Σουμεριακή γλώσσα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
Γραμμή 466:
Άλλα προσφύματα είναι το '''–e''' (από το οποίο πιθανώς να προήλθε ο τύπος –e της εργαστικής) και το πρόσφυμα '''–še''' (π.χ. '''lu—še''' = «εκείνος ο άνθρωπος»).
Το πρόσφυμα ne(n) –και για την ακρίβεια ne-e(n)- θεωρείται ότι λειτουργεί και ανεξάρτητα, ως «δεικτική αντωνυμία» για τα «άψυχα» (βλ. Edzard, σελ. 57).
* '''Αναφορικές προτάσεις'''
H Σουμεριακή δεν διαθέτει ιδιαίτερες αναφορικές αντωνυμίες, αλλά «αναφορικές (ρηματικές) προτάσεις», που δημιουργούνται συνήθως με την πρόσθεση του ονοματοποιητή '''-a''' σε παρεμφατική ρηματική πρόταση, π.χ. π.χ. '''e-Nanna(-)mundu(-)''' = «αυτός έχτισε τον ναό του Νάννα» > '''<sup>lu</sup>[e-Nanna(-)mundu.(-)]-a''' = «αυτός ο οποίος έχτισε τον ναό του Νάννα» ('''lu''' = «άνθρωπος», και το '''-a''' = «αυτός που, αυτός ο οποίος»).
=== Η ρηματική αλυσίδα ===
==== Το ρήμα ====
Το σουμεριακό ρήμα θεωρείται το δυσκολότερο κομμάτι της σουμεριακής γραμματικής. Σε μία πρόταση με αμετάβατο ρήμα η σειρά των όρων, όπως ειπώθηκε, είναι υποκείμενο - ρήμα. Όταν υπάρχει μεταβατικό ρήμα, η διάταξη των όρων της πρότασης (που περιέχει, ως ονοματικές αλυσίδες, έναν δέκτη της ενέργειας και έναν δράστη) είναι συνήθως ''δράστης - δέκτης της ενέργειας - ρήμα''. Τυχόν έμμεσα αντικείμενα και επιρρηματικές φράσεις, παρεμβάλλονται μεταξύ της όποιας ονοματικής αλυσίδας και του ρήματος (βλ. Foxvog, σελ. 68).
Τα ρήματα διαθέτουν μία '''ρίζα''' (ή βάση), στην οποία προστίθενται διαφόρων ειδών προθήματα και / ή επιθήματα.
Μία '''ρηματική αλυσίδα''' θεωρητικά μπορεί να περιλαμβάνει το πολύ τα εξής '''προθήματα''': ένα πρόθημα για την εργαστική, ένα πρόθημα για την τοπική-τελική, ένα πρόθημα για την δοτική και ένα άλλο πρόθημα. Μπορεί να περιέχει επίσης το πρόθημα '''ba-'''. Δεν μπορεί να περιλάβει περισσότερα από ένα προθήματα από την υποκατηγορία συνοδευτική, αφαιρετική - οργανική και τελική, όταν χρησιμοποιείται κάποιο αντωνυμικό πρόσφυμα που υποδηλώνει την κατεύθυνση προς την οποία στρέφεται το νόημα του ρήματος (βλ. Foxvog, σελ. 70).
Η ρηματική ρίζα είναι αδιαπέραστη, δηλαδή <u>δεν</u> δέχεται ενθήματα (όπως π.χ. συμβαίνει με τα ακκαδικά ρήματα) και μπορεί να χρησιμοποιείται τόσο με μεταβατική όσο και με αμετάβατη σημασία, π.χ. η ρίζα '''kur''' σημαίνει είτε «εισέρχομαι» είτε και «κάνω κάποιον να εισέλθει», «φέρνω μέσα».
Υπάρχουν δύο ειδών τύποι «ρηματικών σχηματισμών»: οι παρεμφατικοί και οι μη παρεμφατικοί ρηματικοί σχηματισμοί.
