Θέρμες του Διοκλητιανού

Οι Θέρμες του Διοκλητιανού, λατιν. Thermae Diocletiani, ιταλ. Terme di Diocleziano, ήταν δημόσια λουτρά στην αρχαία Ρώμη της Ιταλίας. Έλαβαν το όνομα του Διοκλητιανού και κτίστηκαν το διάστημα 290-306 π.Χ.· ήταν οι μεγαλύτερες από τις αυτοκρατορικές θέρμες. Το σχέδιο παραγγέλθηκε αρχικά από τον Μαξιμιανό κατά την επιστροφή του στη Ρώμη το 298 και συνεχίστηκε, έπειτα από την παραίτηση αυτού και του Διοκλητιανού, από τον Κωνστάντιο τον Χλωρό.

Θέρμες του Διοκλητιανού
Τα λουτρά του Διοκλητιανού, με τη βασιλική της Santa Maria degli Angeli e dei Martiri που χτίστηκε στα απομεινάρια των λουτρών
Είδος	αρχαιολογική θέση και θέρμες
Διεύθυνση	Via Enrico de Nicola, 79 - Roma και Piazza delle Finanze 1 - 00185 Roma
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°54′10″N 12°29′54″E
Διοικητική υπαγωγή	Τομέας 1 της Ρώμης
Χώρα	Ιταλία
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Τοποθεσία

Οι Θέρμες καταλαμβάνουν τη βορειοανατολική κορυφή του Βιμινάλιου λόφου, του μικρότερου των Επτά λόφων της Ρώμης, μέσα -δίπλα- στα Σέρβια Τείχη. Λειτουργούσαν ως λουτρά για τους κατοίκους των περιοχών του Βιμινάλιου, Κυρινάλιου και Εσκουιλίνου λόφου. Πιο πριν στη θέση αυτή ήταν ο Ναός του Κουιρίνου, το Τέθριππο του Πίσωνα (Quadrigae Pisonis) -ένα μνημείο του 2ου αι. με διάφορα ανάγλυφα- και οικίες ιδιωτών. Η παροχή του νερού γινόταν από την Άκουα Μάρσια, ένα υδραγωγείο που χρησιμοποιούσε η πόλη από τις αρχές του 2ου αι.· για την επαρκή ποσότητα νερού στις Θέρμες, ο Διοκλητιανός διέταξε την αύξηση της παροχής ύδατος της Ρώμης. Ακόμη οι Θέρμες ίσως λάμβαναν νερό και από την Άκουα Αντονινιάνα, που αρχικά έγινε για την παροχή ύδατος των Θερμών του Καρακάλλα στις αρχές του 3ου αι.

Περιγραφή

Μία από τις τέσσερις επιγραφές γύρω από την κύρια είσοδο των Θερμών του Διοκλητιανού γράφει: "Οι κύριοί μας Διοκλητιανός και Μαξιμιανός, οι πρεσβύτεροι και ανίκητοι Αύγουστοι, πατέρες των Αυτοκρατόρων και των Καισάρων κυρίων μας Κωνσταντίου και Μαξιμιανού και Σεβήρου και Μαξίμου, ευγενεστάτων Καισάρων, αφιέρωσαν στους αγαπημένους Ρωμαίους αυτά τα ευοίωνα Λουτρά του Διοκλητιανού -που ο θεϊκός Μαξιμιανός κατά την επιστροφή του από την Αφρική διέταξε να κτιστούν και αφιέρωσε στο όνομα του αδελφού του Διοκλητιανού, έχοντας αγοράσει τις απαραίτητες ιδιοκτησίες για ένα τόσο μεγάλο και αξιοθαύμαστο έργο- και τους πρόσφεραν την πιο πλούσια τελειότητα". Από την αρχική επιγραφή σώζονται μόνο τμήματα, αλλά ένας προσκυνητής του 8ου-9ου αι. τη μετέγραψε πλήρως και έτσι αυτή σώζεται στο αββαείο Άινσηντελν της Ελβετίας.

