Ελληνική Επανάσταση του 1821: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Στην Πελοπόννησο γίνονταν προετοιμασίες για την Επανάσταση από το 1818 με την κατήχηση στη Φιλική Εταιρεία ηγετικών προσωπικοτήτων όπως ο επίσκοπος Π.Πατρών Γερμανός, ο Ι. Παπαδιαμαντόπουλος, ο Π. Αρβάλης και άλλοι. Οι δραστηριότητες για την οργάνωση πολιτικής Επιτροπής και τη συγκέντρωση χρημάτων γινόταν υπό το πρόσχημα της ίδρυσης κάποιας «''επιστημονικής σχολής''». Το ίδιο πρόσχημα χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και στη Βλαχία. Μυημένος στο εγχείρημα ήταν και ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ ο οποίος σε επιστολές του προς τον Πετρόμπεη και τους καπετάνους της Μάνης επαινεί τη συγκρότηση «''ελληνομουσείου''». Σώζεται ιδιόγραφος κατάλογος του Γερμανού με τα ονόματα των προεστών και τις συνεισφορές τους υπέρ της «κοινής επιστημονικής σχολής». Ο Γερμανός και ο Γ. Σισίνης συνεισφέρουν το ετήσιο εισόδημα δύο ακινήτων. Το θέμα της δημιουργίας κοινού ταμείου συζητήθηκε και στην μυστική συνέλευση της Βοστίτσας στα τέλη Ιανουαρίου 1821. Λόγω αυτών των ενεργειών, ο ερευνητής της ιστορίας της Πελοποννήσου [[Τάσος Γριτσόπουλος]] θεωρεί μύθο τη λεγόμενη διστακτικότητα των προκρίτων για συμμετοχή στην Επανάσταση.<ref>Γριτσόπουλος Αθ. Τάσος, «Κατάλογος συνδρομητών Πελοποννησίων εις την μελετωμένην κοινήν επιστημονικήν Σχολήν», ''Πελοποννησιακά'', τομ. Η΄ (1971), σ. 476-481.</ref> Και νεώτερες μελέτες (αρχές 21ου αιώνα) δείχνουν ότι παρά τις διαφωνίες, στη Βοστίτσα έγινε αποδεκτό το σχέδιο που είχε εκπονηθεί στη Βλαχία, δηλαδή έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο με την άφιξη του Αλ. Υψηλάντη στη Μάνη.<ref>[http://history.ionio.gr/download.php?f=ahf_ionios_logos/il_05_08.pdf Διονύσης Τζάκης, «H εφορία της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο: Σκέψεις για τη συμμετοχή τοπικών ηγετικών ομάδων στο εθνικό κίνημα»]. Παρουσίαση στο Διεθνές Συνέδριο "Επαναστατική δράση και μυστικές εταιρείες στη νεότερη Ευρώπη - Φιλική Εταιρεία", οργάνωση: Παν/μιο Ιωαννίνων & Δήμος Σκουφά. Κομπότι - Άρτα, 26-27 Ιουλίου 2014.</ref>

 

