Βικιπαίδεια

Τετραγράμματο: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Διάσωση 1 πηγών και υποβολή 0 για αρχειοθέτηση.) #IABot (v2.0
μ Μετακίνηση των 40 πρώτων παραπομπών μετά απο τα σημεία στίξης
Γραμμή 3:
Το '''Τετραγράμματο''' είναι η λέξη με την οποία είναι γραμμένο το προσωπικό όνομα του [[Θεός|Θεού]] στο [[Εβραϊκά|εβραϊκό]] κείμενο της [[Αγία Γραφή|Αγίας Γραφής]]. Η χρήση του όρου «Τετραγράμματο» καθιερώθηκε αφενός επειδή το όνομα γράφεται με τέσσερα γράμματα και αφετέρου επειδή είναι αβέβαιο πώς προφερόταν στα αρχαία χρόνια, δεδομένου ότι η εβραϊκή γραφή έχει μόνο σύμφωνα και η γλώσσα επί πολλούς αιώνες ήταν ουσιαστικά νεκρή.
 
Οι λόγιοι έχουν κάνει προσπάθειες να ανακατασκευάσουν την προφορά επακριβώς και να εξηγήσουν την ετυμολογία του, άλλα για τους περισσότερους φαίνεται από δύσκολο έως αδύνατο να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα.<ref name="autogenerated1997">
* Ο Έβερετ Φοξ, στο μεταφραστικό έργο του ''Τα Πέντε Βιβλία του Μωυσή'' (The Five Books of Moses), επισημαίνει: «Παλιές και νέες απόπειρες που έγιναν για να αποκατασταθεί η "σωστή" προφορά του ονόματος [του Θεού] στην εβραϊκή δεν τελεσφόρησαν· ούτε ο τύπος "Ιεχωβά", που ακούμε μερικές φορές, ούτε ο καθιερωμένος λόγιος τύπος "Γιαχβέ" μπορούν να αποδειχτούν πέραν πάσης αμφιβολίας». (σελ. xxix, Schocken Books, 1997)
* «Ενώ έχουν προταθεί πολλά σύγχρονα ονόματα ως προφορά αυτών των γραμμάτων [σημ. του Τετραγράμματου] (Ιεχωβά, Γιαχβέ, κλπ), ο παραδοσιακός Ιουδαϊσμός διδάσκει ότι η αρχική προφορά αυτού του ονόματος του Θεού έχει ξεχαστεί». (''In the Beginning: A Short History of the Hebrew Language'', Joel M Hoffman, NYU Press, 2004, σελ. 44)
* «Η προφορά του ΓΧΒΧ στην Παλαιά Διαθήκη ποτέ δεν θα μπορέσει να επιβεβαιωθεί, καθώς το αρχικό Εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιούσε μόνο σύμφωνα». (''The International Standard Bible Encyclopedia'', τόμ. 2, σελ. 507).
* Στην υποσημείωση του εδαφίου Έξοδος 6:3 η Καθολική ''Douay Version'' (Μετάφραση Ντουαί) της Αγίας Γραφής, αναφέρει: «Η πραγματική προφορά του ονόματος, το οποίο βρίσκεται στο εβραϊκό κείμενο, λόγω της μακροχρόνιας αχρησίας του είναι πλέον ουσιαστικά χαμένη».</ref>. Το Τετραγράμματο μεταγράφεται ως «[[Τετραγράμματο#Η μορφή Γιαχβέ|Γιαχβέ]]» (ή Ιαβέ, αγγλ. ''Jahveh''/''Yahweh'') ή «[[Τετραγράμματο#Η μορφή Ιεχωβά|Ιεχωβά]]» (ή Ιεοβά, αγγλ. ''Jehovah''/''Yehowah''). Παρά την αβεβαιότητα για την ετυμολογία και την προφορά του Τετραγράμματου ονόματος του Θεού, είναι κοινός τόπος ότι η θεολογική σημασία του μπορεί να προσδιοριστεί από τον τρόπο χρήσης του στο ιερό κείμενο. Για πολλούς η ετυμολογία και η χρήση του Θεϊκού Ονόματος τονίζει την αυθυπαρξία του Θεού, για άλλους την ιδιότητά του ως δημιουργού του σύμπαντος ενώ μια τρίτη άποψη είναι ότι αυτό αναφέρεται στον Θεό ως Εκείνον που εκπληρώνει τις υποσχέσεις του και βρίσκεται κοντά στον λαό Του.
 
==Ετυμολογία και προφορά==
[[Image:Tetragrammaton at RomanCatholic Church Saint-Germain Paris France.JPG|thumb|200px|Το Τετραγράμματο στον [[Ρωμαιοκαθολικισμός|Ρωμαιοκαθολικό]] ναό του [[Σαιν Ζερμαίν]] στο [[Παρίσι]]]]
 
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η αρχαία εβραϊκή γραμματεία είναι αρκετά περιορισμένη, ότι η φιλολογική μελέτη της εβραϊκής γλώσσας είναι σχετικά πρόσφατη και ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν προστεθεί νέα αρχαιολογικά ευρήματα (βλ. [[Ουγκαριτικά κείμενα]]), μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί οι απόψεις για δύσκολα γλωσσικά ζητήματα παρουσιάζουν αστάθεια και ανεπαρκή τεκμηρίωση, γεγονός που οδηγεί σε πληθώρα ερμηνειών και ασυμφωνία μεταξύ των λογίων. Τα προβλήματα αυτά έχουν, αναμφίβολα, επηρεάσει και τις θέσεις αναφορικά με την ετυμολογία και την προφορά του βιβλικού Θεϊκού Ονόματος.<ref>Αθανάσιος Γ. Παπαρνάκης, ''Η επίκληση του ονόματος του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη,'' Εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 16, 17.</ref>.
 
Το Τετραγράμματο αποτελείται από τα σύμφωνα ΓΧΒΧ (γιοδ, χε, βαβ, χε) και η παραδοσιακή άποψη είναι ότι αντιστοιχεί σε τύπο του ρήματος ''χαβάχ'' (είμαι, γίνομαι, συμβαίνω), δηλαδή της παλαιότερης μορφής του ρήματος ''χαγιάχ'', στο τρίτο ενικό πρόσωπο. Εντούτοις, υπάρχουν διαφωνίες περί του ποιος ακριβώς είναι αυτός ο ρηματικός τύπος. Μερικοί πιστεύουν ότι το Τετραγράμματο αντιστοιχεί στον ''τύπο χιφίλ'' μη τετελεσμένο, κάτι που θα σήμαινε ότι κυριολεκτικά το Τετραγράμματο σημαίνει «Αυτός κάνει να είναι/γίνεται». Κατά τους υποστηρικτές αυτής της εκδοχής, ο τύπος χιφίλ θα μπορούσε να αναφέρεται στον ρόλο του Θεού ως δημιουργού, ως αιτίας ύπαρξης των πάντων ή, σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία, ότι Αυτός είναι που πραγματοποιεί τις υποσχέσεις του<ref>Πολλοί πρόσφατοι λόγιοι εξηγούν το [ΓΧΒΧ] ως χιφίλ του [χαβάχ]: αυτός που φέρνει σε ύπαρξη, ο ζωοδότης... που δίνει ύπαρξη, δημιουργός... ο υπαίτιος των γεγονότων... αυτός που πραγματοποιεί τις υποσχέσεις του.—''The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon'', Hendrickson Publishers.</ref>. Από τις αρχές του 20ού αιώνα επικράτησε η άποψη ότι το Τετραγράμματο αναπαριστά μάλλον τον ρηματικό ''τύπο καλ'' μη τετελεσμένο και σημαίνει ετυμολογικά: «Αυτός είναι/γίνεται» ή «Αυτός θα είναι/γίνει». Ερμηνεύοντας οι λόγιοι τη χρήση του καλ, όπως θα δούμε και στην επόμενη ενότητα, θεωρούν ότι αυτή υποδηλώνει την αυθυπαρξία του Θεού ή, επιπλέον, την προθυμία Του να γίνει ο ίδιος οτιδήποτε χρειαστεί ώστε να εκπληρωθούν οι υποσχέσεις του, αποδεικνύοντας έτσι πως είναι παρών, μαζί με τον λαό του.<ref>Το ''Vine's Expository Dictionary of Biblical Words'' αναφέρει στο ρήμα ''χαγιάχ'': «Συχνά αυτό το ρήμα υποδηλώνει περισσότερα πέρα από την απλή ύπαρξη ή ταυτότητα (θα μπορούσε να υποδειχθεί και με την παράλειψη του ρήματος). Μάλλον, το ρήμα αποτελεί ισχυρή δήλωση σχετικά με την ύπαρξη ή την παρουσία ενός ατόμου ή πράγματος. Επιπλέον, η απλή σημασία "γίνομαι" ή "συμβαίνω" εμφανίζεται συχνά στις αγγλικές μεταφράσεις. [...] Εφόσον το όνομα του Ιεχωβά ή Γιαχβέ ήταν ευρέως γνωστό πολύ πριν (Γε 4:1), αυτή η αποκάλυψη [στο Έξοδος 3:14] φαίνεται ότι δίνει έμφαση στο γεγονός ότι ο Θεός που σύναψε τη διαθήκη ήταν ο Θεός που τηρούσε τη διαθήκη. Έτσι, το Εξ. 3:14 είναι παραπάνω από μια απλή δήλωση ή ταυτότητα: "Είμαι αυτό που Είμαι"· αποτελεί διακήρυξη του θεϊκού ελέγχου σε όλα τα πράγματα (Ωσ. 1:9)». Επίσης, το ''Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας'': «Το ρήμα ''hayah'' έχει δυναμική έννοια: πολύ περισσότερο από την ουδέτερη σημασία του υπάρχω, σημαίνει ένα γεγονός, μια πάντοτε παρούσα και ενεργό ύπαρξη, ''πάρειμι'' μάλλον παρά απλώς ''ειμί''».—Μετάφραση στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Βιβλικό Κέντρο Άρτος Ζωής, σ. 214, 1980.</ref>
 
