Θάνατοι στο Τείχος του Βερολίνου

Υπήρξαν πολυάριθμοι θάνατοι στο Τείχος του Βερολίνου, το οποίο διαχώριζε το Δυτικό Βερολίνο από το Ανατολικό από τις 13 Αυγούστου 1961 έως τις 9 Νοεμβρίου 1989. Πριν από την έγερση του Τείχους, εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί παρέκαμπταν τους περιορισμούς μετανάστευσης του Ανατολικού Συνασπισμού, πολλοί διασχίζοντας τα σύνορα από το Ανατολικό Βερολίνο στο Δυτικό, από όπου μπορούσαν στη συνέχεια να ταξιδέψουν στη Δυτική Γερμανία και άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Μεταξύ 1961 και 1989, το τείχος εμπόδισε σχεδόν όλες αυτές τις μεταναστεύσεις.

Ένα από τα πολλά μνημεία σε αυτούς που πέθαναν στο τείχος του Βερολίνου

Το Κρατικό Κέντρο Σύγχρονης Ιστορίας (ZZF) στο Πότσνταμ έχει επιβεβαιώσει τουλάχιστον 140 θανάτους, όπου περιλαμβάνονται άτομα που προσπαθούσαν να διαφύγουν, συνοριοφύλακες και άλλες περιπτώσεις. Ωστόσο, οι ερευνητές του Μουσείου στο Checkpoint Charlie και ορισμένοι άλλοι είχαν εκτιμήσει ότι ο αριθμός των θανάτων είναι σημαντικά υψηλότερος.

Στις απόπειρες διαφυγής έχασαν τη ζωή τους άνθρωποι διαφόρων ηλικιών, από ένα παιδί ενός έτους έως μια γυναίκα 80 ετών, και πολλοί πέθαναν εξαιτίας των τυχαίων ή παράνομων ενεργειών των φρουρών. Σε πολυάριθμες νομικές υποθέσεις κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, αρκετοί συνοριοφύλακες, μαζί με πολιτικούς αξιωματούχους υπεύθυνους για τις αμυντικές πολιτικές, κρίθηκαν ένοχοι για ανθρωποκτονία και καταδικάστηκαν σε περιορισμούς ή φυλακίστηκαν για το ρόλο τους στους θανάτους του Τείχους του Βερολίνου. Από έναν εκτιμώμενο αριθμό 5.000 δραπετών, κατά μία εκτίμηση συνολικά 239 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διασχίσουν το τείχος.

Στεφάνι για την 25η επέτειο του Τείχους του Βερολίνου το 1986.

Στεφάνια κατά την 25η επέτειο του τείχους του Βερολίνου το 1986.

Προσδιορισμός του αριθμού των θανάτων

Μνημείο του Τείχους του Βερολίνου με μέρος του τσιμεντένιου τοίχου στο βάθος

Ένα τμήμα του τείχους του Βερολίνου το 1986

Ο εντοπισμός των θανάτων που οφείλονται ειδικά στο Τείχος του Βερολίνου δεν είναι απλός. Παρόλο που οι Ανατολικοί Γερμανοί γνώριζαν τους θανάτους στον Τείχος από τις ραδιοφωνικές εκπομπές της Δυτικής Γερμανίας, οι αξιόπιστες πληροφορίες κρατούνταν μυστικές από τις αρχές της Ανατολικής Γερμανίας. Διάφορα θεσμικά όργανα της Δυτικής Γερμανίας διατηρούσαν τα δικά τους αρχεία. Σ' αυτά περιλαμβάνονταν η αστυνομία του Δ. Βερολίνου, το Κεντρικό Μητρώο της Κρατικής Δικαστικής Διοίκησης στο Salzgitter (το οποίο παρακολουθούσε όλους τους θανάτους στα σύνορα) και η Ομάδα Εργασίας (Arbeitsgruppe) 13 Αυγούστου, του Δυτικού Βερολίνου. Τα αρχεία διακρίνουν μεταξύ ατόμων που πέθαναν στα εξωτερικά σύνορα του Δυτικού Βερολίνου (80 περιστατικά), ασαφή περιστατικά (με 5 πιθανά θύματα στο τείχος) και συνοριοφύλακες που πυροβολήθηκαν. Το Κεντρικό Μητρώο, το1991 δημοσίευσε την "έκθεση Salzgitter" με τα ονόματα 78 θυμάτων. Ωστόσο, δεδομένου ότι δεν είχε πρόσβαση στα αρχεία της Αν. Γερμανίας, τα δεδομένα θεωρήθηκαν ελλιπή. Και οι δύο υπηρεσίες περιλάμβαναν κατά κύριο λόγο συμβάντα που θα μπορούσαν να παρατηρηθούν από το Δυτικό Βερολίνο ή είχαν αναφερθεί από φυγάδες ή συνοριακές περιπολίες που εγκατέλειψαν τη ΛΔΓ.

