Πισοδέρι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η ονομασία Πισοδέρι είναι Αρχαιομακεδονική , σημαίνει λιβαδοαυχένας , βουνού-αυχένας , αυχενοχώρι , αυχενοκοιλάδα ,και προέρχεται από τις λέξεις [α] πίσος = λιβαδότοπος , βατή τοποθεσία ή πίσσον = όρος , βουνό και [β] την λέξη δέρα , δέρη , δέρις= υπερβολή όρους , τράχηλος <ref> Τα εκατόν δέκα ονόματα οικισμών Κουρεστίας ,Στενών Πισοδερίου και Πρέσπας. Σωκρ. Ν. Λιάκου , Θεσσαλονίκη 1976 σελ . 27 </ref> Άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι προήλθε από την μεσαιωνολατινικήΜεσαιωνολατινική λέξη Passatoriumpassatorium = στενό πέρασμα , αυχενοδιάβαση. Και οι δύο εκδοχές αφενός ανταποκρίνονται πλήρως στην τοπογραφία ολόκληρης της περιοχής γύρω από τον οικισμό αλλά και ότι πρόκειται για τοπωνυμία που καθιερώθηκε πριν από την κάθοδο των Αβάρων το 580 μ.χ. στην Βαλκανική Χερσόνησο. <ref>Τα εκατόν δέκα ονόματα οικισμών Κουρεστίας ,Στενών Πισοδερίου και Πρέσπας. Σωκρ. Ν. Λιάκου , Θεσσαλονίκη 1976 σελ . 29 επ.</ref>

Πρωτοαναφέρεται σε ένα [[οθωμανική Αυτοκρατορία|οθωμανικό]] «τεφτέρι» του [[1481]] με την ονομασία ''Ipsoder'' και με πληθυσμό 12 οικογένειες<ref>{{cite book |last= Kravari|first=Vassiliki |title=Villes et villages de Macédoine occidentale |series= Realites byzantines|volume=2|year=1989|publisher= Editions P. Lethielleux|location= Paris| page = 270 |language=γαλλικά |isbn=2283604524}}</ref>. Το 1876 ζούσαν 200 οικογένειες που μειώθηκαν το 1905 σε (170), το 1971 σε (48), το 1981 σε (30) και σύμφωνα με την [[Ελληνική απογραφή 2011|Απογραφή του 2011]] ο πληθυσμός του ανέρχεται σε μόλις (7) μόνιμους κατοίκους.<ref name="ΕΛΣΤΑΤ">[http://www.e-demography.gr/ElstatPublications/censuses/docs/eDemography_Metadata_Censuses_Doc_000011_gr.pdf#page=412 Ελληνική Στατιστική Αρχή - Απογραφή πληθυσμού-κατοικιών, 18 Μαρτίου 2001], σελ. 412, στο e-demography.gr</ref> Οι κάτοικοί του είναι Βλαχόφωνοι απόγονοι εκλατινισμένων Μακεδονό-Δωριέων,<ref> Σωκρ. Ν. ΛΙΑΚΟΣ, “L’ ORIGINE DES ARMAGNI [ou Macedonovalaques]” σελ κα, Μικρευρωπαϊκές (Βαλκανικές) Μελέτες, Θεσσαλονίκη 1965 </ref> κλεισουροφύλακες από την εποχή των Αρχαιo-Μακεδόνων που συνέχισαν τόσο επί Βυζαντινοκρατίας όσο και επί Τουρκοκρατίας και είχαν τα ίδια προνόμια με τους Ντερβενοχωρίτες του Ισθμού της Κορίνθου.<ref> ΝΙΚ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ, Στρατιωτικά Ενθυμήματα, τόμος Α σελ 10 </ref> Το 1748 ο βαλής της Ρούμελης [ολόκληρη η σημερινή Ελλάδα] Γιάγκα πασάς ανέθεσε απ΄ ευθείας στους χριστιανούς να φυλάττουν την τάξη και τα ντερβένια με την υποχρέωση ν΄ αποζημιώνουν όλους εκείνους που πάθαιναν οιανδήποτε ζημία από κακοποιούς. <ref> ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΟΔΗΣ.Ο Μακεδονικός Αγών και η Νεώτερη Μακεδονική Ιστορία , σελ 84 ,εκδ. Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1967</ref> ΄Ετσι οι Πισοδερίτες έγιναν ντερβδεντζήδες [ένοπλοι φύλακες στενωπών] αλλά και χαντζήδες [πανδοχείς] και τζελέπηδες [ενοικιαστές φόρων].<ref> DOUGLAS DAKIN. The Greek Struggle in Macedonia (1897-1913) σελ. 21 παρατήρηση 65 , Ε.Μ.Σ. Θεσσαλονίκη 1966 </ref> Δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την γεωργία ούτε με την κτηνοτροφία.΄Οταν τοΜετά 1700την καταστράφηκεκαταστροφή ητης ΝικολιτσάΝικολιτσάς απόαπο τους Αλβανούς το 1700 οι Πισοδερίτες ανέλαβαν το παντοπωλειακό μικρεμπόριο υπερδιακοσίων οικισμών των περιοχών Φλώρινας, Πρέσπας, Κορεστιών και Ντεβολέας [Αλβανία].Ο πληθυσμός άρχισε να φθίνει όταν άρχισαν να σχηματίζονται εμπορικές παροικίες τους στην Φλώρινα, στο ΄Αργος Ορεστικό, στην Καστοριά, στο Νίς, Παζάρεβατς, Ρέσνα και Μοναστήρι [Σερβία], στο Χάρκοβο [Ουκρανία], στο Κίσνιεβο [Βεσσαραβία], στην Βουδαπέστη, Βουκουρέστι και Τεργόβιστα [Ρουμανία],στην Πλέβνα [Βουλγαρία], στην Αίγυπτο και στις ΗΠΑ<ref> Σωκρ. Ν. ΛΙΑΚΟΣ , “L’ ORIGINE DES ARMAGNI [ou Macedonovalaques]”, Μικρευρωπαϊκές (Βαλκανικές) Μελέτες, σελ 64, Θεσσαλονίκη 1965 </ref> Μέχρι το [[1876]] η γή που εκτείνεται από το χωριό [['Αλωνα]] Φλωρίνης μέχρι το χωριό [[Ανταρτικό]] Φλωρίνης ανήκε στην βαλιντέ Σουλτάνα. ΄Οταν το θησαυροφυλάκιό της αποφάσισε να πωλήσει την έκταση οι κάτοικοι του Πισοδερίου έδειξαν ενδιαφέρονζήτησαν να αγοράσουν την γή που ήταν κτισμένο το χωριό τους και τα γύρω του δάση. Μετά από περιπέτειες <ref> ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.Η συμβολή του Πισοδερίου στο Μακεδονικό Αγώνα , σεl 34-35 , Φλώρινα 2005</ref> τον Αύγουστο του 1876 ο Αλβανός [καθολικός] Εδουάρδος Τζιβανάκις πώλησε έκταση 17.000 περίπου στρεμμάτων στους οκτώ εκπροσώπους των κατοίκων του Πισοδερίου <ref> Ιεροδικείο Μοναστηρίου (Bitola) , Τόμος 170 σελ. 138 υπ΄ αριθμ. 181 εγγραφή των Οθωμανικών Αγροτικών Βιβλίων </ref>. H δασική έκταση μετατράπηκε το 1924 σε Συνεταιρισμό Διαχειρίσεως Συνιδιοκτησίας Δάσους Πισοδερίου με αρχικά [363] συνεταιριστικά μερίδια και συνεχίζει να λειτουργεί έως σήμερα [[2021]]. <ref> ΑΡΙΣΤ.Ν.ΚΛΗΜΗ. Οι Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα , τόμος Β΄ σελ 57 , εκδ. ΠΑΣΕΓΕΣ - Αθήνα 1988 </ref>

Το '''337 π.χ'''. ο Αλέξανδρος επιστρέφοντας από τον βασιλιά της Ιλλυρίας Γλαυκία πήρε τον ευθύτερο και λιγότερο κοπιαστικό δρόμο, δηλαδή το πέρασμα της Λύγκου <ref> N.G.L. Hammond-F.W.Walbank. Ιστορία της Μακεδονίας , τόμος Γ' σελ. 53, εκδόσεις ΠΑΙΔΕΙΑ , ISBN 960-239-210-X</ref>.