Η διαφωνία περί του ρηματικού τύπου του Τετραγράμματου επικεντρώνεται στο γεγονός ότι το ρήμα ''χαβάχ'' ή ''χαγιάχ'' πουθενά αλλού δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε ''χρόνο χιφίλ'', αν και αυτό για μερικούς λογίους δεν αποτελεί τελεσίδικη απόδειξη.<ref>''The Anchor Bible Dictionary,'' Ed. by D. N. Freedman, Doubleday, 1992, λήμμα Yahweh.</ref>. Επιπρόσθετα, η εκδοχή περί καλ μη τετελεσμένου φαίνεται να ενισχύεται από το εδάφιο [https://web.archive.org/web/20120118083558/http://www.blueletterbible.org/cgi-bin/versions.pl?book=Exd&chapter=3&verse=14&version=KJV#14 Έξοδος 3:14]. Εκεί αναφέρεται ότι, κατόπιν σχετικής ερώτησης του Μωυσή, ο Θεός επεξήγησε το όνομά του, λέγοντας ''εχγέχ ασέρ εχγέχ''. Η λέξη ''εγχέχ'' αποτελεί τον ρηματικό τύπο καλ μη τετελεσμένο του ρήματος ''χαγιάχ'' στο πρώτο ενικό πρόσωπο και σημαίνει «είμαι» ή «θα είμαι». Οι Αλεξανδρινοί Εβδομήκοντα απέδωσαν τη φράση με πλατωνική ορολογία<ref>Ιωάννης Καραβιδόπουλος, «Η Καινή Διαθήκη ως βασική συλλογή της χριστιανικής θρησκείας. Ο κανόνας της ΚΔ και η απόκρυφη γραμματεία», ''Η ιστορία της Ορθοδοξίας,'' Εκδόσεις Road, 2009, τόμ. 1, σελ. 245.</ref> «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν», και αυτή συνεχίζει μέχρι σήμερα να είναι η κλασική απόδοση, μολονότι αποτελεί ερμηνευτική παράφραση του κειμένου.<ref>«Όσον αφορά την κοινή άποψη ότι το όνομα Ιεχωβά εκφράζει την ιδέα της απόλυτης και αφ' εαυτού ύπαρξης, αυτή αποτελεί αποκύημα της φαντασίας της Αλεξανδρινής φιλοσοφίας, εξόχως ασυνεπούς με τη συνολική γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης [...] Ο Ισραήλ λάτρευε τον Ιεχωβά ως ζωντανή προσωπική δύναμη και όχι ως μεταφυσική οντότητα [...] Επαληθώς, η μεταφυσική θεώρηση της Θεότητας ως αιώνιου, άπειρου και τα όμοια δεν αποτελεί [[wikt:el:ίδιον|ίδιον]] της εξ αποκαλύψεως θρησκείας, αλλά προήλθε από τους φιλοσόφους των Εθνικών πολύ πέρα από οποιαδήποτε απόπειρα στην Παλαιά Διαθήκη». (W. Robertson Smith, ''The Prophets of Israel and their Place in History'', 1919, A. & C. Black, σελ. 62, 63, διαθέσιμο στο διαδίκτυο [http://www.archive.org/details/prophetsofisrael00smitiala εδώ])</ref>. Πιο κοντά στο εβραϊκό κείμενο είναι η απόδοση «Εγώ θα είμαι αυτός που θα είμαι», την οποία και ακολουθούν πολλοί μεταφραστές. Αμφότερες τις αποδόσεις περιέχει το λεξικό των Μπράουν, Ντράιβερ και Μπριγκς. Το λεξικό των Κέλερ και Μπάουμγκάρτνερ αποδίδει τη φράση «Θα είμαι αυτός που θα αποδειχτώ».<ref>I shall be who I shall prove to be.—''The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament'', Koehler, L., Baumgartner, W., Richardson, M., & Stamm, J. J. 1999, c1994-1996 (electronic ed.). E.J. Brill: Leiden; New York.</ref>. Αρκετά όμως λεξικά<ref>''The Oxford Dictionary of the Christian Church'' (688), ''Eerdmans Dictionary of the Bible'' (624), ''Nelson's New Illustrated Bible Dictionary'' (λήμμα «God, names of»), ''Tyndale Bible Dictionary'' (456) κ.ά.</ref> εγκυκλοπαίδειες<ref>''The Encyclopedia of Christianity'' (2:248), ''The International Standard Bible Encyclopedia, Revised'' (1:841) κ.ά.</ref> όπως και λόγιοι, τάσσονται και υπέρ της μετάφρασης των Eβδομήκοντα,<ref>Grant R. Osborne, ''Baker exegetical commentary on the New Testament'' (Revelation), Baker Academic 2002, σελ. 60</ref>, ισχυριζόμενοι ότι η ερμηνεία του ''Ιεχωβά''/''Γιαχβέ'' αποδίδεται με παρόμοιο τρόπο από τον ίδιο τον ευαγγελιστή Ιωάννη<ref>John Wesley, ''The Works of John Wesley'', Τόμ. 1, 1840, σελ. 238</ref> στο Αποκ. 1:4 (''"ο ών καί ο ήν καί ο ερχόμενος"'')<ref>Carl Friedrich Keil and Franz Delitzsch, ''Commentary on the Old Testament'', Hendrickson 2002, Τόμ. 7 σελ. 568</ref> και αλλού. Τις ερμηνευτικές προτάσεις αυτής της σημαίνουσας φράσης θα τις εξετάσουμε στην επόμενη ενότητα.
 
Σύμφωνα με την εβραϊκή αντίληψη των πραγμάτων, ο συσχετισμός που υφίστατο ανάμεσα σε ένα άτομο και στο όνομά του ήταν τόσο ισχυρός ώστε το όνομα αποτελούσε συχνά ισοδύναμο του ίδιου του ατόμου. Έτσι, «ονομάζομαι» τάδε σήμαινε «είμαι» τάδε, καθώς το όνομα ταυτιζόταν με το ίδιο το αντικείμενο.<ref>''Καθολική Εγκυκλοπαίδεια'', λήμμα «Εβραϊκά ονόματα», διαθέσιμο στο ίντερνετ [http://www.newadvent.org/cathen/10675a.htm εδώ].</ref>. Το θρησκευτικό δέος που ένιωθαν οι Εβραίοι για το όνομα του Θεού καταδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο το γεγονός αυτό.
 
===Η μορφή ''Ιεχωβά''===
Γραμμή 25:
 