Μετά την πτώση του Τείχους, ξεκίνησαν ποινικές έρευνες για τις δολοφονίες των συνόρων από την Υπηρεσία Ερευνών ZERV και την Εισαγγελία του Βερολίνου. Καθένα από αυτά τα όργανα χρησιμοποίησε διαφορετικά κριτήρια για να υπολογίσει τους θανάτους. Το 2000, το ZERV συνέκρινε δεδομένα από το Κεντρικό Μητρώο στο Salzgitter με ευρήματα στα αρχεία της ΛΔΓ και υπολόγισε συνολικά 122 περιπτώσεις στοχευμένων δολοφονιών από τα κρατικά όργανα της ΛΔΓ στα σύνορα με το Δυτικό Βερολίνο. Αυτός ο κατάλογος ήταν μια προκαταρκτική έρευνα για τα εισαγγελικά τμήματα του Βερολίνου και του Neuruppin, τα οποία με τη σειρά τους έτυχαν νομικής επεξεργασίας. Το μητρώο του Salzgitter κατέγραψε περιστατικά όπου η "υποψία εγκληματικής πράξης ήταν δικαιολογημένη", ενώ η Arbeitsgruppe 13 Αυγούστου, η οποία διαχειρίζεται επίσης το Checkpoint Charlie και διευθύνεται από την καλλιτέχνιδα Alexandra Hildebrandt, χήρα του ιδρυτή Rainer Hildebrandt, προσμετρούσε "όλα τα θύματα που πέθαναν σε σχέση με την διαφυγή ή / και το καθεστώς των συνόρων", συμπεριλαμβανομένων των θανάτων από ατυχήματα ή πνιγμό ή θανάτων συνοριακών στρατιωτών και αστυνομικών αυτοκτονίας ή ατυχήματα από πυροβόλα όπλα. Αυτό τους οδήγησε σε έναν αριθμό 235 θανάτων σε σύγκριση με τον σημαντικά μικρότερο αριθμό των 78 σύμφωνα με το μητρώο Salzgitter.

Τα αποτελέσματα, τα οποία περιγράφονται ως "προσωρινά" από την ομάδα εργασίας, παρουσιάζονται τακτικά στις συνεντεύξεις τύπου στις 13 Αυγούστου. Ο κατάλογος αναθεωρείται τακτικά με την ενσωμάτωση νέων περιπτώσεων και την απόρριψη παλαιών. Το Μουσείο Checkpoint Charlie δίνει 245 θανάτους, αν και αυτό περιλαμβάνει αυτοκτονίες συνοριοφυλάκων και πτώματα που βρέθηκαν στο νερό, ακόμη και όταν δεν υπήρχε προφανής σύνδεση με απόπειρα δραπέτευσης. Αναφέρουν επίσης ότι ο πρώτος που πέθανε στο τείχος ήταν στην πραγματικότητα ένας Ανατολικογερμανός αξιωματικός που αυτοκτόνησε.

Το 2005, το Gedenkstätte Berliner Mauer (ένα σύνολο τριών ινστιτούτων, αποτελούμενο από το Κέντρο Σύγχρονης Ιστορίας, το Μνημείο του Τείχους του Βερολίνου και το Ναό της Συμφιλίωσης) δημιούργησε ένα ερευνητικό έργο για τον οριστικό «καθορισμό του αριθμού και των ταυτοτήτων των ατόμων που πέθαναν στο Τείχος του Βερολίνου μεταξύ 1961 και 1989 και για την καταγραφή της ζωής και των θανάτων τους μέσω ιστορικής και βιογραφικής έρευνας». Το έργο χρηματοδοτήθηκε από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτικής Εκπαίδευσης, το Deutschlandradio και τον Ομοσπονδιακό Επίτροπο Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα www.chronik-der-mauer.de και σε ένα βιβλίο με τίτλο "Todesopfer an der Berliner Mauer" (2009). Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχαν αξιόπιστες ή επίσημες πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των θανάτων στο Τείχος. Το έργο διαπίστωσε ότι έχασαν τη ζωή τους 136 άτομα χρησιμοποιώντας τα κριτήρια "είτε απόπειρας διαφυγής είτε μιας χρονικής και χωρικής σύνδεσης μεταξύ του θανάτου και του καθεστώτος των συνόρων". Όλοι οι θάνατοι δεν είχαν επέλθη αμέσως - ένας θάνατος συνέβη χρόνια αργότερα - και δεν προκλήθηκαν όλοι από πράξεις βίας. Μετά την αναθεώρηση 575 θανάτων, η ομάδα του έργου διαπίστωσε ότι τουλάχιστον 140 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από πυροβολισμούς, από ατυχήματα ή αυτοκτόνησαν αφού δεν κατάφεραν να διασχίσουν το τείχος.

