|
Ο όρος '''Νεστοριανισμός''' περιγράφει το [[δόγμα]] σύμφωνα με το οποίο ο [[Ιησούς Χριστός]] υπήρξε ως δύο πρόσωπα, ο [[άνθρωπος]] Ιησούς και ο θεϊκός Γιος του [[Θεός|Θεού]] ή [[Λόγος (φιλοσοφία)|Λόγος]], και όχι ως ενιαίο πρόσωπο. Αυτό το δόγμα έχει ταυτιστεί με τον [[Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως|Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης]] [[Νεστόριος|Νεστόριο]] (περ. [[386]]–περ. [[451]]), ο οποίος υπήρξε μαθητής του [[Θεόδωρος Μοψουεστίας|Θεόδωρου Μοψουεστίας]] και αναδείχθηκε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης την περίοδο 428-431. Αυτή η θεολογική θέση αναφορικά με τον Χριστό καταδικάστηκε στη [[Σύνοδος της Εφέσου|Σύνοδο της Εφέσου]] το [[431]] και η σφοδρή αντιπαράθεση σχετικά με το ζήτημα αυτό οδήγησε στο [[Νεστοριανικό σχίσμα]], κατά το οποίο διασπάστηκε η [[Ασσυριακή Εκκλησία της Ανατολής]] από τη [[Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία|Βυζαντινή Εκκλησία]]. Όμως, ούτε η Σύνοδος της Εφέσου δεν διευθέτησε το ζήτημα καθώς σύντομα υπήρξε και πάλι διάσπαση όσον αφορά το αν ο Χριστός είχε μία ή δύο φύσεις, γεγονός που οδήγησε στο [[Χαλκηδόνειο σχίσμα]].
Η [[Ασσυριακή Εκκλησία της Ανατολής]] αρνήθηκε να διακόψει την υποστήριξή της προς τον Νεστόριο και να τον αποκηρύξει ως [[Αίρεση|αιρετικό]], και συνεχίζει να αποκαλείται «Νεστοριανή» στη Δύση ώστε να διακρίνεται από τις υπόλοιπες Ανατολικές εκκλησίες.
== Ιστορικό ==
H θρησκευτική πολιτική του [[Θεοδόσιος Β'|Θεοδοσίου Β']] δημιούργησε σημαντικές θεολογικές έριδες που προκάλεσαν ταραχές στον [[Κλήρος|κλήρο]]. Μια από αυτές αποτελούσε η σχέση θείας και ανθρώπινης φύσης του Ιησού. Μια ομάδα υποστήριζε την άποψη των δύο χωριστών φύσεων του Ιησού και μια άλλη την άρρηκτη σχέση των δύο φύσεων, θεϊκής και ανθρώπινης.
==== Σωκράτης ο Σχολαστικός ====
Ας δούμε όμως πώς εκανε την εμφάνισή της η αίρεση του Νεστοριανισμού, παρακολουθώντας την αφήγηση του Σωκράτους του Σχολαστικού, συγχρόνου εκκλησιαστικού συγγραφέα. Ο Σωκράτης ο Σχολαστικός, αφού περιγράφει τα πρώτα δείγματα γραφής του Νεστορίου ως Πατριάρχη, συνδέει την αρχική εκδήλωση της αίρεσης στην Κωνσταντίνου Πόλιν με τα κηρύγματα του πρεσβυτέρου Αναστασίου του Αντιοχέως, συμβούλου του νέου Πατριάρχη και συνοδού του στο ταξίδι του από την Αντιόχεια προς την Κωνσταντινούπολη. Πιο συγκεκριμένα, ο Αναστάσιος, σε κάποιο κήρυγμά του επεσήμανε ότι κανείς δεν πρέπει να αποκαλεί την Μητέρα του Χριστού Θεοτόκο, καθόσον αυτή ήταν άνθρωπος, και είναι αδύνατον ο Θεός να γεννηθεί από άνθρωπο. Αυτή η αναφορά προκάλεσε μεγάλη ταραχή στην Πόλη, η οποία έσπρωξε τον Νεστόριο να υποστηρίξει την θέση αυτή του συμβούλου του. Η διδασκαλία αυτή φαίνεται πως προκάλεσε σύγχυση σε μια μερίδα θεολογούντων, οι οποίοι προσπαθούσαν από τη μια να δικαιολογήσουν τη θέση του Νεστορίου, και από την άλλη θέλησαν να κρατηθούν σε απόσταση απ' αυτήν. Η άρνηση των δύο ανδρών να αποδεχθούν τον προσδιορισμό "Θεοτόκος" εκκίνησε μία τόσο μεγάλη συζήτηση στους εκκλησιαστικούς κύκλους, ώστε να εκφρασθεί η άποψη για την ανάγκη σύγκλησης Οικουμενικής Συνόδου.
