κτήριο της δυτικής πτέρυγας της βόρειας αυλής της Μητρόπολης. Το πρώτο άτυπο μουσείο στην ανατολική πτέρυγα του μητροπολιτικού συγκροτήματος ιδρύθηκε από τον Γάλλο βυζαντινολόγο [[Γκαμπριέλ Μιλέ]] στα τέλη του 19ου αιώνα<ref>[http://www.exploresparta.gr/tourism/archaiologioko-mousio-mystra/ Αρχαιολογικό Μουσείο Μυστρά] Welcome To Sparta</ref>. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την ίδρυσή του το 1951, η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε σημαντικά και περιλαμβάνει γλυπτά, αρχιτεκτονικά μέλη, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, ενδυματολογικά κατάλοιπα, κοσμήματα και χειρόγραφους κώδικες, που χρονολογούνται από τα παλαιοχριστιανικά ως τα μεταβυζαντινά χρόνια. Το σημαντικότερο έκθεμα του μουσείου είναι τμήματα μεταξωτού γυναικείου φορέματος και πλεξούδα μαλλιών, από τάφο που βρέθηκε στην Αγία Σοφία. Άλλα σημαντικά εκθέματα είναι:
*Μαρμάρινη πλάκα (14ος αι.) που προέρχεται από την Περίβλεπτο και παριστάνει την Ανάληψη του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μεγάλου Αλεξάνδρου]]. Έχει επιπεδόγλυφο σκάλισμα και εμφανίζει μουσουλμανικές επιρροές στην τεχνική και τα διακοσμητικά θέματα.
*Τμήματα από επιστύλια τέμπλων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο τμήματα από την Παντάνασσα, με το μονόγραμμα ΖΑΜΠΕΑ ΝΤΕ ΛΕΖΗΝΑΩ, το οποίο ανήκε στη γυναίκα του δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνού.
*Προσκυνητάρια, με πιο σημαντικό το μαρμάρινο προσκυνητάρι με τον ένθρονο [[Ιησούς Χριστός|Χριστό]], που έχει αποδοθεί με συνδυασμό επιπεδόγλυφης και εγχάρακτης τεχνικής (14ος-15ος αι.).
*Δύο ταφικές πλάκες με μονογράμματα της οικογένειας των Καντακουζηνών, προερχόμενες πιθανότατα από ψευδοσαρκοφάγο.
Η ζωγραφική του Μυστρά αντιπροσωπεύεται με σπαράγματα τοιχογραφιών από τα παρεκκλήσια του και με αξιόλογες φορητές εικόνες, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επίσης η συλλογή της μικροτεχνίας, που περιλαμβάνει βυζαντινά και ενετικά έργα (νομίσματα, δαχτυλίδια, πόρπες, ένα χάλκινο θυμιατήρι κ.ά.), και της κεραμικής, που περιλαμβάνει εκθέματα των βυζαντινών χρόνων.
Τέλος, στο μουσείο υπάρχουν τρεις χειρόγραφοι κώδικες της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης, που χρονολογούνται στα υστεροβυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια.
=== Ευαγγελίστρια ===
Εξαιρετικές τοιχογραφίες στον όροφο και στο ιερό, που χρονολογούνται γύρω στα 1430, ενώ αυτές του ισογείου είναι του 18ου αι.<ref>[http://hotelsline.com/el/article/mystras-kastro-orario-xartis-diamoni-xenodoxeia-domatia Μυστράς, η βυζαντινή καστροπολιτεία] Hotels Line</ref>
== Μουσείο Μυστρά ==
== Πρόσβαση ==
Το μουσείο ιδρύθηκε το [[1951]] και στεγάζεται σε διώροφο κτήριο της δυτικής πτέρυγας της βόρειας αυλής της Μητρόπολης. Το πρώτο άτυπο μουσείο στην ανατολική πτέρυγα του μητροπολιτικού συγκροτήματος ιδρύθηκε από τον Γάλλο βυζαντινολόγο [[Γκαμπριέλ Μιλέ]] στα τέλη του 19ου αιώνα<ref>[http://www.exploresparta.gr/tourism/archaiologioko-mousio-mystra/ Αρχαιολογικό Μουσείο Μυστρά] Welcome To Sparta</ref>. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την ίδρυσή του το 1951, η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε σημαντικά και περιλαμβάνει γλυπτά, αρχιτεκτονικά μέλη, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, ενδυματολογικά κατάλοιπα, κοσμήματα και χειρόγραφους κώδικες, που χρονολογούνται από τα παλαιοχριστιανικά ως τα μεταβυζαντινά χρόνια. Το σημαντικότερο έκθεμα του μουσείου είναι τμήματα μεταξωτού γυναικείου φορέματος και πλεξούδα μαλλιών, από τάφο που βρέθηκε στην Αγία Σοφία. Άλλα σημαντικά εκθέματα είναι:
Ο ασφαλτόδρομος από τη Σπάρτη φέρνει τον επισκέπτη στην πάνω ή την κάτω είσοδο. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει από τη Σπάρτη με αυτοκίνητο, ταξί ή λεωφορείο, διασχίζοντας απόσταση μόλις 6 χλμ. Από τις δύο εισόδους ξεκινούν ευδιάκριτα μονοπάτια -πλακόστρωτα ή μη- που επιτρέπουν την επίσκεψη με τα πόδια σε όλα τα μνημεία.