Ανατολικογερμανική συνοριοφυλάκων που ανακτούν το σώμα του Günter Litfin από τον ποταμό Spree

Χάρτης που δείχνει την τοποθεσία του Τείχους του Βερολίνου και τα νόμιμα σημεία διέλευσης που χρησιμοποιούνταν από το 1963

Αντιμετώπιση των θανάτων στην Αν. Γερμανία

Η χρήση βίας στο τείχος του Βερολίνου αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής του ανατολικογερμανικού κράτους έναντι του συνοριακού του συστήματος. Εντούτοις, η κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας γνώριζε καλά ότι οι φόνοι στα σύνορα είχαν ανεπιθύμητες συνέπειες, καθώς υφίστατο ζημία η διεθνής φήμη της χώρας και υπονομευόταν η υποστήριξη της ανατολικογερμανικής κυβέρνησης στο εσωτερικό.

Η μυστική αστυνομία της Στάζι της Ανατολικής Γερμανίας υιοθέτησε μια πολιτική απόκρυψης των δολοφονιών όσο το δυνατόν περισσότερο. Στην περίπτωση του πυροβολισμού κατά του Michael Bittner στο Τείχος το Νοέμβριο του 1986, μια έκθεση της Stasi δήλωσε: «Η πολιτική ευαισθησία των κρατικών συνόρων στο Βερολίνο (Δύση) κατέστησε αναγκαία την απόκρυψη του περιστατικού. Έπρεπε να εμποδιστεί η κυκλοφορία φημών για το περιστατικό , με πληροφορίες να περνούν στο Δυτικό Βερολίνο ή στη FRG [Δυτική Γερμανία]. " Η Στάζι ήταν υπεύθυνη για τις «περιπτώσεις πτώματος» και τους τραυματίες, οι οποίοι μεταφέρονταν σε νοσοκομεία που διοικούνταν από το Στάζι ή την αστυνομία, πριν μεταφερθούν στις φυλακές της Στάζι. Η Στάση ανέλαβε επίσης την αποκλειστική ευθύνη για την απομάκρυνση των νεκρών και των αντικειμένων που κατείχαν. Τα σώματα δεν επιστρέφονταν σε συγγενείς αλλά αποτεφρώνονταν, συνήθως στο κρεματόριο στο Baumschulenweg . Μερικές φορες το κόστος των αποτεφρώσεων καλύφθηκε από τα ίδια τα θύματα από χρήματα που βρέθηκαν στις τσέπες τους.

Αξιωματικοί του Στάζι που εμφανίζονταν ως αστυνομικοί ενημέρωναν τους συγγενείς, αφού πρώτα προσπαθήσουν να αποκτήσουν "πολύτιμα στοιχεία για την παραβίαση των συνόρων". Οι θάνατοι δηλώνονταν ότι οφείλονται σε "πρόκληση στα σύνορα με δική τους υπαιτιότητα", "θανατηφόρο ατύχημα με δική τους υπαιτιότητα" ή "πνιγμό σε συνοριακά ύδατα". Εάν κρινότν απαραίτητο, η οικογένεια, οι συγγενείς, οι φίλοι, οι συνεργάτες και οι γείτονες τίθονταν υπό επιτήρηση. Οι εκθέσεις αυτών των υποθέσεων διαβιβάζονταν στο αρμόδιο μέλος του Ανατολικού Γερμανικού Πολιτικού Γραφείου προς εξέταση.

Ανατολικογερμανικό μνημείο των συνοριοφυλάκων που σκοτώθηκαν στο τείχος του Βερολίνου, Αύγουστος 1986. Κατεδαφίστηκε μετά την πτώση του Τείχους.