Εν συνεχεία ο Σωκράτης καταθέτει τη δική του ερμηνεία σχετικά με τη στάση του νέου Πατριάρχη. Ο συγγραφέας αποδίδει τη στάση του Νεστορίου στην έλλειψη από μέρους του ουσιώδους θεολογικής κατάρτισης. Κατά τη γνώμη του, ο Νεστόριος δεν ακολουθούσε ούτε τον Δυναμικό Μοναρχιανισμό του Παύλου του Σαμοσατέως, ούτε την εκδοχή του Σαβελιανισμού που δίδασκε ο Φωτεινός -όπως πίστεψαν τότε οι περισσότεροι-, ούτε και υποστήριζε πως ο Ιησούς ήταν μόνον άνθρωπος ("ψιλός άνθρωπος"). Ο Σωκράτης θεωρεί πως ο Νεστόριος, λόγω της ρητορικής του δεινότητας έτρεφε μία αλαζονεία, η οποία τον έσπρωχνε στην απαξίωση της μελέτης των παλαιών θεολόγων. Έτσι, αγνοούσε ότι οι παλαιοί ερμηνευτές επεσήμαιναν ότι στα παλαιά αντίγραφα της Επιστολής Ιωάννου Α΄ εμφανιζόταν η γραφή «Παν πνεύμα ό λύει τον Ιησούν, από του Θεού ουκ έστι». Ο Σωκράτης εδώ κάνει αναφορά στον στ. 3 κεφ. 4 της επιστολής, όπου διαβάζουμε : «Και παν πνεύμα ό μη ομολογεί τον Ιησούν Χριστόν εν σαρκί εληλυθότα, εκ του Θεού ουκ έστι·». Εξηγεί, λοιπόν, ότι ο Νεστόριος αγνοούσε πως σύμφωνα με τους παλαιούς ερμηνευτές του κειμένου, κάποιοι παραχάραξαν την επιστολή του Ιωάννου, αφαιρώντας την γραφή «Παν πνεύμα ό λύει τον Ιησούν...» θέλοντας να λύσουν τον άνθρωπο Ιησού από τον Θεό, αρνούμενοι έτσι την θεότητα του προσώπου του<ref>Βλέπε το κριτικό υπόμνημα της εκδόσεως της Λειψίας της Ελληνικής Καινής Διαθήκης εκδοθείσης υπό Henrici Augusti Schott (''Novum Testamentum Graece'', Lipsiae 1825). Στο κριτικό υπόμνημα του στ. 3 του 4ου κεφ. της Α΄ Επιστολής Ιωάννου διαβάζουμε : "Υπήρξε ακόμα άλλη αρχαία γραφή : ''και παν πνεύμα, ό λύει'' (ή ''ό καταλύει'') ''τον Ιησούν<nowiki>''</nowiki>.''</ref>.
Υπέρμαχοι των δύο απόψεων υπήρξαν ο [[Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως|πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως]] Νεστόριος, εκπρόσωπος της σχολής της [[Αντιόχεια (Συρίας)|Αντιόχειας]], και ο [[Πατριαρχείο Αλεξανδρείας|πατριάρχης Αλεξάνδρειας]] [[Κύριλλος Α΄ Αλεξανδρείας|Κύριλλος]].
