Ελληνορωμαϊκή πολεοδομία

Γενικά Επεξεργασία

Ελλάδα Επεξεργασία

Οι πρώτοι οικισμοί της αρχαιότητας δημιουργήθηκαν πάνω σε οικισμούς των σκοτεινών χρόνων, οι οποίοι με τη σειρά τους πιθανόν να αποτελούσαν τη συνέχεια κάποιας μικρής εγκατάστασης της προϊστορικής εποχής. Αρχικά δημιουργήθηκαν με τη μορφή κωμόπολης ή χωριού και το βασικό τους χαρακτηριστικό ήταν ότι οργανώνονταν γύρω από μια ακρόπολη η οποία χρησίμευε στην αποτελεσματική άμυνα των κατοίκων σε καιρό πολέμου. Με τον καιρό, αναπτύχθηκαν σε πόλεις προσθετικά, ανάλογα με τις ανάγκες που παρουσιάζονταν στην πορεία. Οι αρχαϊκοί σχηματισμοί, εκτός από το αμυντικό πλεονέκτημα που τους έδινε η διάταξή τους, είχαν και πολλά μειονεκτήματα με σημαντικότερο αυτό της κακής δημόσιας υγιεινής. Άλλα μειονεκτήματα είναι οι στενοί δρόμοι και η μεγάλη πυκνότητα.

Ο κανονικός σχηματισμός βάσει σχεδίου και με τους δρόμους κάθετους για πρώτη φορά εφαρμόστηκε στη Μίλητο, την οποία είχαν καταστρέψει οι Πέρσες το 479 ή 466 π.Χ. Το σύστημα το είχε εισηγηθεί ο Ιππόδαμος και από το όνομά του το ορθοκανονικό αυτό σύστημα ονομάστηκε Ιπποδάμειο. Γενική αρχή του Ιπποδάμειου συστήματος δεν ήταν απλώς η εφαρμογή ενός ορθογώνιου συστήματος δρόμων, αλλά η γενικότερη οργάνωση της πόλεως ώστε να εξυπηρετούνται οι λειτουργίες της με τρόπο ορθολογικό. Συνήθως εκτός από την ακρόπολη, υφίστανται τρία κέντρα: το θρησκευτικό, το πολιτικό και διοικητικό και τέλος το εμπορικό. Το Ιπποδάμειο σύστημα γενικεύθηκε αργότερα στην ελληνιστική εποχή. Είχε αρκετά σημαντικά πλεονεκτήματα: ταχύτητα στην οργάνωση, απλότητα στη χάραξη, εύκολη χρήση και προσέφερε ασφάλεια. Σχεδόν σε όλες τις πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του το εφάρμοσαν. Στην αρχαία Πέργαμο εφαρμόστηκε ένα άλλο πολεοδομικό σύστημα. Λόγω των έντονων υψομετρικών διαφορών έχουμε μια ιδιότυπη πολεοδόμηση. Η πόλη αναπτύσσεται στο κάτω μέρος του λόφου και, ψηλότερα, σε διαδοχικούς αναβαθμούς (πεζούλες) παρατίθενται τα διοικητικά πολιτικά και θρησκευτικά κτίρια απαρτίζοντας την ακρόπολη.

Ρώμη Επεξεργασία

Όπως στην αρχιτεκτονική, έτσι και στην πολεοδομία, οι δύο παράγοντες που διαμόρφωσαν τις ρωμαϊκές μεθόδους είναι ο ετρουσκικός και ο ελληνικός πολιτισμός. Οι ετρουσκικές πόλεις, όπως και οι προϊστορικές ελληνικές, χαρακτηρίζονταν από μια ακρόπολη στην κορυφή λόφου ή υψώματος, πράγμα που κληρονόμησαν και οι Ρωμαίοι. Κατά τον Βάρρωνα (Μάρκος Τερέντιος Βάρρων, Marcus Terentius Varro, 116 π.Χ. - 27 π.Χ.), οι θρησκευτικοί τύποι που τηρούσαν κατά τη θεμελίωση των πόλεων ήταν ετρουσκικοί. Ετρουσκική ήταν επίσης και η ιδέα του κανονικού σχηματισμού και του ορθογωνίου σχήματος των πόλεων. Το ορθογώνιο σχήμα διαπιστώνεται από πολύ παλιά στην Ιταλία, ήδη από τους νεολιθικούς οικισμούς. Αργότερα, το γενικό ορθογώνιο σχήμα συνδυάζεται με το Ιπποδάμειο των ελληνιστικών πόλεων.

Το τυπικό γνώρισμα των ρωμαϊκών πόλεων είναι οι δύο λεωφόροι, που τις διασχίζουν καταλήγοντας σε πύλες και διασταυρώνονται στο κέντρο τους (ο cardo από βορρά προς νότο και ο decumannus από ανατολή προς δύση). Στη διασταύρωση των κεντρικών λεωφόρων βρισκόταν το Forum, δηλαδή η Αγορά, το ρωμαϊκό κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Χαράλαμπος Θ. Μπούρας, Μαθήματα ιστορίας της αρχιτεκτονικής, τόμ. Α΄, Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο Α.Π.Θ., 2003-2004.
Βιτρούβιου, Περί Αρχιτεκτονικής, Βιβλία I-V, Μετάφραση-Σχόλια Παύλος Λέφας, Εκδόσεις Πλέθρον, 2000.
Βιτρούβιου, Περί Αρχιτεκτονικής, Βιβλία VI-X, Μετάφραση-Σχόλια Παύλος Λέφας, Εκδόσεις Πλέθρον, 2000.
Greek Town Building, Kriesis Ant., 1965.
The greek town in history, Mumford Lewis, Harmondsworth, 1966.