Μεγάλη Ρηξιγενής Κοιλάδα

Η Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος είναι μία σειρά γεωλογικών τάφρων που εκτείνονται σε συνολικό μήκος περίπου 7,000 χιλιομέτρων (4,300 μιλίων), ξεκινώντας από την Κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου, στη δυτική Ασία, και καταλήγοντας στη Μοζαμβίκη, στη νοτιοανατολική Αφρική. Παρόλο που η ονομασία χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις, στην επιστημονική ορολογία της Γεωλογίας σήμερα η χρήση της είναι σπάνια, καθώς το φαινόμενο θεωρείται ως μία συγχώνευση σχετιζόμενων μεν, αλλά ανεξάρτητων, μη συνεχών, τάφρων και ρηγμάτων.

Σήμερα, η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται συνηθέστερα αναφερόμενη στην κοιλάδα του Ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής η γένεση του οποίου ξεκινά από το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο.­

Το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο βρίσκεται στην περιοχή όπου ενώνονται το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής με την Ερυθρά Θάλασσα και την Κορυφογραμμή του Άντεν στον ομώνυμο κόλπο. Εδώ συναντώνται τρεις τεκτονικές πλάκες: η Αραβική, και τα δύο τμήματα της υπό διαίρεση Αφρικανικής Πλάκας.

Το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής είναι ένα ενεργό ηπειρωτικό ρήγμα το οποίο ξεκίνησε να διαμορφώνεται στην έναρξη του Μειόκαινου, πριν από 22-25 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Το ρήγμα σχηματίζει μία στενή ζώνη κατά μήκος της ανατολικής Αφρικής όπου βρίσκεται σε εξέλιξη ο διαχωρισμός της αφρικανικής τεκτονικής πλάκας σε δύο τμήματα που ονομάζονται Σομαλική και Νουβική Πλάκα. Η ζώνη του ρήγματος διευρύνεται κατά μέσο όρο 6-7 χιλιοστά το χρόνο (0,24-0,28 ίντσες).

Αποτελείται από τρεις μικροπλάκες, της λίμνης Βικτόρια στον βορρά και τις μικροπλάκες Rowuma και Lwandle στο νότο. Η μικροπλάκα της Βικτόρια περιστρέφεται με κίνηση αντίθετη προς την κατεύθυνση των δειχτών του ρολογιού, σε σχέση με την αφρικανική τεκτονική πλάκα. Η περιστροφή της προκαλείται από τη διαμόρφωση μηχανικά αδύναμων και ισχυρότερων λιθοσφαιρικών περιοχών εντός της ρηξιγενούς ζώνης της ανατολικής Αφρικής.

Ως μία ακολουθία διακριτών γεωλογικών κοιλοτήτων, το ρηξιγενές σύστημα της ανατολικής Αφρικής, εκτείνεται σε μήκος χιλιάδων χιλιομέτρων. Έχει δύο κύριες διακλαδώσεις. Η ανατολική ονομάζεται Κοιλάδα του Ανατολικού Ρήγματος (γνωστή επίσης ως Ρήγμα Γκρέγκορι). Περιλαμβάνει το Κύριο Ρήγμα της Αιθιοπίας και εκτείνεται από το Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο στα ανατολικά με κατεύθυνση προς νότο, συνεχίζοντας μέχρι την Κοιλάδα του Ρήγματος της Κένυας. Η δυτική διακλάδωση ονομάζεται κοιλάδα του Δυτικού Ρήγματος στην οποία συμπεριλαμβάνονται το Ρήγμα Άλμπερτιν και νοτιότερα η Κοιλάδα της λίμνης Μαλάουι.

Το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής ξεκινώντας από την Αιθιοπία διατρέχει την ανατολική Αφρική, καταλήγοντας στη Μοζαμβίκη. Στην πορεία του περνά από Αιθιοπία, Κένυα, Ουγκάντα, Ρουάντα, Μπορούντι, Ζάμπια, Τανζανία, Μαλάουι και Μοζαμβίκη.

Στη ζώνη του Ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής συμπεριλαμβάνονται μία σειρά ενεργών και ανενεργών ηφαιστείων, ανάμεσα στα οποία είναι τo όρος Κιλιμάντζαρο, το όρος Κένυα, το όρος Longonot, o κρατήρας Menengai, το όρος Karisimbi, το όρος Νιραγκόγνγκο, το όρος Μέρου και το όρος Έλγκον, καθώς επίσης και τα Υψίπεδα των Κρατήρων στην Τανζανία. Παρόλο που τα περισσότερα από τα βουνά αυτά βρίσκονται εκτός της κοιλάδας του ρήγματος, έχουν δημιουργηθεί από το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής.