====Μορφολογία====
Το όνομα «Ιεχωβά» αποτελεί ελληνική [[wikt:μεταφορά|μεταφορά]] του [[Εβραϊκή γλώσσα|εβραϊκού]] [[Αγία Γραφή|Βιβλικού]] όρου {{Εβραϊκά1|יְהֹוָה}}, ο οποίος [[μεταγραφή|μεταγράφεται]] επακριβώς ως Γι.εΧ.οΒ.άΧ. Ο [[wikt:φωνηεντισμός|φωνηεντισμός]] «Ιεχωβά» αποτελεί απόδοση του λεγόμενου «Τετραγράμματου» και αποτελεί το κύριο προσωπικό όνομα του Θεού της [[Αγία Γραφή|Αγίας Γραφής]].<ref>* Το ''Λεξικό για το Σχολείο & το Γραφείο'' αναφέρει στο λήμμα «Ιεχωβά»: «(ο) ''(<span lang="grc" dir="ltr">Ἰεχωβᾶ</span>)'' {άκλιτο} μία από τις ονομασίες του Θεού (ελληνική μεταφορά από τα Εβραϊκά), όπως απαντά στο πρωτότυπο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης». (''Κέντρο Λεξικολογίας'', 2004)
* Αντίστοιχα, το ''Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας'' αναφέρει: «''Άκλιτο Ουσιαστικό'', ονομασία του Θεού του Ισραήλ στην Παλαιά Διαθήκη». (Εκδ. Γιάννης Ρίζος, 2004)
* Η εγκυκλοπαίδεια ''Δομή'' δίνει τον εξής ορισμό στο άρθρο «Ιεχωβά»: «Το πιο επίσημο όνομα του θεού του Ισραήλ, το οποίο αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη». (Εκδ. 2005)
Γραμμή 58:
* «Ενώ Ελοχίμ είναι ο Θεός ως ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων, Ιεχωβά είναι ο ίδιος Θεός σε σχέση διαθήκης με εκείνους που Έχει δημιουργήσει». (''The Companion Bible'', E. W, Bullinger, 1922/1999, Kregel Publications, Παράρτημα, σελ. 6)
* «Το άρρητο τετραγράμματο όνομα του Θεού» αναφέρεται ότι είναι «Ιεχωβάς σύμφωνα με την ελισαβετιανή εκδοχή». (''Το Ευαγγέλιο του Ιούδα'', Ρ. Κασέρ/Μ. Μάιερ/Γκ. Βουρστ, 2006, National Geographic Society, σελ. 173)
* «Ενώ το ''Ελοχίμ'', [δηλ.] Θεός, τον παρουσιάζει όπως εμφανίζεται με τη δύναμή του ως Δημιουργός και Κυβερνήτης του υλικού σύμπαντος, το όνομα ''Ιεχωβά'' προσδιορίζει τη φύση του καθώς διατηρεί τη σχέση του με τον άνθρωπο, ως ο μόνος παντοδύναμος, αληθινός, προσωπικός, ένα άγιο Ον, Πνεύμα και "ο Πατέρας των πνευμάτων" (Αριθ. 16:22· παράβαλε Ιωάν. 4:24), ο οποίος αποκάλυψε τον εαυτό του στον λαό του, σύναψε διαθήκη μαζί τους, και έγινε ο νομοθέτης τους, και στον οποίο ανήκει όλη η τιμή και η λατρεία». (''An Illustrated History of the Holy Bible'', John Kitto, 1873, σελ. 41)</ref>. Είναι το κατ' εξοχήν ''όνομα'' του Θεού, σε αντιδιαστολή με άλλους περιγραφικούς τίτλους ή επιθετικούς προσδιορισμούς που Του αποδίδονται, όπως «Θεός», «Κύριος», «Παντοδύναμος», κ.α..<ref>
* Το «ιερόν τετραγράμματον» «θεωρείται η κατ' εξοχήν ονομασία του Θεού, των άλλων γνωστών ονομασιών αυτού, Ελωΐμ [«Θεός»], Ελ Σιανταΐ [«Παντοδύναμος Θεός»], Σιέμ Αμεγιωχάδ [το «Μοναδικό Όνομα»], κατατασσομένων απλώς εις τας επιθετικάς προσφωνήσεις αυτού». (''Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιος'', Τόμ. 9ος, σελ. 745, λήμμα «Ιαβέ»)
* «Θα πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός ώστε να μην ερμηνεύσει τα δεδομένα της Παλαιάς Διαθήκης σχετικά με το ζήτημα του «ονόματος του Θεού» απλά στο φως της σύγχρονης κατανόησης που έχουμε για το πρόσωπο, την προσωπικότητα, την ύπαρξη, ή την ταυτότητα. [...] Για τον Ισραήλ της Βιβλικής παράδοσης μόνο με ένα όνομα του Θεού μπορούσε κανείς να Τον επικαλεστεί λατρευτικά: Γιαχβέ. [...] Στην πραγματικότητα, «Ελ» [δηλ. «Θεός»] δεν είναι θεϊκό όνομα αλλά μια κοινότυπη σημιτική προσηγορία για την «θεότητα». [...] Για πολλές λατρευτικές κοινότητες με πολυθεϊστική θρησκευτική δομή, «Ελ» [δηλ. «Θεός»] ήταν επίσης και προσωπική θεϊκή μορφή. [...] Ο τίτλος «Ελ-Σανταΐ» [δηλ. «Παντοδύναμος»] [...] προσδιορίζει τον Γιαχβέ. [...] Ο Γιαχβέ, ο Θεός του Ισραήλ, ''είναι'' «Ελοχίμ» [δηλ. «Θεός»]. [...] Ο Γιαχβέ ''είναι'' ο μόνος αληθινός ''Ελοχίμ''. Με αυτό τον τρόπο το (συγκεκριμένο) όνομα Γιαχβέ μπορεί να σταθεί πίσω από τη (γενικότερη) Γιαχβική λειτουργία (=''Ελοχίμ''). [...] Ο τιμητικός τίτλος ''Αδωνάι'' (Κύριος)». (''The Anchor Bible Dictionary'', D. N. Freedman, Doubleday, 1992, Λήμμα «Names of God in the OT»)
</ref>. Εμφανίζεται 6.823 φορές στο πρωτότυπο κείμενο της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς Διαθήκης]],<ref>«'''Ιαβέ.''' Θείον όνομα, λεγόμενον τετραγράμματον, ως αποτελούμενον εις την εβραϊκήν εκ τεσσάρων γραμμάτων, το περισσότερον χρησιμοποιούμενον εις την εβραϊκήν Βίβλον (περίπου 6823 φοράς), αποκαλυφθέν υπ' αυτού του Θεού εις τον Μωυσήν». (''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'', Αθήναι, 1965, Τόμ. 6ος, στλ. 592, 593) «Το όνομα Ιεχωβά εμφανίζεται πιο συχνά από οποιοδήποτε άλλο Θεϊκό όνομα. [...] Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα και η Βουλγάτα αποδίδουν το όνομα γενικά με τον όρο «Κύριος» (Dominus), ο οποίος αποτελεί μετάφραση της λέξης Αδωνάι —η οποία συχνά υποκαθιστούσε το όνομα Ιεχωβά κατά την ανάγνωση». (''The Catholic Encyclopedia'', 1913, Τομ. 8ος, σελ. 329, διαθέσιμη [http://www.newadvent.org/cathen/08329a.htm εδώ] στον ιστότοπο [http://www.newadvent.org/ newadvent.org])</ref>, ενώ σύμφωνα με το ''The Anchor Bible Dictionary'', υπάρχουν ενδείξεις ότι το θεϊκό όνομα περιεχόταν αρχικά στα πρωτότυπα κείμενα της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]].<ref>«Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι το Τετραγράμματο, το Θεϊκό Όνομα, Γιαχβέ, εμφανιζόταν σε μερικές ή σε όλες τις παραθέσεις από την Π.Δ. στην Κ.Δ. όταν γραφόταν αρχικά τα κείμενα της Κ.Δ.» (''The Anchor Bible Dictionary'', Doubleday, 1992, Τόμ. 6ος, λήμμα «Το Τετραγράμματο στην Καινή Διαθήκη» [Tetragrammaton in the New Testament]) Μεταγενέστερες μεταφράσεις, ιδιαίτερα από τον 16ο αιώνα και έπειτα, συμπεριέλαβαν προσπάθειες για την αποκατάσταση του θεϊκού ονόματος σε 235 και πλέον σημεία στο κείμενο της Καινής Διαθήκης. Ορισμένες από τις εβραϊκές μεταφράσεις της Καινής Διαθήκης που αποκατέστησαν κατ' εκτίμηση το τετραγράμματο περιλαμβάνουν τις εξής:
 
* 1385, ''Ευαγγέλιο του Ματθαίου'', Σεμ-Τοβ μπεν Ισαάκ Ιμπν Σαπρούτ
Γραμμή 90:
* 1981, ''Η Καινή Διαθήκη'', Φ. Ντέλιτς, Λονδίνο
* 1986, ''Η Καινή Διαθήκη'', Βιβλική Εταιρία, Ιερουσαλήμ
</ref>.
 
