|
=== Από την Εξορία του Μακαρίου (Μάρτιος 1956) έως την έλευση του Χιου Φουτ ===
Μετά την εξορία του Μακαρίου, ο Γρίβας απέκτησε μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων και η δράση της ΕΟΚΑ εντατικοποιήθηκε, τόσο με εκτελέσεις όσο και με βομβιστικές επιθέσεις.{{sfn|Ρίχτερ|2011|p=486 & 496|ps=: Ο τίτλος της ενότητας είναι «Η βία εντείνεται (άνοιξη) σελ 476}} Ξεκίνησαν δε οι πρώτες διακοινοτικές ταραχές μετά την πρώτη εκτέλεση τουρκύπριου αστυνομικού. Αυτό οδήγησε σε ταραχές σε αρκετά σημεία της Κύπρου{{sfn|Ρίχτερ|2011|p=491-492}} Οι απαρχές της διακοινοτικής βίας, την οποία οι βρετανοί αντιμετώπιζαν ευμενώς καθώς δικαιολογούσε την παρουσία στο νησί, οδήγησαν από το 1956 το διαχωρισμό της Λευκωσίας σε δυο μέρη μέσω μιας γραμμής που έμελε να ήταν ο πρόδρομος της [[Πράσινη Γραμμή|Πράσινης Γραμμής]].{{sfn|Ρίχτερ|2011|p=497-499}}
Από τα τέλη της άνοιξης, ο Χάρντιγκ εξαπέλυσε επίθεση στο Τρόοδος και τον Πενταδάκτυλο με σκοπό την εξάρθρωση της ΕΟΚΑ με συμμετοχή αρκετών μονάδων του στρατού. Ωστόσο ο Γρίβας έβρισκε τρόπο να ξεγλιστράει.{{sfn|Ρίχτερ|2011|p=499-512}} Μια προσφορά για συνθηκολόγηση του Χάρτνιγκ στην ΕΟΚΑ με περιορισμένη όμως αμνηστία στους αγωνιστές, απορρίφθηκε από την ΕΟΚΑ. {{sfn|Ρίχτερ|2011|p=515-517}}
Τον Σεπτέμβρη η ΕΟΚΑ επανεκκίνησε τις επιθέσεις, αυτή την φορά με μεγαλύτερη ένταση κυρίως στις εκτελέσεις, με τον Νίκο Σαμψών να διακρίνεται.{{sfn|Ρίχτερ|2011|p=566-572}} Τους επόμενους μήνες η βία κλιμακώθηκε περαιτέρω, οι επιθέσεις της ΕΟΚΑ αυξήθηκαν και ο Χαρντιγγκ αυστηροποίησε επιπλέον τους νόμους της Έκτακτης Ανάγκης.{{sfnm|1a1=French|1y=2015|1p=144|2a1=Ρίχτερ|2y=2011|2p=583}} Αυτό οδήγησε σε περισσότερες επιτυχίες τους Βρετανούς στον τομέα των πληροφοριών, πράγμα που με την σειρά του οδήγησε σε αυξημένη καχυποψία ανάμεσα στους αντάρτες της ΕΟΚΑ και ιδίως στον Γρίβα. {{sfn|Ρίχτερ|2011|p=587}} Επιτυχίες όμως οι Βρετανοί είχαν και στα βουνά, καθώς κατάφεραν με την βοήθεια των καταδρομών, να εξαρθρώσουν αρκετές ομάδες ανταρτών, με σημαντικότερη στιςΣτις 3 Μαρτίου 1957, όταν συνέλαβαν τους συντρόφους του Γρηγόρη Αυξεντίου με τον ίδιο να σκοτώνεται μετά από μια ηρωική μάχη. Η δυνατότητες της ΕΟΚΑ για ανταρτοπόλεμο είχαν εξαντληθεί και δεν θα ανέκαμπταν ποτέ ξανά.{{sfnm|1a1=Ρίχτερ|1y=2011|1p=588-595|2a1=French|2y=2015|2p=152-153}}
Λίγες μέρες αργότερα, στις 13 Μαρτίου, εκτελέστηκε δια απαγχονισμού ο Ευαγόρας Παλλικαρίδης, ο νεαρότερος και τελευταίος απο τους απαγχονισθέντες αντάρτες της ΕΟΚΑ. Η εκτέλεση του είχε διεθνή αντίκτυπο, στην Ελλάδα προκλήθηκαν ταραχές ενώ ο Χάρντιγκ δεκτηκε πιέσεις από την κυβέρνηση της Βρετανίας να καταργήσει την θανατική ποινή.{{sfnm|1a1=Ρίχτερ|1y=2011|1p=616-617|2a1=French|2y=2015|2p=99-100}}
Μετά την αποδυνάμωση των ανταρτών στα βουνά τον χειμώνα του 1957, ο Γρίβας κήρυξε μονομερή εκεχειρία τον Μάρτιο. Έτσι κι αλλιώς, οι δυνατότητές του για δράση ήταν περιορισμένες και έπρεπε να αναδιοργανωθεί. Αυτή την εποχή, άρχισε η εσωτερική σύγκρουση στην Κύπρο.{{sfnm|1a1=Ρίχτερ|1y=2011|1p=707|2a1=French|2y=2015|2p=157 & 163-164}}
Παρόλο που είχαν προηγηθεί αναίμακτες λεκτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ της ΕΟΚΑ και του ΑΚΕΛ, το καλοκαίρι του 1957 άλλαξε η μεταξύ τους κατάσταση με τις εκτελέσεις αριστερών ως προδότες, μια κατάσταση που συνεχίστηκε και το 1958. Το ΑΚΕΛ τότε εκπροσωπούσε σχεδόν τον μισό ελληνοκυπριακό πληθυσμό και απαιτούσε να συμμετέχει στις συνομιλίες με τους Άγγλους μαζί με τον Μακάριο ως εκπρόσωποι των Ελληνοκυπρίων. Ο Γρίβας έβλεπε πως εγκυμονούσε τον κίνδυνο οι κομμουνιστές να γίνουν κυρίαρχοι του πολιτικού παιχνιδιού. Καθώς η ένταση μεταξύ ΕΟΚΑ και ΑΚΕΛ κλιμακωνόταν, ο Γρίβας ίδρυσε εντός της ΕΟΚΑ την ΥΑΚΑ (Υπηρεσία Αντιμετώπισης Κομμουνιστικής Αντιδράσεως) ενώ έδωσε εντολή για ξυλοκόπημα και εκτελέσεις αριστερών καθώς ο ορισμός του προδότη πλέον συμπεριελάμβανε όλους τους κομμουνιστές.{{sfnm|1a1=French|1y=2015|1p=164-167|2a1=Holland|2y=1999|2p=203|3a1=Ρίχτερ|3y=2011|3p=709-711}}
Τον Οκτώβριο του 1957, ο Χάρτιγκ παραιτήθηκε από κυβερνήτης της Κύπρου, έχοντας καταφέρει ισχυρό πλήγμα κατά της επιχειρησιακής ικανότητας της ΕΟΚΑ, αλλά χωρίς να την έχει εξοντώσει πλήρως.{{sfnm|1a1=Ρίχτερ|1y=2011|1p=726|2a1=Holland|2y=1999|2p=206}}
| 