Τα βορειότερα τμήματα του Μεγάλου Ρήγματος βρίσκονται στην ασιατική ήπειρο και αντιστοιχούν στο κεντρικό τμήμα της περιοχής που σήμερα ονομάζεται Ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας. Εδώ βρίσκεται η Κοιλάδα Μπεκάα του Λιβάνου, διαχωρίζοντας την Οροσειρά του Λιβάνου από την Οροσειρά του Αντιλιβάνου. Νοτιότερα, η περιοχή είναι γνωστή ως Πεδιάδα Χούλα και χωρίζει τα όρη της Γαλιλαίας από τα Υψίπεδα Γκολάν.

Ο ποταμός Ιορδάνης πηγάζει εδώ και ρέει προς νότο διαμέσου της Λίμνης Χούλα στη Λίμνη της Γαλιλαίας που βρίσκεται μεταξύ Ισραήλ και Συρίας. Το Ρήγμα έπειτα συνεχίζει νότια μέσω της Κοιλάδας του Ρήγματος του Ιορδάνη, στο εσωτερικό της Νεκράς Θάλασσας στα σύνορα Ισραήλ – Ιορδανίας. Νοτιότερα της Νεκράς Θάλασσας, το Ρήγμα συνεχίζει στην Έρημο Αραμπά και έπειτα στον Κόλπο της Άκαμπα που ορίζει την Χερσόνησο του Σινά από τα ανατολικά.

Κάτω από το νότιο άκρο της Χερσονήσου του Σινά το Ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας συναντά το Ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας, το οποίο ενώνεται στο Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο με το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής και την Κορυφογραμμή του Άντεν. H συνένωση των τριών αυτών ρηγμάτων ονομάζεται Αφρο-Αραβική Τριπλή Συνένωση.

Το Ρήγμα της Ερυθράς Θάλασσας διαμορφώθηκε από την αποκλίνουσα κίνηση μεταξύ της Αφρικανικής Τεκτονικής Πλάκας και της Αραβικής. Το ρήγμα μεταβάλλεται σταδιακά από ηπειρωτικό σε ωκεάνιο. Μαγνητικές ανωμαλίες υποδεικνύουν ότι και στις δύο πλευρές της Ερυθράς Θάλασσας το ρήγμα μεγαλώνει κατά περίπου 1 εκατοστό το χρόνο.

Στην κοιλάδα του ρήγματος της Ανατολικής Αφρικής έχουν ανακαλυφθεί πλούσια ευρήματα απολιθωμάτων από ανθρωπίδες. Τα ευρήματα αυτά βοήθησαν στην έρευνα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Η ταχεία διάβρωση των υψιπέδων γέμισε την κοιλάδα με ιζήματα τα οποία δημιούργησαν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τη διατήρηση των καταλοίπων αυτών. Εδώ έχουν βρεθεί οστά που ανήκουν σε διάφορα είδη ανθρωπιδών-προγόνων του ανθρώπινου είδους, μεταξύ αυτών και του αυστραλοπίθηκου "Λούση" που χρονολογείται πάνω από 3 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Το όνομα αυτό δόθηκε στον σκελετό ενός θηλυκού Αυστραλοπίθηκου afarensis που σώθηκε σε ποσοστό 40%. Η Λούση ανακαλύφθηκε το 1974 στη θέση Χαντάρ (στην Κοιλάδα Awash) της Αιθιοπίας, στο Αφρο-Αραβικό Τρίγωνο, από τον παλαιοανθρωπολόγο Nτόναλντ Γιόχανσον του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Κλίβελαντ.

Σημαντικό είναι επίσης το ερευνητικό έργο της Μαίρης Λίκι στην περιοχή αυτή.

Το 2008, ανακαλύφθηκαν στην ίδια περιοχή του Αφρο-Αραβικού Τριγώνου στην Αιθιοπία άλλα δύο είδη ανθρωπιδών, τα οποία χρονολογούνται 10 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Oνομάζονται Chororapithecus abyssinicus και Νακαλιπίθηκος (Nakalipithecus nakayamai).