====Ιστορικό χρήσης====
Στα αρχαιότερα χειρόγραφα της [[Μετάφραση των Εβδομήκοντα|μετάφρασης των Εβδομήκοντα]] περιλαμβάνονται Βιβλικά αποσπάσματα που μεταγράφουν το [[Εβραϊκή γλώσσα|εβραϊκό]] Τετραγράμματο στα [[Ελληνική γλώσσα|ελληνικά]] ως «Ιάω». Ο φωνηεντισμός της μορφής ''Ιεχωβά'' εμφανίζεται σε κείμενα του [[3ος αιώνας|3ου αιώνα]] [[Κ.Χ.]] Για παράδειγμα, σε πάπυρο του 3ου αιώνα υπάρχει η φράση «εληιε Ιεωα ρουβα», η οποία προέρχεται από τα εβραϊκά και σημαίνει «ο Θεός μου Ιεωά ισχυρότερος».<ref>''La prononciation 'Jehova' du tétragramme'' στο O.T.S. τομ. 5ος, 1948, σελ. 43-62. [Πάπυρος στα ελληνικά CXXI 1.528-540 (3ος αιώνας), Βιβλιοθήκη Βρετανικού Μουσείου]</ref>. Στο [[Γνωστικοί|Γνωστικό]] ''Ευαγγέλιο των Αιγυπτίων'' γίνεται αναφορά στο μυστηριακό θεϊκό όνομα «Ιεηουωα».<ref>''The Nag Hammadi Library'', James M. Robinson, 1990, Harper Collins Publishers, σελ. 210.</ref>. Σε αυτή τη μορφή του ονόματος στα ελληνικά αναφέρεται προφανώς στις αρχές του 4ου αιώνα και ο [[Ευσέβιος ο Καισαρείας|Ευσέβιος Καισαρείας]] λέγοντας ότι «το όνομα [του Θεού] που δεν επιτρέπεται να προφέρεται έχει τέσσερις χαρακτήρες στα εβραϊκά και εφτά φωνήεντα στα ελληνικά».<ref>«<span lang="grc" dir="ltr">Πάλιν Ἑβραῖοι τὸ μὲν ἀνωτάτω τοῦ θεοῦ κύριον ὄνομα ἄρρητον εἶναι καὶ ἄφθεγκτον οὐδὲ φαντασίᾳ διανοίας ληπτὸν εἶναί φασιν· αὐτὸ δὲ τοῦτο καθ΄ ὃ θεὸν ὀνομάζομεν͵ Ἐλωεὶμ καλοῦσι͵ παρὰ τὸ ἤλ͵ ὡς ἔοικε· τοῦτο δ΄ ἑρμηνεύουσιν ἰσχὺν καὶ δύναμιν· ὥστ΄ εἶναι τοῦ θεοῦ τοὔνομα παρ΄ αὐτοῖς ἀπὸ τῆς ἀμφ΄ αὐτὸν δυνάμεώς τε καὶ ἰσχύος ἐπιλελογισμένον͵ δι΄ ἧς νοεῖται παντοδύναμος καὶ πάντα ἰσχύων͵ ὡς ἂν τὰ πάντα συστησάμενος. [...] Ἐπεὶ καὶ τῶν ἑπτὰ φωνηέντων τὴν ἐπὶ ταὐτὸ σύνθεσιν μιᾶς τινος ἀπορρή του προσηγορίας περιέχειν φασὶν ἐκφώνησιν, ἣν διὰ τεσσάρων στοιχείων παῖδες Ἑβραίων σημειούμενοι ἐπὶ τῆς ἀνωτάτω τοῦ θεοῦ δυνάμεως κατατάττουσιν, ἄλεκτόν τι τοῖς πολλοῖς καὶ ἀπόρρητον τοῦτ΄ εἶναι παῖς παρὰ πατρὸς εἰληφότες. Καὶ τῶν παρ΄ Ἕλλησι δὲ σοφῶν οὐκ οἶδ΄ ὁπόθεν τις τοῦτο μαθὼν ᾐνίξατο, ὧδέ πη δι΄ ἐπῶν φήσας· ἑπτά με φωνήεντα θεὸν μέγαν ἄφθιτον αἰνεῖ γράμματα͵ τὸν πάντων ἀκάματον πατέρα. Εἰμὶ δ΄ ἐγὼ πάντων χέλυς ἄφθιτος͵ ἣ τὰ λυρώδη ἡρμοσάμην δίνης οὐρανίοιο μέλη</span>». ([[Ευσέβιος ο Καισαρείας]], ''Ευαγγελική Προπαρασκευή'' 11.6.20, 36, 37)</ref>. Επίσης, ο Ευσέβιος αναφερόμενος σε πολύ αρχαίες πηγές παραθέτει τη μορφή «Ιευώ» όσον αφορά στο όνομα του Θεού των Ιουδαίων.<ref>Ο [[Ευσέβιος ο Καισαρείας]] στις αρχές του 4ου αιώνα αναφέρει συγκεκριμένα: «<span lang="grc" dir="ltr">Ιστορεῖ δὲ τὰ περὶ Ἰουδαίων ἀληθέστατα, ὅτι καὶ τοῖς τόποις καὶ τοῖς ὀνόμασιν αὐτῶν τὰ συμφωνότατα, Σαγχουνιάθων ὁ Βηρύτιος, εἰληφὼς τὰ ὑπομνήματα παρὰ Ἱερομβάλου τοῦ ἱερέως θεοῦ '''Ἰευώ'''</span>». ([[Ευσέβιος ο Καισαρείας]], ''Ευαγγελική Προπαρασκευή'' 1.9.21, διαθέσιμο στα αγγλικά [http://www.tertullian.org/fathers/eusebius_pe_01_book1.htm εδώ] στον ιστότοπο [http://www.tertullian.org/ tertullian.org])</ref>. Συγγραφείς όπως ο [[Σεβήρος Αντιοχείας]] ([[465]]-[[538]]) και εκείνος του έργου ''Ευλογία του Ιωάννη του Βαπτιστή'', κάνουν χρήση της μορφής «Ιωά». Παρόμοια, στον Κοϊσλινιανό κώδικα (Codex Coislinianus) του [[6ος αιώνας|6ου αιώνα]], δίνεται η ερμηνεία διαφόρων θεοφορικών ονομάτων με τη χρήση της μορφής «Ιωά». Έκτοτε έχουν εμφανιστεί διάφορες μορφές απόδοσης στα Ελληνικά του Τετραγράμματου, όπως «Ιεβέ», «Ιαουέ», «Ιαβέ», «Ιαή» και «Ιαώ».<ref>* Ο [[Κλήμης ο Αλεξανδρεύς]] αναφέρει ότι το τετραγράμματο όνομα του Θεού "λέγεται '''Ιαουέ'''" και το ερμηνεύει ως "ο Ων και ο Εσόμενος", δηλαδή "Εκείνος που Είναι και Εκείνος που θα Είναι". Συγκεκριμένα, στο έργο του ''Στρωματείς'' αναφέρει: «<span lang="grc" dir="ltr">Πάλιν τὸ παραπέτασμα τῆς εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων παρόδου, κίονες τέτταρες αὐτόθι, ἁγίας μήνυμα τετράδος διαθηκῶν παλαιῶν, ἀτὰρ καὶ τὸ τετράγραμμον ὄνομα τὸ μυστικόν, ὃ περιέκειντο οἷς μόνοις τὸ ἄδυτον βάσιμον ἦν· λέγεται δὲ '''Ἰαουε''', ὃ μεθερμηνεύεται ὁ ὢν καὶ ὁ ἐσόμενος. Καὶ μὴν καὶ καθʼ Ἕλληνας θεὸς τὸ ὄνομα τετράδα περιέχει γραμμάτων</span>». (''Στρωματείς'' 5.6.34.5, στα αγγλικά [http://www.ccel.org/fathers2/ANF-02/anf02-65.htm#P7381_2229893 εδώ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060808023109/http://www.ccel.org/fathers2/ANF-02/anf02-65.htm#P7381_2229893 |date=2006-08-08 }}, στον ιστότοπο της [http://www.ccel.org/ Christian Classics Ethereal Library])
* Ο αναθεματισθείς μετά θάνατον [[Ωριγένης]], στο σχολιολόγιό του ''Εις Ψαλμούς'', αναφέρει ότι το "Κύριος" αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης ''Αδωνάι'' ενώ η λέξη "Κύριος" είχε χρησιμοποιηθεί για να υποκαταστήσει το εβραϊκό τετραγράμματο που το καταγράφει ως '''Ιαή''' (Ιεχωβά/Γιαχβέ). Επίσης, ο Ωριγένης κάνει φανερό ότι ως τις ημέρες του υπήρχαν χειρόγραφα των [[Παλαιά Διαθήκη|Εβραϊκών Γραφών]] στην ελληνική γλώσσα που περιείχαν το τετραγράμματο με αρχαίους εβραϊκούς χαρακτήρες: «<span lang="grc" dir="ltr">Διὸ λέγεται ταῦτα αὐτοὺς πεποιηκέναι "κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ". Οὐκ ἀγνοητέον δὲ περὶ τοῦ ἐκφωνουμένου παρὰ μὲν ῞ελλησι τῇ "Κύριος" προσηγορίᾳ, παρὰ δὲ Ἑβραίοις τῇ "Ἀδωναΐ". Δέκα γὰρ ὀνόμασι παρ΄ Ἑβραίοις ὀνομάζεται ὁ Θεὸς, ὧν ἐστιν ἓν τὸ "Ἀδωναῒ", καὶ ἑρμηνεύεται "Κύριος". Καὶ ἔστιν ὅπου λέγεται τὸ "Ἀδωναῒ" παρ΄ Ἑβραίοις, καὶ παρ΄ ῞ελλησι "Κύριος", τῆς λέξεως τῆς γεγραμμένης ἐν τῇ Γραφῇ τοῦτο ἀπαγγελλούσης. ῎εστι δὲ ὅτε τὸ '''Ἰαὴ''' κεῖται, ἐκφωνεῖται δὲ τῇ "Κύριος" προσηγορίᾳ παρ΄ ῞ελλησι, ἀλλ΄ οὐ παρ΄ Ἑβραίοις, ὡς ἐν τῷ "Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸς ψαλμός". Κύριον γὰρ ἐνθάδε ἀντὶ τοῦ '''Ἰαὴ''' εἴρηκεν. Καὶ ἔστιν ἡ ἀρχὴ τοῦ ψαλμοῦ παρ΄ Ἑβραίοις "Ἀλληλούϊα"· ἔστι δέ τι τετραγράμματον ἀνεκφώνητον παρ΄ αὐτοῖς, ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ πετάλου τοῦ χρυσοῦ τοῦ ἀρχιερέως ἀναγέγραπται, καὶ λέγεται μὲν τῇ "Ἀδωναῒ" προσηγορίᾳ, οὐχὶ τούτου γεγραμμένου ἐν τῷ τετραγραμμάτῳ· παρὰ δὲ ῞ελλησι τῇ "Κύριος" ἐκφωνεῖται. Καὶ ἐν τοῖς ἀκριβεστέροις δὲ τῶν ἀντιγράφων Ἑβραίοις χαρακτῆρσι κεῖται τὸ ὄνομα, Ἑβραϊκοῖς δὲ οὐ τοῖς νῦν, ἀλλὰ τοῖς ἀρχαιοτάτοις. Φασὶ γὰρ τὸν ῎εσδραν ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ ἑτέρους αὐτοῖς χαρακτῆρας παρὰ τοὺς προτέρους παραδεδωκέναι. Τούτων δὲ ὑπεμνήσθημεν, ἐπεὶ τὸ τετραγράμματον ὡς "Κύριος" κεῖται ἐν τῷ "Ἀλλ΄ ἢ ἐν νόμῳ Κυρίου"· καὶ ἐν τῷ "῞οτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων"· καὶ νῦν "Κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ"</span>». (''Σχόλια εις τους Ψαλμούς'' 12.1104.5-33)
* Επίσης, στο έργο του ''Κατά Κέλσου'' (Contra Celsum), ο Ωριγένης αναφέρεται στο όνομα του Θεού στις μορφές '''Ιαώ''' και '''Ιά''' (προφανής αναφορά στο ''[[Γιαχ]]'') το οποίο εμφανίζεται "στις [[Εβραϊκές Γραφές]]": «<span lang="grc" dir="ltr">Χρὴ μέντοι εἰδέναι ὅτι οἱ ταῦτα συνταξάμενοι, οὔτε τὰ μαγείας νοήσαντες οὔτε τὰ τῶν θείων γραφῶν διακρίναντες, πάντ΄ ἔφυραν· ἀπὸ μὲν μαγείας τὸν Ἰαλδαβαὼθ λαβόντες καὶ τὸν Ἀσταφαιὸν καὶ τὸν Ὡραῖον, ἀπὸ δὲ τῶν ἑβραϊκῶν γραφῶν τὸν '''Ἰαὼ''' ἢ '''Ἰὰ''' παρ΄ Ἑβραίοις ὀνομαζόμενον καὶ τὸν Σαβαὼθ καὶ τὸν Ἀδωναῖον καὶ τὸν Ἐλωαῖον. Τὰ δὲ ἀπὸ τῶν γραφῶν ληφθέντα ὀνόματα ἐπώνυμά ἐστι τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑνὸς θεοῦ· ὅπερ μὴ συνέντες οἱ ἐχθροὶ θεῷ͵ ὡς καὶ αὐτοὶ ὁμολογοῦσιν͵ ᾠήθησαν ἄλλον μὲν εἶναι τὸν '''Ἰαὼ''' ἕτερον δὲ τὸν Σαβαὼθ καὶ τρίτον παρὰ τοῦτον τὸν Ἀδωναῖον͵ ὃν λέγουσιν αἱ γραφαὶ Ἀδωναΐ͵ καὶ ἄλλον τὸν Ἐλωαῖον͵ ὃν οἱ προφῆται ὀνομάζουσιν ἑβραϊστὶ Ἐλωαΐ</span>». (''Κατά Κέλσου'' 6.32.15-26)
Γραμμή 101:
* Επίσης, ο Θεοδώρητος αναφέρεται στην μορφή '''Ιά''' (Γιαχ) ως απόδοση της έκφρασης ''αλληλούια'': «<span lang="grc" dir="ltr">Ἀλληλούϊα. Ἐνταῦθα σαφῶς ἐδιδάχθημεν τοῦ ἀλληλούϊα τὴν ἑρμηνείαν. Τὸ γὰρ Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, Ἀλληλούϊα ὁ Ἑβραῖος λέγει· ὁ δὲ Σύμμαχος καὶ ἀνερμήνευτον αὐτὸ εἴασε· λέγει δὲ οὕτως, Ἀλληλούϊα, ὅτι ἀγαθὸς ψαλμός. Ὁ δὲ Θεοδοτίων, Αἰνεῖτε τὸν '''Ἰά'''· αἰνεῖν καὶ οὗτος τοίνυν ὁ ψαλμὸς παρακελεύεται</span>». (Θεοδώρητος, ''Ερμηνεία εις τους Ψαλμούς'' 80.1977.48-1980.5 [στον Ψαλμό 140])
* Τον [[9ος αιώνας|9ο αιώνα]] επί αυτοκρατορίας [[Μιχαήλ Γ΄]], ο Βυζαντινός χρονικογράφος [[Γεώργιος Μοναχός]] αναφέρεται στο τετραγράμματο, «<span lang="grc" dir="ltr">τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ</span>» «<span lang="grc" dir="ltr">τοῦ παντὸς Δημιουργόν τε καὶ Κύριον</span>» το οποίοι επιγραφόταν στο τουρμπάνι του Αρχιερέα του λαού Ισραήλ, αναφέροντας ότι οι μεν Σαμαρίτες το πρόφεραν '''Ιαβέ''' οι δε Ιουδαίοι '''Αειά''': «Επὶ δὲ τὴν κεφαλὴν ἐφόρει τελαμῶνα χρυσώνυμον ὁ ἀρχιερεὺς ἤτοι μίτραν καὶ κίδαριν λεγομένην, ἐν ᾗ πέταλον χρυσοῦν ἐπέκειτο πρὸς τὸ μέτωπον αὐτοῦ, ἐν ᾧ γράμμασιν ἱεροῖς τοῦ Θεοῦ τὸ ὄνομα ἐντετύπωτο, Μωϋσέα λέγων· «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν». Τοῦτο δὲ καθὼς αὐτὸς ἐδήλου τὴν ὀνομασίαν ταύτην͵ πρὸς παρ΄ Ἑβραίοις ἄφραστον ὀνομάζεται· ἀπείρητον γὰρ αὐτοῖς τοῦτο διὰ γλώττης προσφέρειν. Γράφεται δὲ διὰ τῶν τεσσάρων στοιχείων͵ ὅθεν καὶ τετράγραμμον αὐτὸ λέγουσιν. Καλοῦσι δὲ αὐτὸ Σαμαρεῖται μὲν '''ΙΑΒΕ''', Ἰουδαῖοι δὲ '''ΑΕΙΑ'''. Τῆς οὖν ἱερατικῆς ἐσθῆτος ἡ τετράριθμος χροιὰ σύμβολον τῶν τεσσάρων ἐτύγχανε στοιχείων͵ ἐξ ὧν τὰ πάντα συνέστηκεν͵ ἅπερ ὁ ἀρχιερεὺς μυστικῶς τε καὶ συμβολικῶς περιβαλλόμενος͵ καὶ εἰς τὰ ἅγια εἰσερχόμενος δι΄ αὐτῶν ὑπὲρ τοῦ κόσμου τὸν τοῦ παντὸς Δημιουργόν τε καὶ Κύριον ἐξιλεοῦτο. [...] ἔχοντα καὶ τὸ χρυσοῦν ἐπ΄ αὐτῆς ἔλασμα͵ ᾧ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐπεγέγραπτο». (Γεώργιος Μοναχός ο αποκαλούμενος και Αμαρτωλός, ''Χρονικόν Σύντομον'' [Chronicon Breve] 110.72.16-29, 51-73)
* Για τη μορφή '''Ιεβέ'' βλέπε το λήμμα «Ιαβέ» του ''Νεώτερου Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού Ήλιος'', Τόμ. 9ος, σελ. 745.</ref>.
 