*Μαρμάρινη πλάκα (14ος αι.) που προέρχεται από την Περίβλεπτο και παριστάνει την Ανάληψη του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μεγάλου Αλεξάνδρου]]. Έχει επιπεδόγλυφο σκάλισμα και εμφανίζει μουσουλμανικές επιρροές στην τεχνική και τα διακοσμητικά θέματα.
*Τμήματα από επιστύλια τέμπλων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο τμήματα από την Παντάνασσα, με το μονόγραμμα ΖΑΜΠΕΑ ΝΤΕ ΛΕΖΗΝΑΩ, το οποίο ανήκε στη γυναίκα του δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνού.
*Προσκυνητάρια, με πιο σημαντικό το μαρμάρινο προσκυνητάρι με τον ένθρονο [[Ιησούς Χριστός|Χριστό]], που έχει αποδοθεί με συνδυασμό επιπεδόγλυφης και εγχάρακτης τεχνικής (14ος-15ος αι.).
*Δύο ταφικές πλάκες με μονογράμματα της οικογένειας των Καντακουζηνών, προερχόμενες πιθανότατα από ψευδοσαρκοφάγο.
Η ζωγραφική του Μυστρά αντιπροσωπεύεται με σπαράγματα τοιχογραφιών από τα παρεκκλήσια του και με αξιόλογες φορητές εικόνες, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επίσης η συλλογή της μικροτεχνίας, που περιλαμβάνει βυζαντινά και ενετικά έργα (νομίσματα, δαχτυλίδια, πόρπες, ένα χάλκινο θυμιατήρι κ.ά.), και της κεραμικής, που περιλαμβάνει εκθέματα των βυζαντινών χρόνων.
Η πάνω είσοδος οδηγεί άμεσα στην Αγία Σοφία και προσφέρεται για τη γρήγορη πρόσβαση στο κάστρο -μέσα από το στενό αλλά όχι δύσβατο καλντερίμι- και για την περιήγηση στην Επάνω Χώρα. Κεντρικός για την Επάνω Χώρα είναι ο δρόμος που συνδέει την πύλη της Μονεμβασίας με εκείνη του Ναυπλίου.
Τέλος, στο μουσείο υπάρχουν τρεις χειρόγραφοι κώδικες της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης, που χρονολογούνται στα υστεροβυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια.
Η κάτω είσοδος έχει δεξιά της τη Μητρόπολη, την Ευαγγελιστρία, τους Αγίους Θεοδώρους και το Αφεντικό. Από εκεί ξεκινούν ανηφορικά μονοπάτια προς την Παντάνασσα.
Για να φτάσει ο επισκέπτης στην καστροπολιτεία, πρέπει πρώτα να διασχίσει το νεότερο οικισμό του Μυστρά. Πρόκειται για ένα όμορφο χωριό, με αρκετά παραδοσιακά στοιχεία. Στο χωριό βρίσκεται το άγαλμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και ο ναός του Αγίου Ιωάννη των Βουβάλων (10΄ από την πλατεία), με την παρακείμενη κρήνη που έχει εντοιχισμένη σαρκοφάγο των ρωμαϊκών χρόνων.
Κάθε χρόνο στον Μυστρά, από τις [[25 Μαΐου|25]] ως τις [[29 Μαΐου]], γιορτάζονται με μεγάλη λαμπρότητα οι εκδηλώσεις των Παλαιολογείων. Για να τιμηθεί ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, διοργανώνεται κύκλος θρησκευτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων στο χώρο του κάστρου, καθώς και συνέδρια που αφορούν τα βυζαντινά χρόνια.
Στον Μυστρά διοργανώνεται επίσης κάθε χρόνο ([[26 Αυγούστου]]-[[2 Σεπτεμβρίου]]), η ονομαστή εμποροπανήγυρη, που αποτελεί σημαντικό εμπορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός για όλη την περιοχή.
==Φωτογραφίες==
| 