Λόγια βυζαντινή γραμματεία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ενίοτε η έννοια γραμματεία θεωρείται αυτονόητη και δεδομένη. Ωστόσο, χρειάζεται πιθανώς να σταθούμε στο συγκεκριμένο θέμα, μια και η '''βυζαντινή γραμματεία''' δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμη -τουλάχιστον χρονικά και θεματολογικά. Για τον Krumbacher οι μεγάλες πολιτισμικές και πολιτικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο συνέβησαν, όταν άλλαξε το κέντρο βάρους της πολιτικής διακυβέρνησης, μεταφερόμενο από τη Δύση στην Ανατολή, με επακόλουθο την ισχυροποίηση της [[Ελληνική γλώσσα|ελληνικής γλώσσας]] έναντι της λατινικής. Ως σημείο έναρξης, λοιπόν, της βυζαντινής περιόδου και συνεπώς της καταγραφής μας για τη βυζαντινή γραμματεία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τον πολιτικό διαμελισμό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επισημοποίηση αυτού του διαμελισμού με την ίδρυση της νέας [[Ρώμη|Ρώμης]], της νέας πρωτεύουσας που πρόσφερε στους ανατολικούς λαούς της [[Ρωμαϊκή αυτοκρατορία|ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]] ιδιαίτερα στους [[Έλλάδα|Έλληνες]]- ένα νέο [[Πολιτική|πολιτικό]], [[Γεωγραφία|γεωγραφικό]], [[Θρησκεία|θρησκευτικό]], κοινωνικό και [[Τέχνη|καλλιτεχνικό]] κέντρο.

Βάσει των παραπάνω θα μπορούσαμε να δώσουμε τον περιεκτικό -αν και όχι μοναδικό- ορισμό πως με τις λέξεις βυζαντινή γραμματεία εννοούμε το σύνολο των έργων που παράγονται στη χρονική περίοδο που ορίσαμε ως βυζαντινή, θεωρώντας σημείο έναρξης το έτος [[324]] μ.Χ. και σημείο λήξης την οριστική διάλυση της [[Βυζαντινή αυτοκρατορία|βυζαντινής αυτοκρατορίας]] μετά την άλωση της Πόλης[[Κωνσταντινούπολη]]ς το [[1453]]. Ο ρόλος της γραμματείας στις κρατικές και θρησκευτικές λειτουργίες του νέου κράτους, το οποίο διατήρησε το ρωμαϊκό διοικητικό μηχανισμό και [[Βυζαντινό δίκαιο|δίκαιο]] για μια σχετικά μεγάλη περίοδο στη χιλιετή ιστορία του, είναι σημαντικός. Η ενοποίηση του νέου κράτους επιτεύχθηκε μέσω τριών παραγόντων, η διατήρηση και η καλλιέργεια των οποίων αποδίδεται στη διοικητική ευφυΐα του Κωνσταντίνου: της θρησκευτικής ενοποίησης, του καταναγκασμού και της προπαγάνδας. Η βυζαντινή γραμματεία έγινε ενίοτε όργανο αυτής της προπαγάνδας, στη θρησκευτική ή την κοσμική μορφή της.

Φυσικά η ιδέα της βυζαντινής γραμματείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της παιδείας, στην οποία χρειάζεται να σταθούμε λίγο. Για τη βυζαντινή κοινωνία η έννοια παιδεία επιδέχεται διαφορετικών ερμηνείων. Στη μία περίπτωση σύμφωνα με τα λόγια του Κύριλλου Αλεξανδρείας, ενός επιθετικού θεωρητικού της Ορθοδοξίας είναι «αλήθεια προερχόμενη εκ των ευαγγελικών παραγγελμάτων...» (Guillou 1998:371). Για τον [[Μιχαήλ Ψελλός|Μιχαήλ Ψελλό]], συγκλονιστικά εντυπωσιασμένο από την αρχαία ελληνική γραμματεία, η παιδεία περιλαμβάνει την αρχαία [[ρητορική]] και [[φιλοσοφία]], ενώ παράλληλα δείχνει να αγνοεί τη «σοφία» των πατέρων της εκκλησίας.

Ωστόσο, η εκπαίδευση στη γενικότερη μορφή της, αρχής γενόμενης από το δημοτικό σχολείο, είναι ιδιωτική και η πρόσβαση στη διδασκαλία εξαρτάται από τη δυνατότητα των οικογενειών να πληρώσουν τα μαθήματα του δάσκαλου. Θεωρητικά όλοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν τη μέση εκπαίδευση που ακολουθούσε, αλλά τα σχολεία δέχονταν κυρίως τους γιους πολιτικών, στρατιωτικών ή θρησκευτικών λειτουργών, των μεγάλων γαιοκτημόνων και των πλούσιων εμπόρων. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλιζόταν η διαδοχή στην ανάληψη των διοικητικών και ιερατικών θέσεων του βυζαντινού κράτους. Οι ανώτατες θέσεις, όμως, απαιτούσαν ανώτερη [[Εγκυκλοπαίδεια|εγκυκλοπαιδική]] μόρφωση και συχνά πρόσκτηση της ''θύραθεν παιδείας'', παρόλο που ήταν απαγορευμένη για το πλατύ κοινό.

Όπως είναι φυσικό, η [[λογοτεχνία]] που παράγεται από μια τέτοια εκπαίδευση υπό το άγρυπνο βλέμμα του κλήρου είναι ελάχιστα πρωτότυπη, τόσο στον εκκλησιαστικό όσο και στον κοσμικό τομέα. Πολύ περισσότερο δεν απευθύνεται στο λαό με την πλατύτερη έννοια, αλλά σε μια άρχουσα θρησκευτική ή κοσμική τάξη, που διαθέτει την οικονομική ευμάρεια να διαιωνίζει το είδος της.