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 95%; background:#FFFAF0; width:35em; max-width: 45%;" cellspacing="5"
Γραμμή 114:
* «Έγινε συνήθεια κατά την ανάγνωση των Γραφών να αντικαθίσταται με το Αδωνάι (Κύριος) το θεϊκό όνομα Ιεχωβά, το οποίο αντιμετωπιζόταν με δεισιδαιμονικό δέος». (William Henry Green, ''General introduction to the Old Testament'', 1899, σελ. 148)
* «Το [[Ταλμούδ]] απαγορεύει τη χρήση του ιερού ονόματος "Ιεχωβά", με εξαίρεση σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες μάλιστα θα έπρεπε να προφέρεται με τόσο χαμηλή φωνή ώστε οι παρόντες να μην μπορούν να το αναγνωρίσουν. Έτσι επιτρεπόταν να προφέρεται στην υπηρεσία στο ναό, κατά την ιερατική ευλογία, στην οποία εμφανίζεται τρεις φορές. Ο αρχιερέας, την ημέρα του εξιλασμού, επιτρεπόταν να το προφέρει με χαμηλή φωνή. Αυτή η απαγόρευση ανάγεται στον Ραββί Συμεών τον Δίκαιο, ο οποίος έζησε τον τρίτο αιώνα προ Χριστού. Οι ιερείς και οι γραμματείς είχαν λάβει την εντολή να προφέρουν τη λέξη "Αδωνάι", [δηλ.] "Κύριος"—όταν έφταναν στο κείμενο στη λέξη "Ιεχωβά" και αυτό συνέβαινε υπό την απειλή αυστηρών τιμωριών. Στο Ταλμούδ, ο Αββά Σαούλ αρνείται ότι θα έχει οποιαδήποτε θέση στη μελλονική ζωή εκείνος που θα τολμήσει να προφέρει τη λέξη. Υποτίθεται ότι δεν ξανάπροφέρθηκε ποτέ από Ιουδαίο μετά την καταστροφή του ναού το 70 μ.Χ. Η απαγόρευση βασίζεται σε παρανόηση του Λευιτικού 24:16: "Και εκείνος που βλασφήμισε το όνομα Ιεχωβά, οπωσδήποτε πρέπει να θανατωθεί", όπως αναφέρεται στο Εβραϊκό. Το Έξοδος 3:15 αναφέρεται επίσης σε υποστήριξη της απαγόρευσης. [...] Ενώ αποδοκιμάζουμε εντελώς τη δεισιδαιμονία και την παρερμηνεία που απέτρεπαν τους Ιουδαίους να προφέρουν το ιερό διαθηκικό όνομα του Κυρίου, το οποίο δόθηκε με ειδική θεϊκή αποκάλυψη και γράφτηκε με θεόπνευστη κατεύθυνση 6.823 φορές στην Αγία Γραφή, δεν μπορούμε να μην θαυμάσουμε την ευλάβεια την οποία ένιωθαν οι ευσεβείς Ιουδαίοι για τον Θεό του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ και για το άγιο όνομά Του». (Peter Christopher Nelson, ''Word studies in Biblical Hebrew, Aramaic, Greek and Latin'', Southwestern Press, 1941, σελ. 35, 36, 40)
</ref> και της [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικής]] επίδρασης που επήλθε στους Ιουδαίους της Διασποράς και ειδικότερα της [[Αλεξάνδρεια (Αιγύπτου)|Αλεξάνδρειας]]<ref>«Ο τρόπος σκέψης [των Ιουδαίων της Διασποράς] άλλαξε, και χωρίς να υπάρξει οποιαδήποτε αποδυνάμωση του εθνικού χαρακτήρα τους αναπτύχθηκε μεταξύ [των μελών] της Διασποράς μια νέα μορφή σκέψης και [[φιλολογία]]ς, στην οποία τα ιουδαϊκά και ελληνικά στοιχεία αναμείχθηκαν με παράξενο τρόπο. Σε κάποιον βαθμό αυτές οι επιρροές που επέδρασαν στη Διασπορά μεταδόθηκαν από τα μέλη της στους Ιουδαίους της Παλαιστίνης, αλλά η επιρροή που άσκησαν οι Έλληνες ήταν αναμφίβολα καταλυτική. Σε όποιον βαθμό κι αν ένιωσαν οι Παλαιστίνιοι Ιουδαίοι την επιρροή της Αλεξάνδρειας, η εικόνα που παρουσίαζαν τόσες χιλιάδες άνδρες και γυναίκες οι οποίοι ήταν αδιάφοροι για τον Ιεχωβά και τον [Μωσαϊκό] Νόμο· η ειδωλολατρεία με όλα τα συνεπακόλουθα έθιμα· η περιφρόνηση για το Σάββατο και τα ιουδαϊκά έθιμα· ακόμη και η περιστασιακή εφαρμογή της περιτομής ή η σίγαση της διακήρυξης του προσηλυτισμού· [...] συνέβαλαν [... στο] να γίνουν πιο ζηλωτές για την πίστη τους». (Shailer Mathews, ''A History of the New Testament Times in Palestine 175 B.C.-70 A.D.'', The MacMillan Company, 1929, σελ. 158)</ref>. Το προσωπικό όνομα του Θεού αντικαταστάθηκε γενικά από τον τίτλο «Κύριος», ενός «ιδιαίτερα ιδιωματικού τίτλου στον ελληνιστικό κόσμο, με πλούσια πολυσημία», ο οποίος βρισκόταν ήδη σε χρήση ως τίτλος απόδοσης τιμής σε θεούς και θεές όπως η [[Ίσις]], ο [[Ασκληπιός]] και ο [[Χρόνος]] και σε κυβερνητικούς άρχοντες όπως ο καίσαρας [[Αύγουστος]], ο [[Ηρώδης]] και ο [[Μάρκος Βιψάνιος Αγρίππας|Αγρίππας]].<ref>David Noel Freedman, Allen C. Myers & Astrid B. Beck, ''Eerdmans Dictionary of the Bible'', Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 2000, σελ. 1020.</ref>. Οι χριστιανοί [[Εκκλησιαστικοί Πατέρες]], όπως ήδη συνέβαινε από Ιουδαίους ραββίνους και ελληνιστές Ιουδαίους, θεωρούσαν το όνομα του Θεού «[[wikt:el:άρρητος|άρρητο]]», «ακοινώνητο»,<ref>Το βιβλίο ''Σοφία Σολομώντος'', αναφέρει το Τετραγράμματο ως «<span lang="grc" dir="ltr">τὸ ἀκοινώνητον ὄνοµα</span>», το όνομα δηλαδή που δεν είναι δυνατόν να κοινωνηθεί, να μεταδοθεί. ([[s:Σοφία Σαλoμώντος#Κεφάλαιον ΙΔ'|Σοφία Σoλoμώντος 14:21]])</ref>, «μυστικό» ή «άφατο», για διαφορετικούς όμως λόγους.<ref>
* Ο [[Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης]] στο έργο του ''Περί Θείων Ονομάτων'' (De Divinis Niminibus 198.4), γύρω στο [[540]] Κ.Χ., αναφέρει: «<span lang="grc" dir="ltr">Καὶ διὰ γνώσεως ὁ θεὸς γινώσκεται καὶ διὰ ἀγνωσίας. Καὶ ἔστιν αὐτοῦ καὶ νόησις καὶ λόγος καὶ ἐπιστήμη καὶ ἐπαφὴ καὶ αἴσθησις καὶ δόξα καὶ φαντασία καὶ ὄνομα καὶ τὰ ἄλλα πάντα͵ καὶ οὔτε νοεῖται οὔτε λέγεται οὔτε ὀνομάζεται</span>».
* «Οι εκκλησιαστικοί Πατέρες και οι Ραβίνοι συγγραφείς είναι σύμφωνοι παρουσιάζοντας το όνομα Ιεχωβά ως [[wikt:el:άρρητος|άρρητο]]. Όσον αφορά στους Πατέρες, αρκεί να παρατηρήσουμε εκφράσεις όπως: "Όνομα άρρητον", "άφραστον", "άλεκτον", "άφθεγγτον", "ανεκφώνητον", "απόρρητον" και "ρηθήναι μη δυνάμενον", "μυστικόν"». (''The Catholic Encyclopedia'', τομ. 8ος, 1910, New York: Robert Appleton Company, διαθέσιμο [http://www.newadvent.org/cathen/08329a.htm εδώ]) «Δεν μπορεί κανένα όνομα να εκφράσει τον Θεό· γι' αυτό οι άγιοι Πατέρες ονομάζουν τον Θεό "άρρητο"». (Ιουστίνος) «Ακατονόμαστος». (Γρηγόριος Θεολόγος) «Ανονόμαστος». (Τατιανός) «Ανέκφραστος». (Ευσέβιος, Ειρηναίος «inenarrabilis»). Και ο άγιος Ιουστίνος λέει ότι «είναι πολύ ανόητο να νομίσει κάποιος ότι μπορεί με ένα όνομα να εκφράσει τον Θεό». (Α' Απολογία, 11). Αφού ο Θεός είναι ακατάληπτος κατά την ουσία Του, δεν μπορεί να έχει όνομα και γι' αυτό είναι «ανώνυμος». (Διονύσιος Αρεοπαγίτης) Φούντας Ιερεμίας, ''Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης: Έξοδος'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005, σελ. 31</ref>.
 