Ο Αρριανός ιστορώντας την διαδρομή του Μ. Αλεξάνδρου , το θέρος του '''335 π.χ'''., από την Θράκη προς το μεθοριακό φρούριό το, το Πήλιο [σήμερα Πηλjουρι στην Αλβανία] , για να το σώσει από επίθεση των Ταυλάντιων, αναφέρει την πορεία του μέσω του κάμπου της Λυγκηστίδος [σήμερα Φλώρινας] προς την Βρυγιά [σήμερα Πρέσπα] <ref>Αρριανός Ι , 5 κ. 5</ref> που υποχρεωτικά περνά από τον αυχένα της Βίγλας και αρχίζει η στενωπός που ξεκινά από το  Πισοδέρι <ref>Το Πισοδέρι Φλώρινας στο πέρασμα των αιώνων , Αντιγόνη Λ. Τσάμη , Θεσσαλονίκη 1992 σελ  12.</ref>. Μετά την διάσωση του Πηλίου ο Μ. Αλέξανδρος δια μέσου της ιδίας οδού σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα επέστρεψε , κτύπησε και κατέστρεψε την επαναστατήσασα Θήβα.

Το '''100 π.χ.''' ο Ρωμαίος ύπατος Σουλπίκιος Γάλβας χρησιμοποιώντας την ίδια στενωπό  [αλλά με αντίθετη φορά δηλαδή από Κορυτσά προς Φλώρινα] …… ''και πορευθείς κατά Λύγκον εύπορον και ραδίαν οδόν''……ανέβηκε την στενωπό μέχρι στοτο Πισοδέρι και έφθασε στην τοποθεσία Κλεινές του κάμπου την Φλωρίνης , στα νώτα του στρατού του Φιλίππου του Ε΄ που τον περίμενε στην περιοχή του Μοναστηρίου [Bitola] και έτσι κατέκτησε την ΄Ανω Μακεδονία <ref>Πλούταρχος , Φλαμινίνος IV</ref><ref>Λίβιος 31 παρα. 33</ref>

Οι μεταλλικοί δίσκοι που βρέθηκαν στην Μονή της Αγίας Τριάδας [και σήμερα ευρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών], φέρουν, ο πρώτος λατινική επιγραφή [MARCUS TULLIUS CICERO CONSUL], ο δεύτερος [[Αραβική καλλιγραφία|κουφική γραφή]] δηλ. γραφή που ξεκίνησε από την πόλη [[Kufa]] του Ιράκ τον 6ο αιώνα μ.χ. και εκφυλίσθηκε στα Βαλκάνια τον 13ο αιώνα <ref>https://www.academia.edu/14326931/%CE%97_%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B7_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%A7%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CF%89%CE%BD_%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CE%95%CF%80%CE%AF%CF%84%CE%B9%CF%84%CE%BB%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1 </ref> και ο τρίτος με γοτθικά γράμματα την απεικόνιση του Χριστού ως αμνού, που απαγόρευσε το [[629 μ.χ.]] η Πενθέκτη εν Τρούλλω Σύνοδος στην Ανατολική Εκκλησία αλλά συνέχιζε να χρησιμοποιεί η Δυτική Εκκλησία. 'Ομοιες απεικονίσεις του Χριστού υπάρχουν στην [[Βενετία]] και στο [[Μουσείο του Μονάχου]] <ref> ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΧΑΤΖΗΕΦΡΑΙΜΙΦΗΣ. Οι τρείς χάλκινοι δίσκοι στην Αγία Παρασκευή Πισοδερίου, σελ 133 - 148, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, Φλώρινα 2005</ref> Οι δίσκοι αυτοί πιθανόν να προέρχονται από λάφυρα των ενόπλων [αρματωλών] του Πισοδερίου στους οποίους το [[1453]] ο Σουλτάνος παραχώρησε [όπως σε όλους τους Βλάχους] το εξαιρετικό προνόμιο να φέρουν όπλα και να αυτοδιοικούνται<ref> Δρ. ΝΤΟΥΣΑΝ Γ. ΠΟΠΟΒΙΤΣ. Αρμάνοι, Βλάχοι στα Βαλκάνια, σελ 9, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2010 </ref> επειδή.....''