Την [[1 Μαρτίου]] ξεκίνησε από την [[Κωνσταντινούπολη]] με προορισμό τη [[Μάνη]], μετά από ενέργειες του Φιλικού [[Εμμανουήλ Ξάνθος|Ξάνθου]], ένα πλοίο φορτωμένο με όπλα και προκηρύξεις για την εξέγερση. Το πλοίο αυτό κατέπλευσε περί τα μέσα Μαρτίου κρυφά στο [[Λιμένι Οιτύλου]], ή κατ΄ άλλους στις [[Κιτριές Μεσσηνίας]] απ΄ όπου και παρελήφθη ασφαλώς το φορτίο του. Η δε είδηση της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία είχε ήδη προηγηθεί. Από το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου όλη η ανατολική Μάνη είχε τεθεί σε εμπόλεμη κατάσταση, όπως αυτό μαρτυρείται από σχετικό έγγραφο του [[Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης|Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη]] με ημερομηνία 11 Μαρτίου 1821. αναφερόμενος στα ορδία (στρατόπεδα) που είχαν συγκροτηθεί στο [[Μαραθονήσι]] ([[Γύθειο]]), υπό τους [[Γρηγοράκηδες]].<ref>Ανώνυμου: "Ιστορικαί αλήθειαι συμβάντων τινών Μάνης" Αθήνησι 1858 σ.56</ref><ref>Αναστ. Γούδας "Βίοι παράλληλοι των ανδρών της επαναστάσεως" τ.8 Αθήναι 1870-1875 τ.8ος, σ.28</ref><ref>Αποστ. Δασκαλάκης "Αρχείο Τζωρτζάκη Γρηγοράκη" Αθήναι 1976, σ.70</ref> Αυτή είναι και η πρώτη επιστράτευση Ελλήνων του κυρίως ελλαδικού χώρου στον Αγώνα του 1821. Ο Φωτάκος αναφέρει ότι οι Έλληνες που κατέρχονταν στην Ελλάδα από τη Ρωσία και την Κωνσταντινούπολη διέδιδαν ως ημέρα έναρξης της επανάστασης την 25 Μαρτίου <ref>{{cite book|last=Χρυσανθόπουλος|first=Φωτάκος |title=ΒΙΟΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΩΝ ΑΝΔΡΩΝ|year=2003|publisher=ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ|location=Αθήνα|isbn=9789608352018|pages=336|url=http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/6/0/3/metadata-02-0000143.tkl&do=73357.pdf&lang=el&pageno=1&pagestart=1&width=409.68%20pts&height=622.8%20pts&maxpage=338}}|</ref>.

 

Την 20η Μαρτίου 1821 στον Ι.Ν.Αγίου Γεωργίου στο [[Παλούμπα]] στη γενέτειρα του [[Δημήτριος Πλαπούτας|Δημητρίου Πλαπούτα]], κηρύχτηκε επίσημα η Επανάσταση στη Γορτυνία υπό των Δημητρίου Πλαπούτα και Θ.Κολοκοτρώνη, όπως μαρτυρείται εκτός άλλων στο έργο του Τ.Κανδηλώρου "Η ΓΟΡΤΥΝΙΑ" 1898.<ref>{{cite book|last=Κανδηλώρος|first=Τάκης|title=Η Γορτυνία|year=1898|publisher=Δρόμων|location=Πάτρα|isbn=9789606940699|pages=292|url=https://www.public.gr/product/books/greek-books/anthropology-social-sciences/history/i-gortynia/prod209523mm/}}</ref>

Στα μέσα Μαρτίου [[1821]] ο [[Παπαφλέσσας]] είχε ολοκληρώσει τον κύκλο των περιοδειών του στην Πελοπόννησο και βρισκόταν μαζί με τον [[Αναγνωσταράς|Αναγνωσταρά]] στη [[Μεσσηνία]], περιοχή για την οποία είχε ταχθεί υπεύθυνος από την [[Φιλική Εταιρεία]]. Ο [[Θεόδωρος Κολοκοτρώνης|Κολοκοτρώνης]] ήταν επίσης στο χώρο ευθύνης του, τη Μάνη. Ο [[Οδυσσέας Ανδρούτσος]] ήταν κρυμμένος στην [[Πάτρα]], έτοιμος να αναλάβει δράση. Άλλοι Φιλικοί ήταν σε διάφορους χώρους ευθύνης ο καθένας. Παρά τις αμφιβολίες των προεστών, το κλίμα στην Πελοπόννησο ήταν έντονα επαναστατικό και ένας σπινθήρας έλειπε για την μεγάλη έκρηξη.

 