Στο δεύτερο μισό της πρώτης χιλιετίας Κ.Χ., Ιουδαίοι λόγιοι εισήγαγαν ένα σύστημα γραμματικών σημείων για να αναπαραστήσουν τα ελλείποντα [[φωνήεν]]τα του [[Σύμφωνο|συμφωνικού]] [[Εβραϊκή γλώσσα|εβραϊκού]] κειμένου. Σε σχέση με το όνομα του Θεού, πιστεύεται ότι αντί να εισάγουν τα κατάλληλα φωνηεντικά σημεία ανάμεσα στα σύμφωνα από τα οποία αποτελείται (ΓΧΒΧ), τοποθέτησαν άλλα φωνηεντικά σημεία με σκοπό να αποτελούν υπενθύμιση για τον αναγνώστη ώστε να διαβάζει ''Αδωνάι'' (που σημαίνει «[Υπέρτατος] Κύριος») ή ''Ελοχίμ'' (που σημαίνει «Θεός»).
Γραμμή 128:
[[Image:JEHOVAH at RomanCatholic Church Saint-Fiacre Dison Belgium.JPG|thumb|190px|right|Ναός Σεν Φιάκρ (Saint-Fiacre), στην [[Ντιζόν]] (Dison) του [[Βέλγιο|Βελγίου]]]]
 