* Οι '''παρεμφατικοί''' σχηματισμοί (''finite forms'') χρησιμεύουν ως κύριο ρήμα μιας προτάσεως και συνδέονται πάντα με κάποιο πρόσωπο. Υπό αυτή την έννοια θεωρείται ότι τα ρήματα «κλίνονται». Οι ρηματικοί αυτοί σχηματισμοί αποτελούνται από τρία ή τέσσερα προθήματα, την ρηματική ρίζα και πιθανώς ένα αντωνυμικό επίθημα. Π.χ. '''mu-na-ni-kur-en''' = εγώ (υποδηλώνεται από το πρόθημα '''mu''' - ένα ρηματικό πρόσφυμα που φανερώνει «συναισθηματική εμπλοκή» του δρώντος προσώπου - και την κατάληξη '''–en''' για το α' πρόσωπο) μπήκα (η ρίζα '''kur''') εκεί ( '''-ni-''', δηλώνει τόπο) πριν από αυτόν ('''-na-''').
Ένας παρεμφατικός ρηματικός σχηματισμός έχει τρεις συζυγίες: την αμετάβατη, την μεταβατική hamtu, και την μεταβατική maru (για τα είδη hamtu καιν maru των ρηματικών ριζών βλ. παρακάτω).
Σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις (σε λογοτεχνικά κείμενα, και κυρίως σε θρήνους) υπάρχουν παρεμφατικοί ρηματικοί σχηματισμοί δίχως σειρά από προθήματα. Μία περίπτωση «ανώμαλου» παρεμφατικού σχηματισμού είναι η περίπτωση της προστακτικής, όπου εδώ η «προθηματική αλυσίδα» (η οποία, σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ μικρή) έπεται και δεν προηγείται της ρηματικής ρίζας (Βλ. Thomsen, σελ. 137).
* Οι '''μη παρεμφατικοί''' σχηματισμοί (''non finite forms''), που μπορεί να είναι απαρέμφατα ή μετοχές και αποτελούνται μόνο από τη ρηματική ρίζα, ή μόνο από τη ρηματική ρίζα και ένα επίθημα, όπως π.χ. το '''–a''', το '''-e''' ή το εγκλιτικό συνδετικό ('''-am'''). Αυτοί οι σχηματισμοί αφορούν αποκλειστικά σε ονόματα.
* Το '''χωριζόμενο''' (ή '''σύνθετο''') '''ρήμα''' είναι ένας τύπος ρήματος κοινός στη Σουμερική. Ένα τέτοιο ρήμα αποτελείται από δύο στοιχεία. Το πρώτο είναι συνήθως ένα όνομα. Το δεύτερο είναι μια κοινή ρηματική ρίζα. Μέσα σε μια πρόταση το ονοματικό μέρος του χωριζόμενου ρήματος προηγείται, και εν συνεχεία έπεται ένας ολόκληρος κανονικός ρηματικός σχηματισμός με όλα του τα συνθετικά. Κάποτε, το πρώτο συνθετικό είναι (ή τουλάχιστον ήταν, αρχικά ή ιστορικά) ο αποδέκτης της ενέργειας. Π.χ. '''gu ... de''' = μιλώ (από τα '''gu''' = φωνή και '''de''' = εκχέω). Άλλα παραδείγματα: '''ki ... ĝar''' = ιδρύω, εγκαθιδρύω π.χ. έναν ναό ή κτήριο (από τα '''ki''' = έδαφος και '''ĝar''' = τοποθετώ), '''igi ... bar''' = κοιτάζω (από το '''igi''' = μάτια και το '''bar''' =ανοίγω). Ορισμένες φορές, ωστόσο, το νόημα του σύνθετου ρήματος δεν συνάγεται εύκολα από τα επιμέρους νοήματα των συστατικών του μερών, ενώ ολλές φορές το νόημα συμπληρώνεται με ένα επίθετο ή επίρρημα ως συμπλήρωμα, π.χ. '''igi zid ... bar''' = «κοιτάζω πιστά» (από το '''igi''' = μάτια, το '''zid''' = πιστός/πιστά και το '''bar''' = ανοίγω).