Σύμφωνα με το [[θρύλος της Αγίας Λαύρας|θρύλο της Αγίας Λαύρας]] η επανάσταση κηρύχθηκε στην [[Αγία Λαύρα Καλαβρύτων]] όταν στις 25 Μαρτίου 1821 ο [[Παλαιών Πατρών Γερμανός]] ύψωσε το λάβαρο της Αγίας Λαύρας και όρκισε σε αυτό τους αγωνιστές.<ref name="ΙΕΕ83-4">Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ', Εκδοτική Αθηνών, 1975, σελ. 83-84</ref><ref name="Παπαγεωργίου 2005 110">{{harvnb|Παπαγεωργίου|2005|p=110}}</ref> Καταγράφηκε ως γεγονός από ορισμένους σύγχρονους της Επανάστασης καθώς και σε μεταγενέστερες μελέτες και σχολικά εγχειρίδια, απεικονίστηκε σε διάσημο πίνακα του [[Θεόδωρος Βρυζάκης|Θεόδωρου Βρυζάκη]]<ref>{{harvnb|Παπαγεωργίου|2005|p=110-1}}</ref> και απέκτησε σημαντική θέση στην επίσημη ελληνική εθνική αφήγηση, καθώς συσχέτιζε τη θρησκεία με την επανάσταση και ταύτισε την εθνική και θρησκευτική ταυτότητα.<ref>{{cite book|last=Grigoriadis|first=Ioannis|title=Instilling Religion in Greek and Turkish Nationalism: A "Sacred Synthesis"|year=2012|pages=32-33|publisher=Palgrave Macmillan}}</ref> Η αλήθειά του αμφισβητήθηκε από το 19ο αιώνα<ref>{{harvnb|Σταματόπουλος|1958|p=20}}</ref> και πολλοί ιστορικοί το θεωρούν φανταστικό γεγονός.<ref name="ΙΕΕ83-4"/><ref name="Παπαγεωργίου 2005 110"/> Ο ίδιος ο Γερμανός δεν αναφέρει τη σκηνή στα απομνημονεύματά του, που συνέγραφε σχεδόν συγχρόνως με τα γεγονότα ή το αργότερο μέχρι το θανατό του το 1826.<ref name="Παπαγ">{{harvnb|Παπαγεωργίου|2005|p=110-2}}.</ref><ref name="Βουρν">Ο {{harvnb|Βουρνάς|1999|p=90}} παραπέμπει στον {{harvnb|Σταματόπουλος|1958|p=}}.</ref> Ωστόσο, στα απομνημονεύματα αυτά, που έμειναν ημιτελή<ref>[[Χρήστος Μούλιας]], Ιστορικά Σημειώματα, σελ.187, τόμος Α΄, Εκδόσεις περί τεχνών, Πάτρα 2007</ref>, παρατηρείται μια ξηρότητα και πολλές παραλείψεις, όπως π.χ. δεν γράφει τίποτε και για την ύψωση της επαναστατικής σημαίας από τον ίδιο στην Πάτρα, ίσως για να μη θεωρηθεί δοξομανής ή ίσως γιατί δεν το θεώρησε σημαντικό.<ref>Καργάκος Σαράντος, "Η Ελληνική Επανάσταση του 1821", έκδ. "Real Media A.E.", 2014, σ. 30, 31.</ref> Από τους απομνημονευματογράφους της Επανάστασης το αναφέρει μόνο ο [[Κανέλλος Δεληγιάννης]], που συνέγραψε τα απομνημονεύματά του πολύ αργότερα και φέρεται ότι προσπάθησε να συνδέσει με την Αγία Λαύρα την ιδιαίτερη πατρίδα του,<ref name="ΙΕΕ83-4"/> ενώ ο [[Μιχαήλ Οικονόμου]] αναφέρει γενικά ότι σε όλες τις επαρχίες της Πελοποννήσου η ύψωση της σημαίας τους Σταυρού έγινε την 25 Μαρτίου.<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/e/1/e/metadata-264-%20%200000380.tkl&do=238794.pdf&pageno=88&pagestart=1&width=392&height=615&maxpage=888&lang=el Οικονόμου Γ. Μιχαήλ, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών, Εν Αθήναις :Εκ του τυπογραφείου Θ. Παπαλεξανδρή,1873, σελ. 88.]:<br />