Την ίδια περίοδο, ο επιφανέστερος για την εποχή του Γερμανός λόγιος της Εβραϊκής γλώσσας, [[Σεμπάστιαν Μούνστερ]], έκανε χρήση της μορφής '''Ιεχωβά''' (Iehova) στην ''Χαλδαϊκή Γραμματική'' (Chaldaica Grammatica) του. Ο [[Ουίλιαμ Τίντεϊλ]], ζηλωτής μεταφραστής της Βίβλου στην [[αγγλική γλώσσα]], χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το θεϊκό όνομα σε αγγλική Βίβλο το [[1530]] με τη μορφή '''Ιεχουά''' (Iehouah) και '''Ιεχωβά''' (Iehovah).<ref>''The New York Times'', 25 Απριλίου 1997, «[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E00E7DF1F3EF936A15757C0A961958260 Book Burning That Worked]» (Κάψιμο Βιβλίων που Έφερε Αποτελέσματα).</ref>. Οι περισσότερες αγγλικές μεταφράσεις εκείνης της εποχής περιλάμβαναν αυτή τη μορφή του θεϊκού ονόματος. Ο [[Ιωάννης Καλβίνος]] επίσης χρησιμοποιούσε τη μορφή '''Ιεχουά''' (Iehoua[h]).<ref>Βλέπε για παράδειγμα το έργο του ''[http://www.ccel.org/ccel/calvin/calcom22.txt Σχολιολόγιο στον Ιεζεκιήλ]'' στον ιστότοπο της ''Christian Classics Ethereal Library'' ([http://www.ccel.org/ ccel.org]).</ref>. Ταυτόχρονα, εκτός από την αγγλική και τη γερμανική γλώσσα, ευρεία χρήση της μορφής αυτής γινόταν και στις γαλλικές εκδόσεις της Βίβλου. Παρόμοια διάδοση υπήρχε και στην [[σουηδική γλώσσα]]· μάλιστα, από το 1560 και έπειτα, αρκετοί Σουηδοί βασιλιάδες περιλάμβαναν το όνομα Ιεχωβά στα επίσημα ρητά τους, όπως για παράδειγμα το ρητό του [[Βασιλιάς Κάρολος Θ' της Σουηδίας|Βασιλιά Κάρολου Θ' της Σουηδίας]] ''"'''Iehovah''' solatium meum"'' που σημαίνει «ο Ιεχωβά είναι η Παρηγοριά μου».
 
Το [[1743]], λίγο πριν παρουσιάσει ο [[Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ|Χέντελ]] τον ''Μεσσία'' και άλλα [[Ορατόριο|ορατόριά]] του στο Βασιλικό Θέατρο του Κόβεντ Γκάρντεν του [[Λονδίνο]]υ, κάποιοι είχαν αντιδράσει στο θρησκευτικό περιεχόμενο των έργων του και στη χρήση του θεϊκού ονόματος σε αυτά, λέγοντας μεταξύ άλλων: «Αν δεν εκτελείται [το έργο] ως μια θρησκευτική πράξη, αλλά μόνο για ψυχαγωγία και διασκέδαση, τι βεβήλωση του Ονόματος του Θεού και του Λόγου είναι αυτή, χρησιμοποιώντας τα με τόσο ανάλαφρο τρόπο; Να μην πούμε πόσο πρέπει να προσβάλει έναν ευσεβή Ιουδαίο το να ακούει τραγούδια για τον μεγάλο '''Ιεχωβά''', ''το κύριο και πιο ιερό Όνομα του Θεού''».<ref>Πηγή: ''The Universal Spectator'', 19 Μαρτίου 1743. Παρατίθεται [http://www.sarasotachoralsociety.org/Messiah.htm εδώ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071007081423/http://www.sarasotachoralsociety.org/Messiah.htm |date=2007-10-07 }}, στον ιστότοπο [http://www.sarasotachoralsociety.org/ sarasotachoralsociety.org].</ref>. Το [[1765]] ο [[Βολταίρος]], στο ''Φιλοσοφικό Λεξικό'' του, εξηγούσε ότι το όνομα του Θεού είναι '''Ιεχωβά'''.<ref>Το ''Φιλοσοφικό Λεξικό'' του Βολταίρου αναφέρει: «ΙΕΧΩΒΑ, το αρχαίο όνομα του Θεού. [...] Όλα τα έθνη το προφέρουν ''ιε'' και όχι ''ζε'' [σημ. καθώς στα [[Γαλλική γλώσσα|γαλλικά]] το "Jeová", προφέρεται ''Ζεοβά'']. Αυτό το ιερό όνομα σχηματιζόταν από τα φωνήεντα ''ι'', ''ε'', ''ο'', ''ου'' [σημ. ή ''β'' (w)] στη σειρά. Κάποιοι το πρόφεραν ''ιε'', ''εχ'' με δασεία προφορά, ''ι'', ''ε'', ''ο'', ''βα''». Το λεξικογραφικό αυτό έργο του Βολταίρου μπορεί να βρεθεί στην αγγλική έκδοση ''The Works of Voltaire, A Contemporary Version'' (New York: E.R. DuMont, 1901) [http://ebooks.adelaide.edu.au/v/voltaire/dictionary/chapter285.html εδώ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080809212411/http://ebooks.adelaide.edu.au/v/voltaire/dictionary/chapter285.html |date=2008-08-09 }}, στον ιστότοπο του [http://ebooks.adelaide.edu.au/ Πανεπιστημίου της Αδελαΐδας], και [http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=354&chapter=59132&layout=html&Itemid=27 εδώ], στην [http://oll.libertyfund.org/ The Online Library of Liberty].</ref>. Ήδη, ο [[Μπαρούχ Σπινόζα]], στο έργο του ''Tractatus Theologico-politicus''<ref>Σε απόσπασμα του έργου του Σπινόζα ''Θεολογικό-Πολιτική Πραγματεία'' αναφέρει: «Πρέπει να σημειώσουμε ότι η λέξη ''Ιεχωβά'' είναι η μοναδική που μπορεί να βρεθεί μέσα στη Γραφή με την έννοια της απόλυτης ουσίας του Θεού, χωρίς να αναφέρεται σε δημιουργήματα». (Μπαρούχ Σπινόζα, ''Tractatus Theologico-politicus'', Μέρος 3ο, Κεφάλαιο 8ο «Παρουσιάζεται ότι η Γραφή διδάσκει μόνο πολύ απλά δόγματα, τέτοια που να αρκούν για την ορθή διαγωγή», διαθέσιμο στο ιντερνέτ [http://www.fulltextarchive.com/page/A-Theologico-Political-Treatise-Part-III/ εδώ], στον ιστότοπο [http://www.fulltextarchive.com/ fulltextarchive.com])</ref> που εκδόθηκε το [[1670]] και στην ''Γραμματική της Εβραϊκής Γλώσσας'', χρησιμοποιούσε τη μορφή '''Ιεχωβά''' (Jehova). Την ίδια εποχή, ο Σερ [[Ισαάκ Νεύτων]] κατέγραφε στα θεολογικά έργα του το θεϊκό όνομα στη μορφή '''Ιεχωβά''' (Iehova/Iehovah), λέγοντας μάλιστα ότι «οι [[Πλατωνισμός|Πλατωνιστές]] με βάση τη φύση Του τον αποκαλούσαν "ο Ων"», «οι Ιουδαίοι "Ιαχ" και "'''Ιεχωβά'''"», «"Ιουβά" οι αρχαίοι Μαυριτανοί», «"Ιαώ" και "Ιαού" οι Έλληνες» και «"Ιευώ" οι Φοίνικες».<ref>Το απόσπασμα προέρχεται από το έργο του Νεύτωνα ''Η Καταγωγή των Θρησκειών'' και βρίσκεται διαθέσιμο στο ιντερνέτ [http://www.newtonproject.ox.ac.uk/view/texts/normalized/THEM00077 εδώ], στον ιστότοπο του [http://www.newtonproject.sussex.ac.uk/ The Newton Project]. Βλέπε, επίσης, έργα του Ισαάκ Νεύτων στα οποία εμφανίζεται το όνομα ''Ιεχωβά'' (έργα/χειρόγραφα ''[http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00077&mode=normalized The Original of Religions]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'', ''[http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00180&mode=normalized Theological Notebook]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'', ''[http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00064&mode=normalized Yahuda]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'', ''[http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00003&mode=normalized Keynes]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}'', ''[http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00082&mode=normalized Babson] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060505095537/http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/texts/viewtext.php?id=THEM00082&mode=normalized |date=2006-05-05 }}'') στον ιστότοπο [http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/prism.php?id=1 The Newton Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070211093741/http://www.newtonproject.imperial.ac.uk/prism.php?id=1 |date=2007-02-11 }}. Μάλιστα, αναφέρεται ότι ο Νεύτων χρησιμοποιούσε έναν μεταγραμματισμό του ονόματός του στα λατινικά, ο οποίος περιλάμβανε το θεϊκό όνομα Ιεχωβά: ''Isaacus Neuutonus - Ieova Sanctus Unus''. (Βλέπε πηγή του [http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/644/64407809.pdf Εθνικού Πανεπιστημιού του Μεξικό]{{Dead link|date=Οκτώβριος 2019 }}). Επίσης, ''Newton on Mathematics and Spiritual Purity'', 2003, Ayval Leshem.</ref>. Τον Απρίλιο του [[1799]] ο [[Ναπολέων Α΄ Βοναπάρτης]] έστειλε μια επιστολή-πρόσκληση προς τους [[Εβραίοι|Εβραίους]] παροτρύνοντάς τους να διεκδικήσουν μαζί του την εθνική τους αυτονομία στη γη της Παλαιστίνης και να ασκήσουν το "απεριόριστο φυσικό δικαίωμα να λατρεύουν τον '''Ιεχωβά''' σε αρμονία με την πίστη τους".<ref>Στο ίντερνετ είναι διαθέσιμη αυτή η επιστολή του Ναπολέοντα [http://www.mideastweb.org/napoleon1799.htm εδώ], στον ιστότοπο της [http://www.mideastweb.org/ mideastweb.org]. Βλέπε επίσης ''A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time'' (Howard M. Sachar, 1996), σελ. 22.</ref>.
 