Μια εξαίρεση από τον γενικό κανόνα της απόκρυψης και της παραμόρφωσης ήταν εκείνη των συνοριοφυλάκων που σκοτώθηκαν εν υπηρεσία. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν είτε σκόπιμα είτε κατά λάθος από διαφεύγοντες ή βοηθούς τους. Οι νεκροί φρουροί υμνούνταν από την προπαγάνδα της ανατολικής γερμανικής κυβέρνησης ως ήρωες, αλλά η δυτικογερμανική κοινή γνώμη ήταν χωρισμένοι ως προς την ηθική του φόνου συνοριοφυλάκων. Κάποιοι θεώρησαν ότι οι διαφεύγοντες δικαιούνταν να χρησιμοποιούν βία κατά τη διέλευση των συνόρων, αλλά (όπως σε μια υπόθεση που δικάστηκε στο Δυτικό Βερολίνο) άλλοι θεωρούσαν ότι η ζωή της φρουράς είχε προτεραιότητα έναντι της ελευθερίας των δραπέτων.

Μερικές ειδικές περιπτώσεις

• Ο Rudolf Urban (1914- 17 Σεπ. 1961) και η σύζυγός του προσπάθησαν να διαφύγουν βγαίνοντας από ένα παράθυρο του σπιτιού τους στη Bernauer Straße 1 στις 19 Αυγούστου 1961, αλλά έπεσαν στο έδαφος και τραυματίστηκαν. Και οι δύο πήγαν στο νοσοκομείο. Ο Urban πέθανε από πνευμονία.
• Klaus Brueske (1938 - 18 Απρ. 1962) Προσπάθησε να περάσει τα σύνορα με ένα φορτηγό γεμάτο άμμο και χαλίκι. Πυροβολήθηκε αρκετές φορές και πέθανε από ασφυξία από την άμμο που εισήλθε στην καμπίνα μετά τη συντριβή του φορτηγού.
• Walter Kittel (1942 - 18 Οκτ. 1965) Είχε παραδοθεί όταν πυροβολήθηκε. Ο αρμόδιος συνοριοφύλακας κρίθηκε ένοχος για δολοφονία το 1992.
• Michael Kollender (1945 - 25 Απρ. 1966) Στρατιώτης του Εθνικού Λαϊκού Στρατού που είχε λιποτακτήσει
• Andreas Senk (ετών 6), Cengaver Katrancı (ετών 8), Siegfried Kroboth (ετών 5), Çetin Mert (ετών 5) Giuseppe Savoca (ετών 6). Αυτά τα πέντε παιδιά πνίγηκαν σε διάφορες χρονολογίες στον ποταμό Σπρέε. Οι φρουροί κατηγορήθηκαν ότι εμπόδισαν τη διάσωσή τους.
• Herbert Mende (1939 - 10 Μαρ. 1968. Ζούσε στη Δυτ. Γερμανία και εισήλθε νόμιμα στην Ανατολική. Μετά από μια χοροεσπεριδα και κατανάλωση αλκοόλ, στις 7 Ιουλίου 1962 ο Mende συνοδεύτηκε σε ένα φυλάκιο επειδή δεν είχε επαρκή έγγραφα αναγνώρισης. Πιστεύοντας το θέμα έληξε, έτρεξε προς τη στάση του λεωφορείου και πυροβολήθηκε. Πέθανε σχεδόν έξι χρόνια αργότερα.
• Eckhard και Christel Wehage. Το παντρεμένο ζευγάρι αυτοκτόνησα στις 10 Μαρ. 1970 μετά από μια αποτυχημένη αεροπειρατεία από το Αν. Βερολίνο.
• Holger H. (1971 - 22 Ιαν. 1973) Κρυβόταν με τους γονείς του σε ένα φορτηγό που διέσχιζε τα σύνορα, όταν το παιδί άρχισε να κλαίει. Η μητέρα του κράτησε το στόμα του κλειστό με αποτέλεσμα να πεθάνει από ασφυξία.
• Johannes Sprenger (1905 - 10 Μαϊ. 1974). Πυροβολήθηκε καθώς πλησίαζε ένα παρατηρητήριο. Είχε διαγνωστεί με καρκίνο του πνεύμονα και είχε πει στη σύζυγό του ότι θα επέστρεφε σε ένα φέρετρο. Θεωρήθηκε ως αυτοκτονία από ένα δικαστήριο στο Βερολίνο.
• Johannes Muschol (1949 - 16 Μαρ. 1981). Ψυχικά διαταραγμένος. Πυροβολήθηκε ενώ περνούσε από το Δυτικό στο Αν. Βερολίνο.
• Winfried Freudenberg. (1956 - 8 Μαρ. 1989) Σκοτώθηκε κατά τη συντριβή αεροστάτου ενώ προσπαθούσε να διαφύγει.
• Hans-Dieter Wesa (1943- 23 Αυγ. 1962. Πυροβολήθηκε προσπαθώντας να διαφύγει. Ενώ ήταν πεσμένος στο έδαφος πυροβολήθηκε πάλι από μικρή απόσταση.