"''Και ούτω την ημέραν ταύτην της 25 Μαρτίου 1821 ακριβώς ευρέθησαν άπαντες εις τας επαρχίας, εις τας οποίας έκαστος ανήκεν, η σημαία του σταυρού υψώθη συγχρόνως πανταχού, και η επανάστασις αρχήσασα, ελάμβανε διαστάσεις εν Πελοποννήσω κατά ταύτην την κλητήν και ευλογημένην ημέραν ...''"</ref> Η άποψη περί θρύλου υποστηρίζει ότι η δημιουργία του οφείλεται στον Γάλλο πρόξενο [[Φρανσουά Πουκεβίλ]], που το 1824 συνέθεσε μια φανταστική λεπτομερή εξιστόρηση του περιστατικού στη γεμάτη υπερβολές και ακούσια ή εκούσια λάθη ''Ιστορία'' του,<ref name="ΙΕΕ83-4"/><ref name="Παπαγεωργίου 2005 111"/> και, σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλη Κρεμμυδά, διοχέτευε στο γαλλικό τύπο ό,τι του έστελνε ο Γερμανός.<ref>{{harvnb|Κρεμμυδάς|1996}}</ref> Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο πυρήνας του θρύλου διασώζει κάποια ιστορική αλήθεια, βασιζόμενοι σε προσωπικά αρχεία αγωνιστών και ιεραρχών του 1821, που ισχυρίζονται ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τέλεσε δοξολογία στις [[17 Μαρτίου]] στην Αγία Λαύρα και όρκισε κοτζαμπάσηδες και επισκόπους του [[Μωριάς|Μωριά]], που βρίσκονταν εκεί για τον εορτασμό του Αγίου Αλεξίου. Στα απομνημονεύματα του Παλαιού Πατρών Γερμανού αναφέρεται ότι "οι [...] συσκεφθέντες αποφάσισαν να μην δώσουν αιτίαν τινά, αλλά ως πεφοβισμένοι να παραμερίσωσι εις ασφαλή μέρη". Είναι σίγουρο ότι οι συγκεντρωμένοι έφυγαν από την Αγία Λαύρα στις 17 Μαρτίου έχοντας γνώση της επικείμενης έναρξης της επανάστασης.<ref>Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 12, σ. 82</ref>

 

Το 1820 είχε οριστεί ως ημέρα έναρξης της επανάστασης από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη η 25η Μαρτίου.<ref>[http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/3/0/4/metadata-06-0000117.tkl&do=78174_01.pdf&lang=en&pageno=1&pagestart=1&width=376.32%20pts&height=594.96%20pts&maxpage=606 Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α', σελ. 31.]:<br />

http://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?filename=%2Fvar%2Fwww%2Fanemi-portal%2Fmetadata%2F2%2F5%2F9%2Fattached-metadata-39-0000531%2F149768_01.pdf&rec=%2Fmetadata%2F2%2F5%2F9%2Fmetadata-39-0000531.tkl&do=149768_01.pdf&width=332&height=532&pagestart=1&maxpage=522&lang=en&pageno=389&pagenotop=389&pagenobottom=379 Φραντζής Αμβρόσιος, Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος ..., Α', σ. 337]</ref>

 

Στην Πελοπόννησο ορισμένοι προεστοί και αρχηγοί μεγάλων οικογενειών πρότειναν να μετατεθεί η κήρυξη της Επανάστασης για μετά το Πάσχα (10 Απριλίου 1821) διότι έβλεπαν ότι ήταν ανέτοιμοι ενώ ταυτόχρονα οι Τούρκοι κρατούσαν δικούς τους ανθρώπους ομήρους στην Τριπολιτσά. Ο Κανέλλος Δεληγιάννης έγραψε στους ευρισκόμενους στην Αγία Λαύρα "να μήν κάμουν κίνημα διότι απόλλυνται οι εισελθόντες εις Τριπολιτσάν. Και ούτος δε και άλλοι από τους συγγενείς και οικειους των δεν ήθελον να γενή επανάστασις, διότι εφοβούντο μη σφάξωσι οι Τούρκοι και εκείνους και όλους τους εκεί ευρισκομένους Χριστιανούς".<ref>Ν. Σπηλιάδης, Απομνημονεύματα, Αθήναι, 1852, τ. Α', σ. 27.</ref> Ο Φραντζής προσθέτει ότι λόγος αναβολής ήταν και η παντελής έλλειψη πολεμοφοδίων.<ref>Φραντζής Αμβρόσιος, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, εν Αθήναις, 1839, τ. Α', σ. 145-146.</ref> Ο Δεληγιάννης αναφέρει ότι εν όψει αυτής της κατάστασης "οι συναχθέντες εις την Αγίαν Λαύραν, βλέποντες το μέγεθος του κινδύνου και των εκτάκτων εκείνων περιστατικών ... απεφάσισαν να διαλυθούν και να απέλθουν", ελπίζοντας ότι το Πάσχα οι Τούρκοι θα απελευθέρωναν τους ομήρους.<ref>Καν. Δεληγιάννης, Α' σ. 138,139. Αναφέρεται στο Αναπλιώτης Γιάννης, Αγία Λαύρα – Καλάβρυτα, Ιστορία και Μύθος. Καλαμάτα, 1969, σ. 14.</ref>