[[Image:IEHOUAH Geneva Bible 1560 Psalm 83 18.PNG|thumb|280px|left|Η ''[[Βίβλος της Γενεύης]]'' (Geneva Bible), εκδόθηκε το [[1560]]. (Ψαλμός 83:18)]]
 
Στα τέλη του [[19ος αιώνας|19ου αιώνα]], καθώς το [[Σιωνισμός|σιωνιστικό]] κίνημα βρισκόταν σε δράση, [[Ιουδαϊσμός|Ιουδαίοι]] λόγιοι οι οποίοι έκαναν προσπάθειες προσέγγισης με τον Χριστιανισμό, χρησιμοποιούσαν το όνομα ''Ιεχωβά''. Για παράδειγμα, ο Βιβλικός λόγιος [[Άλφρεντ Έντερσαϊμ]] χρησιμοποιεί ευρέως —στα σημαντικά για τον Βιβλικό Ιουδαϊσμό-Χριστιανισμό και το Ισραήλ έργα του— αυτή την μορφή του θεϊκού ονόματος.<ref>Για παράδειγμα, στο έργο του ''The Bible History, Old Testament'' (Η Ιστορία της Βίβλου, Παλαιά Διαθήκη) [http://philologos.org/__eb-bhot/vol_I/ch07.htm Τόμ. 1, κεφ. 7], αναφέρει: «Στα Εβραϊκά δύο όροι χρησιμοποιούνται κυρίως για τον Θεό: ο ένας όρος, ''Ελοχίμ'', αναφέρεται στη δύναμή Του ως Άρχοντα και Κυρίου· ο άλλος όρος, ''Ιεχωβά'', αναφέρεται στον χαρακτήρα Του ως Θεού διαθήκης».</ref>. Την ίδια πρακτική ακολούθησε ο λόγιος του [[Ταλμούδ]] [[Τζόζεφ Ραμπίνοβιτς]] (Joseph Rabinowitz) ο οποίος «σύμφωνα με τον [[Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός|Ορθόδοξο Ιουδαϊσμό]] πίστευε ότι μόνον όταν θα ερχόταν ο [[Μεσσίας]] θα μπορούσε να προφερθεί το όνομα του Θεού».<ref>Βλέπε ''Joseph Rabinowitz and the Messianic Movement: The Herzl of Jewish Christianity'' (Kai Kjaer-Hansen, 1994, Eerdmans Publications) και σχετική αναφορά [http://www.jewsforjesus.org/publications/bookreviews/mrb04-01/kjaer εδώ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930185949/http://www.jewsforjesus.org/publications/bookreviews/mrb04-01/kjaer |date=2007-09-30 }}. Επίσης [http://the-gospel-herald.org/articles/from_judaism_to_christ.htm εδώ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070110014101/http://the-gospel-herald.org/articles/from_judaism_to_christ.htm |date=2007-01-10 }} υπάρχει ένα ενδιαφέρον σχετικό απόσπασμα από το περιοδικό ''The Gospel Herald'' του 1903 και μια σύντομη βιογραφία του [http://www.messianicassociation.org/profiles.htm εδώ]. Στην ταφόπλακα του μνημείου του χαράχτηκαν σύμφωνα με την επιθυμία του τα εξής: «Ένας Ισραηλίτης που πίστευε στον Ιεχωβά και τον Χρισμένο Του, τον Γεσούα από την Ναζαρέτ, τον Βασιλιά των Ιουδαίων, Τζόζεφ, γιος του Ντέιβιντ, Ραμπίνοβιτς» (''Your People Shall Be My People'', σελ. 135, Don Finto, 2001).</ref>. Ο λόγιος [[Ντέιβιντ Μπάρον Γκίνσμπουργκ]] (David Baron Günzburg) χρησιμοποιούσε το όνομα ''Ιεχωβά'' και έγραψε μια ανάλυση στο 53ο κεφάλαιο του βιβλίου του [[Ησαΐας (βιβλίο)|Ησαΐα]] με τίτλο ''Ο Υπηρέτης του Ιεχωβά: Τα Παθήματα του Μεσσία και η Δόξα που θα Επακολουθούσε''.<ref>Για τον Γκίνσμπουργκ βλέπε σύντομη βιογραφία του [https://web.archive.org/web/20080314225750/http://www.shalom.org.uk/Testimonies/David+Baron.htm εδώ], όπου περιλαμβάνεται η αναφορά του στον «Ιεχωβά ο Οποίος είναι ο Ένας και το Όνομα του είναι Ένα», [http://www.israelinprophecy.org/ENGLISH/live_site/brief_list-most_famous_messianic_jews.html εδώ] και [http://www.scofieldprophecystudies.org/Scofield%20Articles/baron.htm εδώ]{{Dead link|date=February 2011 }}. Έργα του είναι, μεταξύ άλλων, ''[http://www.israelunique.com/shop/books/visions_prophecies_zechariah.htm Τα Οράματα και οι Προφητείες του Ζαχαρία] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070912015219/http://www.israelunique.com/shop/books/visions_prophecies_zechariah.htm |date=2007-09-12 }}'' και ''[http://www.israelunique.com/shop/books/servant_of_Jehovah.htm Ο Υπηρέτης του Ιεχωβά] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070912034238/http://www.israelunique.com/shop/books/servant_of_Jehovah.htm |date=2007-09-12 }}''.</ref>. Αλλά και άλλοι Ιουδαίοι, οι οποίοι δεν απέβλεπαν σε προσέγγιση με τον Χριστιανισμό, χρησιμοποιούσαν το όνομα ''Ιεχωβά''. Για παράδειγμα, το [[1939]], η ''Επιτροπή για τη Διατήρηση των Εβραίων'' ανέφερε μεταξύ άλλων: «Οι Ιουδαίοι εκλέχτηκαν, όχι για δική τους χάρη, αλλά εκλέχτηκαν για να αποτελέσουν το μέσο που θα χρησιμοποιήσει ο Ιεχωβά για να απολυτρώσει την ανθρωπότητα. [...] Τι είναι συνεπώς ο Ιουδαϊσμός; Ιουδαϊσμός είναι η αντίληψη της αιώνιας και άπειρης ιδέας του Ιεχωβά και η προσπάθεια συνειδητοποίησης αυτής της ιδέας».<ref>Ραβίνος Χάρι Γουάτον (Harry Waton), Committee for the Preservation of the Jews, Νέα Υόρκη, 1939, διαθέσιμο [https://web.archive.org/web/20080501105105/http://users.cyberone.com.au/myers/religion.html στο ίντερνετ εδώ].</ref>. Στη Γερμανία, λίγα χρόνια πριν την επικράτηση του [[Ναζισμός|Ναζισμού]], λαϊκές [[Προτεσταντισμός|προτεσταντικές]] ομάδες διεξήγαν εκστρατείες στη γερμανική επικράτεια με σκοπό να εξαλειφθούν από τις θρησκευτικές ιστορίες και τη λατρεία «εβραϊσμοί» που περιλάμβαναν μεταξύ άλλων και το όνομα ''Ιεχωβά''<ref>Μάλιστα η [[Αντισημιτισμός|αντιεβραϊκή]] αυτή σταυροφορία εξελίχθηκε σύμφωνα με ένα έντυπο της Ένωσης Γερμανών Χριστιανών σε μάχη με «στρατηγό των Χριστό που ηγείται εναντίον του Ιεχωβά». (''Betrayal: German Churches and the Holocaust'', Robert P. Ericksen & Susannah Heschel, 1999, Augsburg Fortress Publishers, σελ. 47, 56.)</ref>.
 
[[Εικόνα:Sør-Fron church, IEHOVA.jpg|thumb|150px|right|Ναός στο Σερ-Φρον (Sør-Fron) της [[Νορβηγία]]ς<ref>Βλέπε και σχετική σελίδα στον ιστότοπο [http://www.divinename.no/sorfron.htm www.divinename.no] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927020705/http://www.divinename.no/sorfron.htm |date=2007-09-27 }}.</ref>, του [[1787]].]]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Τετραγράμματο"