Αν και ο αυτοκράτορας υποστήριξε τη θέση του Νεστόριου στη [[Σύνοδος της Εφέσου|Σύνοδο της Εφέσου]] το [[431]], το σχετικό δόγμα καταδικάστηκε ως [[αίρεση]] από τη σύνοδο αυτή, η οποία διακήρυξε τον Ιησού «''Θεόν τέλειον και άνθρωπον τέλειον''»<ref>«Ομολογούμεν τοιγαρούν τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, τον Υιόν του Θεού τον μονογενή, Θεόν τέλειον και άνθρωπον τέλειον εκ ψυχής λογικής και σώματος· ομοούσιον τω Πατρί τον αυτόν κατά την θεότητα, και ομοούσιον ημίν κατά την ανθρωπότητα. Δύο γαρ φύσεων ένωσις γέγονεν· δι' ο ένα Χριστόν, ένα υιόν, ένα κύριον ομολογούμεν». (''Γ' Οικουμ.Σύνοδος, Έκθεσις Πίστεως των Διαλλαγών'').</ref>.
Οι Νεστοριανοί καταδιωκόμενοι από τους [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξους]], κατέφυγαν στην [[Περσία]], όπου ίδρυσαν Εκκλησία. Το [[498]] αποσχίστηκε η νεστοριανή Περσική Εκκλησία από την ορθόδοξη και επεκτάθηκε στην [[Συρία]], την [[Αραβία]], την [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]], τις [[Ινδία|Ινδίες]] και την [[Κίνα]]. Οι Νεστοριανοί διακρίθηκαν σε όλους τους τομείς της [[Επιστήμη|επιστήμης]] και δημιούργησαν αξιόλογα πνευματικά κέντρα σε διάφορες πόλεις. Επί [[Ταμερλάνος|Ταμερλάνου]], διώχτηκαν και περιορίστηκαν στο [[Κουρδιστάν]]. Το [[1898]] αποπειράθηκε επανένωση μεταξύ Νεστοριανών και Ορθόδοξων. Μετά τους δυο παγκόσμιους πολέμους οι Νεστοριανοί περιορίστηκαν στο ελάχιστο.
Οι σύγχρονοι Νεστοριανοί προτιμούν να αποκαλούνται Ασσύριοι, ενώ το επίσημο όνομα της εκκλησίας τους είναι [[Αγία Αποστολική Καθολική Ασσυριακή Εκκλησία της Ανατολής]], ή, εν συντομία, Εκκλησία της Ανατολής ή Ασσυριακή Εκκλησία<ref>Sebastian Brock, ''The "Nestorian" Church: a lamentable misnomer'', Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester 78/3 (1996) σ. 23-35· Pontificium Institutum Orientalium Studiorum, ''Orientalia Christiana Periodica'', 1999, Τόμ. 65, H. L. Murre-van den Berg, «The American Board and the Eastern Churches: the 'Nestorian Mission' (1844-1846)», σ. 117.</ref>.
{{Κλάδοι του Χριστιανισμού}}
<br />
== Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. ==
Προκειμένου να γίνει κατανοητό το πώς προέκυψε ο Νεστοριανισμός από θεολογικής απόψεως, χρειάζεται να λάβουμε υπ' όψη το θεολογικό-φιλοσοφικό υπόβαθρο επί του οποίου αυτός αναπτύχθηκε και ήκμασε. Ο Νεστόριος, ως μαθητής του Θεοδώρου Μοψουεστίας, προσπάθησε να προεκτείνει την ανασκευή των θἐσεων του Απολλιναρίου την οποία είχε οικοδομήσει ο δάσκαλός του, ο οποίος μάλιστα, είχε αναδειχθεί σε σκληρό αντίπαλο του πρώην επισκόπου Λαοδικείας. Παράλληλα, πάντα εφαρμόζοντας τις ερμηνευτικές αρχές της σχολής της Αντιόχειας, προσπάθησε να καταπολεμήσει τον Αρειανισμό, που γεννήθηκε μέσα στο θεολογικό περιβάλλον της Αλεξάνδρειας, της οποίας η σχολή εκινείτο στον αντίποδα εκείνης της Αντιόχειας. Ζώντας στο θεολογικό περιβάλλον της