Πολλά σύνθετα ρήματα σχηματίζονται από κάποιο ουσιαστικό και το ρήμα '''du(g)''' = κάνω ή το '''a(k)''' = κάνω, διενεργώ (αυτά τα δύο ρήματα κάποτε λέγονται βοηθητικά). π.χ. '''in ... du''' = ονειδίζω, '''šud ... du''' = προσεύχομαι, '''al ... a(k)''' = εργάζομαι με την αξίνη.
==== Είδη ρηματικών ριζών (hamtu και maru) ====
Υπάρχουν δύο διαφορετικές ρίζες στα ρήματα της Σουμεριακής. Οι Ακκάδιοι γραφείς έδωσαν ακκαδικά ονόματα σε αυτές τις δύο ρίζες του σουμεριακού ρήματος: την μία ρίζα ονόμασαν '''hamtu''' («ταχεία» στα ακκαδικά) και θεωρείται ότι υποδηλώνει είτε το τετελεσμένο είτε, σε μερικά απλά κείμενα, τον αόριστο χρόνο. Η άλλη ρηματική ρίζα ονομάστηκε στα ακκαδικά '''maru''', δηλαδή «παχεία» (και επομένως «αργή», «βραδεία»), και υποδήλωνε μάλλον είτε το μη τετελεσμένο ή, σε ορισμένες απλές περιπτώσεις, το ενεστώς ή και το μελλοντικό. Στα σουμεριακά ως βασική ρίζα θεωρείται η hamtu. Από τους περισσότερους σουμεριολόγους γίνεται δεκτό ότι στην hamtu η Σουμεριακή γλώσσα λειτουργεί με «εργαστική» βάση, ενώ στην maru λειτουργεί ως γλώσσα με «αιτιατική» βάση (πιθανώς υπό την επιρροή της Ακκαδικής).
Εκτός από την διαφοροποίηση όσον αφορά τις ρίζες hamtu και maru υπάρχει και μια διαφοροποίηση όσον αφορά την διάκριση μεταξύ ενικού - πληθυντικού. Υπάρχουν κάποια ρήματα που σχηματίζουν δύο εντελώς ξεχωριστές ρίζες για ενικό και πληθυντικό. Αυτά, κατά την Thomsen, είναι μόλις επτά - π.χ. το ρήμα «στέκομαι» είναι '''gub''' στον ενικό και '''su(g)''' ή '''šu(g-)''' στον πληθυντικό. Το '''dug''' = μιλώ έχει '''e''' για τον πληθυντικό, αλλά έχει και '''e''' επίσης για τη maru, ενώ ο μη παρεμφατικός τύπος στην maru έχει '''di'''. Το πιο ανώμαλο ρήμα, κατά τον Edzard, είναι το '''ǧen''' ('''ǧin'''), «πηγαίνω» (hamtu), που πιθανώς έχει '''ere''' στον πληθυντικό (για την hamtu), ενώ στην maru, ο ενικός έχει '''du''' και ο πληθυντικός '''su(-b)'''.
Δεν είναι γνωστός ο τύπος της maru για κάθε ρήμα. Θεωρείται γενικώς ότι ο <u>τύπος της maru σχηματίζεται από την ρίζα της hamtu</u>, κατά διάφορους τρόπους:
α) Με '''αναδιπλασιασμό''' της ρίζας hamtu (ολικό ή μερικό). Τα ρήματα αυτά ονομάζονται «'''αναδιπλασιασμένης τάξεως'''» (''reduplication class''). Παραδείγματα: '''gi''' = επιστρέφω (hamtu), '''gigi''' (maru). Aν το ρήμα είναι τύπου Σ-Φ-Σ, στον αναδιπλασιασμό χάνεται συνήθως το τελικό σύμφωνο. π.χ. '''ĝar''' = «τοποθετώ, θέτω, βάζω» (hamtu) > '''ĝaĝa''' (maru). O Edzard αναφέρει επίσης τα παραδείγματα των '''naĝ''' = πίνω (hamtu) > '''nana''' (marû) και '''kur''' (hamtu) = εισέρχομαι > '''kuku''' (marû). Aυτός είναι ο λεγόμενος «μερικός αναδιπλασιασμός». Λόγω του συστήματος γραφής, που δεν αποδίδει πάντοτε επακριβώς τον προφορικό λόγο, οι δύο τύποι αναδιπλασιασμού πολλές φορές συγχέονται. Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες και για άλλες έννοιες ή χρήσεις αυτού του ρηματικού αναδιπλασιασμού.