 

 

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας σημειώθηκε επίθεση εναντίον ανθρώπων του Τούρκου διοικητή (Βοεβόδα) των [[Καλάβρυτα|Καλαβρύτων]] Ιμπραήμ πασά Αρναούτογλου, που ανήσυχος εξαιτίας των γεγονότων που προηγήθηκαν ξεκίνησε με ολόκληρη τη φρουρά του για την Τριπολιτσά. Αυτά τα μεμονωμένα περιστατικά θα θεωρούνταν απλώς ληστρικές και όχι επαναστατικές ενέργειες αν δεν είχαν συνέχεια.<ref>Σαράντος Καργάκος, Η ελληνική επανάσταση του 1821. τόμος Β', σ. 25. Έκδοση Real News, 2014.</ref><br /> Την ίδια άποψη εκφράζει και ο Απ. Δασκαλάκης που αναφέρει ότι τέτοιες ενέργειες ήταν συνηθισμένες κατά την τουρκοκρατία. <ref>Δασκαλάκης Β. Απόστολος, Η έναρξις του αγώνος ... Επιστημ. Επετηρίς Φιλοσοφ. Σχολής Πανεπ/μίου Αθηνών, τόμ. ΙΒ' (1961-62), σ. 53, 72.</ref>

Ο Αρναούτογλου, όταν πληροφορήθηκε όσα συνέβησαν, έντρομος έσπευσε να κλειστεί μαζί με τους υπόλοιπους Τούρκους στους τρεις οχυρούς πύργους των [[Καλάβρυτα|Καλαβρύτων]]. Στις [[21 Μαρτίου]] 1821, 650 ένοπλοι αγωνιστές με αρχηγούς τον Σωτήρη Χαραλάμπη, τον Α. Φωτήλα, τον Σωτήρη Θεοχαρόπουλο, τον Ιωάννη Παπαδόπουλο, τον Νικόλαο Σολιώτη και τους Πετιμεζαίους επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων που είχαν καταφύγει στους πύργους και τους ανάγκασαν να παραδοθούν.<ref>[https://web.archive.org/web/20110617033411/http://www.depapoz.gr/site/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=311&Itemid=283 Δήμος Καλαβρύτων, Ιστορία των Καλαβρύτων]</ref> Παρά το γεγονός ότι η παράδοση έγινε με τον όρο της ασφάλειας των Τούρκων, οι περισσότεροι άνδρες σφαγιάστηκαν, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά δόθηκαν ως σκλάβοι ή έγιναν υπηρέτες σε σπίτια Ελλήνων.<ref>{{Cite book|title=A History of Greece Volume 6 The Greek Revolution|last=Finlay|first=George|publisher=H.F.Tozer|year=1877|isbn=978-1-108-07838-2|location=|page=146-148}}</ref>  Αυτή ήταν η πρώτη πολεμική επιτυχία της επανάστασης. Παράλληλα, ξεσηκώθηκε η [[Πάτρα]] από τους Φιλικούς [[Παναγιώτης Καρατζάς|Παναγιώτη Καρατζά]], Βαγγέλη Λειβαδά και Ν. Γερακάρη αναγκάζοντας τους Μουσουλμάνους να κλειστούν στο φρούριό της. Οι εξεγερμένοι Πατρινοί ζήτησαν βοήθεια από τους προκρίτους που από την Αγία Λαύρα είχαν καταφύγει σε «ασφαλή μέρη» και αυτοί προέβησαν σε στρατολόγηση και κατέβηκαν να συμβάλλουν στην πολιορκία.<ref>Δασκαλάκης Β. Απόστολος, Η έναρξις του αγώνος της ελευθερίας. Θρύλος και πραγματικότης. Επιστημ. Επετηρίς Φιλοσοφ. Σχολής Πανεπ/μίου Αθηνών, τόμ. ΙΒ' (1961-62), σ. 72.</ref>

 

Στην έναρξη του αγώνα το σύνολο των ένοπλων δυνάμεων προερχόταν από τους [[κλέφτες]] και τους [[αρματολοί|αρματολούς]] της προεπαναστατικής περιόδου· αυτοί θα αποτελούσαν το κυριότερο τμήμα των επαναστατικών δυνάμεων σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης.<ref>{{harvnb|Stathis|2007|p=168}}</ref>