είναι αλαφροί και γρήγοροι σαν ζαρκάδια ...κανείς δεν ριψοκινδυνεύει πόλεμο μαζί τους ούτε μπορεί να τους υποτάξει'' .....όπως τους χαρακτηρίζει από το [[1159]] ο Ραββίνος Βενιαμίν ο εκ Τουδέλας <ref> Δρ. ΝΤΟΥΣΑΝ Γ. ΠΟΠΟΒΙΤΣ. Αρμάνοι, Βλάχοι στα Βαλκάνια, σελ 18, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2010.</ref> Κατά την εκστρατεία του [[Σουλεϊμάν Α ο Μεγαλοπρεπής|Σουλεϊμάν Α΄]] το '''1529''' κατά της [[Βιέννη|Βιέννης]] ανέθεσε στους Βλάχους την φύλαξη των κλεισουρειών για να έχει ασφαλείς γραμμές επικοινωνίας <ref> Δρ. ΝΤΟΥΣΑΝ Γ. ΠΟΠΟΒΙΤΣ. Αρμάνοι, Βλάχοι στα Βαλκάνια, σελ 9, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2010 </ref>. Οι δίσκοι αυτοί αποδεικνύουν ότι ένοπλοι Πισοδερίτες μετείχαν στις εκστρατείες των Τούρκων κατά της Βουδαπέστης και της Βιέννης, είχαν ενταχθεί στον στρατό του Σουλεϊμάν και ήταν τμήμα των λαφύρων που κράτησαν για την αμοιβή τους<ref> ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΧΑΤΖΗΕΦΡΑΙΜΙΦΗΣ. Οι τρείς χάλκινοι δίσκοι στην Αγία Παρασκευή Πισοδερίου, σελ 149, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, Φλώρινα 2005 </ref><ref>ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΛΙΑΚΟΣ. Μακεδονο-Αρμανικά , σελ 12-13 , Θεσσαλονίκη 1976</ref>

Kατά την διάρκεια της Επανάστασης της Μακεδονίας to '''1878''' o ξακουστός αρματωλός Βασίλης Ζιούρκας είχε ορμητήριό του το Πισοδέρι και συναγωνιστές του τους Πισοδερίτες Κ. Βλάχο , Μ. Βλάχο , Κ. Ντίμα , Ν. Καράντζια , Ν. Μάτσο κ.ά. <ref> ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΣΑΜΗ. Το Πισοδέρι στους Αγώνες του ΄Εθνους , σελ 19 Θεσσαλονίκη 1992 </ref> Το καλοκαίρι του 1878 ,κατά την διάρκεια της Επανάστασης της Μακεδονίας τάγμα Οθωμανικού Στρατού υπό την διοίκηση του Ντελή Αχμέτ , έπεσε σε ενέδρα Ελλήνων επαναστατών με αρχηγούς τους Πισοδερίτες Φώτη Σπέρκο και Φώτη Οσντόλα στην Βίγλα Πισοδερίου με αποτέλεσμα την εξόντωση του τάγματος. Oι ΄Ελληνες αντάρτες επέστρεψαν στο Πισοδέρι φέρνοντας 36 κεφάλια Οθωμανών , το μπαϊράκι [σημαία] και το ταμείο του τάγματος και πολλά όπλα και πυρομαχικά. Οι Πισοδερίτες από τον φόβο των αντιποίνων εγκατέλειψαν το χωρίο τους για αρκετό χρόνο. <ref> ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΟΔΗΣ, Ο Μακεδονικός Αγών και η Νεώτερη Μακεδονική Ιστορία , σελ 120 , εκδ. ΕΤΑΙΡΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ , Θεσσαλονίκη 1967 </ref> <ref> ΠΑΥΛΟΣ ΤΣΑΜΗΣ. Μακεδονικός Αγών, σελ 61 , Μακεδονική Λαϊκή Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκη 1975 </ref>.

Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα ['''1900 -1908'''] το Πισοδέρι θεωρείται αποαπό τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβάγγέλη ....''πιστόν χωρίον της επαρχίας Πρεσπών''.... <ref> ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ. Τα Τετράδια του ΄Ιλντεν , σελ 278, εκδ. Πετσίβα , Αθήνα 2000 , ISBN 960-90010-3-3</ref> ο Παύλος Γύπαρης θεωρεί το Πισοδέρι ως ..... ''το χωριό όπου δεν έχει ταίρι''.... <ref> ΠΑΥΛΟΣ ΓΥΠΑΡΗΣ. Οι Πρωτοπόροι του Μακεδονικού Αγώνος [1903-1909] , σελ 171 , Αθήναι 1962 </ref> ο Daikin το χαρακτηρίζει ......''ως σκαλοπάτι για τους ΄Ελληνες αντάρτες''.......<ref> DOUGLAS DAKIN. The Greek Struggle in Macedonia (1897-1913) σελ. 190 παρατήρηση 166 , Ε.Μ.Σ. Θεσσαλονίκη 1966</ref> ή ....''απόρθητον φρούριον του Μακεδονικού Αγώνος''.... ''όπου σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είχαν οργανωθεί εις την Ελληνικήν Υπόθεσιν ως ένοπλοι , πράκτορες , οδηγοί , σύνδεσμοι , τροφοδότες'' .... <ref> ΑΓΓΕΛΟΣ Κ. ΑΝΕΣΤΟΠΟΥΛΟΣ. Ο Μακεδονικός Αγών19803-1908, τόμος Β΄ σελ. 107 Θεσσαλονίκη 1969 </ref> Στο Πισοδέρι ενταφιάσθηκε κρυφά το κεφάλι του Π. Μελά για να μην το βρούν οι Οθωμανοί και παραδόθηκε στην χήρα του Ναταλία Μελά μετά από χρόνια.

με την οποία οι Μακεδόνες πληροφορούνταν ταχύτατα τα γεγονότα <ref> Σουϊδα </ref> Αυτοί οι Μακεδόνες πυρσουροί , που υπηρετούσαν στην πυρσουρίδα του αυχένα , μετωνομάσθηκαν στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας σε βιγλάτορες και η πυρσουρίδα σε βίγλα <ref> ΣΩΚ.Ν. ΛΙΑΚΟΣ. Τα εκατόν δέκα ονόματα οικισμών Κουρεστίας - Στενών Πισοδερίου και Πρέσπας , σελ 17 , Θεσσαλονίκη 1976 </ref>. Η θέα προς τον κάμπο της Φλώρινας και προς την στενωπό του Πισοδερίου είναι απεριόριστη γεγονός που αποδεικνύει την στρατηγική της σημασία. Στην τοποθεσία αυτή λειτουργεί Χιονοδρομικό Κέντρο με μία απo τις πίστες του σε υψόμετρο 1.890 μέτρα.