β) Με χρήση μιας ελαφρώς διαφορετικής ρίζας (σε σχέση με την ρίζα της hamtu). Αυτά τα ρήματα (που είναι ελάχιστα) ονομάζονται «'''εναλλάσσουσας τάξεως'''» (''alternating class'') ή και «'''παρεκταθείσας ρίζας'''» (επειδή σχηματίζεται συνήθως με την παρέκταση της ρίζας hamtu): π.χ. το '''e''' = «βγαίνω» (hamtu) > '''ed''' (maru), το '''ri''' = «ρίχνω, εκχέω» (hamtu) > '''rig''' (maru), και το '''te / ti''' = πλησιάζω, προσεγγίζω, αγγίζω (hamtu) > '''te / tiĝ''' (maru).
γ) Με χρήση μιας εντελώς διαφορετικής ρίζας. Αυτά τα ρήματα είναι επίσης λίγα και ονομάζονται «'''παραπληρωματικής / συμπληρωματικής τάξεως'''» (''suppletion class'' ή ''complementary class''). Παράδειγμα: το «μιλώ» στην hamtu είναι '''dug''', ενώ στην maru είναι '''e'''. Κάποιες φορές μπορεί αυτές οι διαφορετικές λέξεις να δηλώνονται στην γραφή με τον ίδιο τρόπο. π.χ. το «πηγαίνω» στην hamtu είναι '''ĝin''', ενώ στην maru είναι '''du'''. Το σημείο όμως για τα ĝin και du είναι ακριβώς το ίδιο, οπότε μόνο από τα συμφραζόμενα προκύπτει αν το ρήμα είναι σε hamtu ή maru.
δ) Mε την πρόσθεση του συμπληρωματικού στοιχείου «'''e'''» στη ρίζα της hamtu. π.χ. '''du''' = χτίζω στην hamtu, ενώ '''du-e''' στην maru Το «e» αυτό ονομάζεται «στοιχείο της maru» ή «επίθημα maru». Οι Edzard και Thomsen δεν δέχονται ότι το «e» αυτό είναι κατάληξη της maru, αλλά θεωρούν ότι είναι ρηματική κατάληξη του γ΄ ενικού.
Η Thomsen θεωρεί ως ξεχωριστή ρίζα αυτήν που προκύπτει από την προσθήκη του «ed» στην hamtu. Η ξεχωριστή αυτή ρίζα υποδηλώνει, κατά πάσα πιθανότητα, τον μέλλοντα.
Κάποιες φορές ο σχηματισμός μιας ρίζας maru εμπίπτει και σε δύο ή και σε τρεις από τις παραπάνω κατηγορίες, ιδίως στα νεότερα σουμεριακά κείμενα. Ορισμένες φορές οι δύο ρίζες hamtu και maru ταυτίζονται (π.χ αυτό συμβαίνει με τα '''šúm''' = δίνω, '''sar''' = γράφω και '''gu''' = τρώγω). Η Thomsen θεωρεί τα περισσότερα (50% - 70%) σουμεριακά ρήματα ως «ομαλά» επειδή δεν διαθέτουν ξεχωριστή ρίζα maru.