Η έκταση του χώρου είναι 130 στρέμματα, όσο περίπου και οι Θέρμες του Καρακάλλα. Υπάρχει ένα κεντρικό κτήριο και ένας περίβολος. Η κύρια είσοδος είναι στη βορειοανατολική πλευρά του περιβόλου. Η απέναντι, νοτιοδυτική πλευρά του περιβόλου, σχηματίζεται από μία σειρά κτηρίων: στη μέση υπάρχει μία ημικυκλική προεξοχή (exedrae, εξέδρα), που τώρα φαίνεται στο περίγραμμα της Πιάτσα ντελλα Ρεπούμπλικα· η εξέδρα έχει εκατέρωθεν δύο μακρές αίθουσες, πιθανώς βιβλιοθήκες. Αυτά στην άκρη τους εφάπτονται με δύο κυκλικές αίθουσες: η μία είναι η εκκλησία του Σαν Μπερνάρντο αλλε Τέρμε και η άλλη διακρίνεται στην αρχή της Βία ντελ Βιμινάλε.

Το κεντρικό κτήριο έχει διαστάσεις 280 μ. Χ 160 μ., δηλ. 44,8 στρέμματα· συγκριτικά οι Θέρμες του Καρακάλλα είναι 24,3 στρέμματα. Οι αίθουσες στον κύριο άξονα είναι, από τη βορειοανατολική είσοδο: μεγάλη πισίνα (natatio), ψυχρή αίθουσα (frigidarium), χλιαρή (tepidarium), θερμή (caldarium). Οι άλλοι χώροι είναι συμμετρικοί· εκατέρωθεν της κρύας αίθουσας είναι δύο ανοικτά στον ουρανό Γυμνάσια (γυμναστήρια, παλαίστρες) και μετά δωμάτια. Η νοτιοδυτική πλευρά έχει στη μέση τη θερμή αίθουσα και στις άκρες από μία οκταγωνική αίθουσα· η δυτική είναι τώρα η Άουλα οττογκονάλε ντέλλε Τέρμε ντι Ντιοκλετσιάνο. Ερείπια του βορειοδυτικού μέρους του κτηρίου βρίσκονται στη Βία Τσερνάια. Η χλιαρή αίθουσα έγινε η εκκλησία Σάντα Μαρία ντέλι Άνγκελι ε ντέι Μάρτιρι.

Παρά την όμοια κάτοψη των Θερμών με αυτές του Καρακάλλα, εδώ έχουμε μεγαλύτερο μέγεθος. Οι αίθουσες έχουν περισσότερο χώρο και λειτουργικότητα. O Ολυμπιόδωρος ο Θηβαίος αναφέρει, ότι μπορούσαν να στεγάσουν 3.000 άτομα, αλλά αυτό είναι υπερβολικό.

1 Caldarium, 2 Tepidarium, 3 Fridgidarium, 4 Natatio, 5 Παλαίστρα, 6 Είσοδος, 7 Exedra

Frigidarium

Η λέξη προέρχεται από τη λατινική frigeo = το να είναι κρύο. Η πολυτέλεια της αίθουσας και των γύρων της δωματίων δείχνει, πως τα κρύα λουτρά στις αρχές του 4ου αι. ήταν πιο δημοφιλή από τα θερμά. Ή ίσως από την εξάντληση των γύρω δασών να μην υπήρχε απαραίτητη καύσιμη ύλη. Η ψυχρή αίθουσα (cella frigidaria) αποτελείτο από μία κρύα πισίνα και πολλά γύρω μικρότερα λουτρά συνδεδεμένα με αυτήν. Το νερό εισερχόταν στην αίθουσα από σωλήνα ή δεξαμενή και έφευγε από την κρύα πισίνα από μία απορροή. Από εκεί, πιστεύεται, ότι το νερό θα επαναχρησιμοποιόταν για το ξέπλυμα των αποχωρητηρίων (latrines). Η ψυχρή αίθουσα χρησιμοποιόταν για την πισίνα της ή για λουτρό με κρύο νερό, ανάλογα με τη στιγμή: κανονικά πήγαιναν μετά το χλιαρό λουτρό ή την παλαίστρα. Το ογκώδες μέγεθος της αίθουσας δείχνει, ότι χρησιμοποιόταν και για επικοινωνία των λουομένων· αυτό δείχνουν τα αγάλματα και οι περίτεχνες κόγχες στους τοίχους. Σε κάθε άκρη της αίθουσας υπήρχαν ρηχές πισίνες, που σχεδιάστηκαν για να είναι σε ανοικτές στον ουρανό.

Πηγές

• Platner, Samuel Ball, "Baths of Diocletian" 1929
• Dix, T. Keith (1994), "Public Libraries in Ancient Rome", Libraries & Culture, University of Texas Press, 29 (3): 282–296, JSTOR 25542662
• Brown, Frank E. (1954), "Roman Architecture", College Art Journal, College Art Association, 17 (2): 105–114, JSTOR 774050