Αντιόχειας, είναι επόμενο ο Νεστόριος να προκρίνει την χρήση της ιστορικο-φιλολογικής ερμηνευτικής μεθόδου των θείων Γραφών, έναντι της αλληγορικής μεθόδου, που χαρακτήριζε τους ''αλεξανδρινούς'' συγγραφείς. Κινούμενος σε αυτά τα πλαίσια, και προκειμένου να καταπολεμήσει εκείνους τους ''αλεξανδρινούς'' θεολόγους που συνέχεαν τις δύο φύσεις του Χριστού, προχώρησε στην διαμόρφωση μιας θεολογικής προσέγγισης που χώριζε τις δύο φύσεις του Χριστού, προκαλώντας την αντίδραση ενός εκ των επιφανεστάτων εκπροσώπων της αλεξανδρινής σχολής, του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ο οποίος σε επιστολή του, καταδικάζει τις εν λόγω διδασκαλίες του Νεστορίου και αντιπαραθέτει τις ορθόδοξες θέσεις. Έτσι, ενώ ο Νεστόριος εξοβελίζει την έννοια της ''υποστάσεως'', και εισάγει την ιδέα των δύο χωριστών φύσεων και των δύο χωριστών προσώπων, ο Κύριλλος αξιοποιεί την έννοια της ''υποστάσεως'', προκειμένου να καταδείξει την υποστατική ένωση των δύο φύσεων, ήτοι την ένωση της θείας και ανθρωπίνης φύσεως εντός της θείας υποστάσεως του Υιού και Λόγου του Θεού.
Οι Νεστοριανές θέσεις περί χωρισμού των δύο φύσεων, ερείδονται επί της γενικότερης τάσεως των θεολόγων ''της'' ''Αντιόχειας'' να προσπαθούν να αποδείξουν ότι στο πρόσωπο του Χριστού ο ανθρώπινος παράγοντας είχε και μία ανεξαρτησία απέναντι στη θεότητα. Είναι ο Νεστόριος που οδηγεί την τάση αυτή στα άκρα. Στον αντίποδα ξανά, ''οι αλεξανδρινοί'' τόνιζαν την δεκτική παθητικότητα της ανθρωπότητας του Χριστού απέναντι στη θεότητά του. Άλλωστε, η αλεξανδρινή σχολή αρχικά έδινε την έμφαση στην ενότητα των δύο φύσεων, και κατόπιν προχωρούσε στο θέμα του διττού των δύο φύσεων, εν αντιθέσει με την αντιόχειο σχολή, που έδινε το προβάδισμα στη διάκριση των δύο φύσεων. Προχωρώντας παραπέρα, στην θεολογική απόπειρα του Νεστόριου, διαβλέπουμε την πρόθεσή του να εναντιωθεί στον άλλο αιρετικό, της αλεξανδρινής σχολής, τον Απολλινάριο, που δίδασκε ότι το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος δεν ενώθηκε με ακέραιη ανθρώπινη φύση, αλλά εγκατοίκησε στον άνθρωπο, καταλαμβάνοντας το λογικό μέρος της ψυχής του. Γίνεται έκδηλη η προσπάθεια του Νεστορίου, ακολουθώντας τον δάσκαλό του Θεόδωρο, θεολόγο με αριστοτελικές καταβολές, να αντιπαρατεθεί τον Απολλινάριο, που ως ''αλεξανδρινός'', πατάει πάνω στον πλατωνικό τριμερή διαχωρισμό της ψυχής, προκειμένου να ταυτίσει την ανθρωπότητα με τη θεότητα στον νου του Χριστού.
== Υποσημειώσεις ==
<references />
== Βιβλιογραφία ==
* Βλασίου Ιω. Φειδά, ''Εκκλησιαστική Ιστορία Α''΄, Αθήνα 2015.
* Ειρ. Α. Αρτέμη ''Το Μυστήριο της Ενανθρωπήσεως στους δύο διαλόγους, «Περί της Ενανθρωπήσεως του Μονογενούς» και «Ότι εις ο Χριστός», του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας'', "Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις : 24grammata.com", Αθήνα 2013.
== Βλέπε επίσης ==
|