Στα «ομαλά» ρήματα συμβαίνει επίσης αναδιπλασιασμός όχι για να σχηματιστεί η ρίζα maru, αλλά για άλλο λόγο, όπως για να υποδηλωθεί η πληθυντική ποιότητα ενός υποκειμένου ή αντικειμένου (συνήθως στο γ΄ πληθυντικό των αψύχων, και, λιγότερο, των εμψύχων), για να δοθεί έμφαση στο μεγεθός του ή την ισχύ του ή στο πόσο σημαντικό είναι ή να δοθεί έμφαση στην διάρκεια ή την επαναληπτικότητα της πράξεως κ.α. Αυτού του είδους ο αναδιπλασιασμός της ρίζας hamtu ονομάζεται «'''ελεύθερος αναδιπλασιασμός'''» (free reduplication).
Και ο αναδιπλασιασμός αυτός μπορεί να είναι ολικός ή μερικός (απώλεια του τελικού συμφώνου, είτε στην πρώτη είτε στην δεύτερη ρίζα ή και στις δύο, αντιμεταθέσεις και/ ή απώλειες φωνηέντων ή συμφώνων ή και τελικών συλλαβών σε πολυσύλλαβες ρίζες κ.α.). Ορισμένες φορές παρατηρείται και τριπλασιασμός ή ακόμα και τετραπλασιασμός της ρίζας (βλ. Edzard, σελ. 79-81).
Με την αλλαγή της ρίζας από hamtu σε maru αλλάζει και η δομή της πρότασης ως προς την κατανομή προθημάτων και επιθημάτων, όπως π.χ. των λεγόμενων συσχετιστικών. Έτσι, στην hamtu έχουμε το ήδη αναφερθέν παράδειγμα του Hayes: '''lugal-e-e(-)-mu-n-du(-)''' = «ο βασιλιάς τον οίκο έχτισε» ('''lugal''' = ο βασιλιάς, '''-e''' = κατάληξη εργαστικής πτώσης, '''e''' = οίκος, '''(-)''' = κατάληξη της απόλυτης πτώσης, '''mu-''' = πρόθημα της ρηματικής ρίζας, '''-n-''' = συσχετιστικό πρόθημα της εργαστικής και '''du''' = η ρηματική ρίζα «χτίζω», στην hamtu, δηλαδή «έχτισε»). Εδώ το '''-e''' της εργαστικής πτώσης συσχετίζεται με το '''-n-''' προ της ρηματικής ρίζας. Η δε απόλυτη '''(-)''' πτώση συσχετίζεται με το '''(-)''' μετά την ρηματική ρίζα.
Στην maru το παραπάνω παράδειγμα γίνεται '''lugal-e-e-(-)-i-b-du-e(-)''' = «ο βασιλιάς τον οίκο χτίζει / θα χτίσει» (ή «εργαζομένου του βασιλέως, ο οίκος χτίζεται /θα χτιστεί», όπου '''lugal''' = ο βασιλιάς, '''-e''' = κατάληξη εργαστικής πτώσης, '''-e-''' = οίκος, '''(-)''' = κατάληξη της απόλυτης πτώσης, '''-i-''' = ένα ρηματικό πρόθημα, '''-b-''' = ένα πρόθημα ρηματικής ρίζας που υποδηλώνει το απόλυτο (για άψυχα) και '''du-e''' = ρηματική ρίζα «χτίζω» ('''du''') στην hamtu (= χτίζει / θα χτίσει) ή πιθανώς το '''e''' αυτό να αποτελεί απλώς κατάληξη γ΄ ενικού. Εδώ το ('''-e''') της εργαστικής πτώσης στο lugal συσχετίζεται με το ('''-''') μετά την ρηματική ρίζα. Το δε ('''-''') της απόλυτης πτώσης (στο '''e''' = σπίτι) συσχετίζεται με το '''-b-''' πριν τη ρηματική ρίζα. Το '''-b-''' χρησιμοποιείται ως συσχετιστικό με ένα προηγηθέν άψυχο, ενώ το '''-n-''' ως συσχετιστικό με ένα προηγηθέν έμψυχο. Παρεμπιπτόντως, ο συσχετισμός '''bi-b''' (γράφεται '''bi-ib''') στην ρηματική αλυσίδα είναι πολύ συχνός.
== Το πρόβλημα της καταγωγής της Σουμεριακής γλώσσας ==
| |||