Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χορτιάτη

Ο Ιερός Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στον Χορτιάτη, βρίσκεται στην περιοχή του Χορτιάτη σε μικρή απόσταση ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Ο ιερός ναός είναι κτισμένος στο κέντρο του Χορτιάτη και δίπλα στον μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην περιοχή που βρίσκεται ο ναΐσκος διατηρούνται λείψανα Παλαιοχριστιανικού ναού, τμήματα Βυζαντινού υδραγωγείου, καθώς και κατάλοιπα της μεγάλης Βυζαντινής μονής του Χορταΐτου. Το μνημείο είναι μοναδικό στον Μακεδονικό χώρο και από πλευράς τυπολογικής είναι μοναδικό στον Μακεδονικό χώρο.[1] Είναι ένα μοναδικό εκκλησιαστικό μνημείο του οποίου τα εγκαίνια του ναού πραγματοποιήθηκαν στις 5 και 6 Μαΐου 2023. Ύστερα από δέκα αιώνες απόλυτης σιωπής, έγινε η ιστορική επαναλειτουργία του παλιότερου βυζαντινού ναού, που βρίσκεται στον νομό Θεσσαλονίκης. Η ιστορία του Ιερού Ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Χορτιάτη, μετά από δέκα αιώνες αρχίζει να ¨μιλά¨ για την μακρά ιστορία του, ανοίγοντας τις θύρες του στους πιστούς. ^[1]Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που αναστηλώθηκε τα τελευταία χρόνια, δεν έχει την αρχική μορφή του.

Το ιστορικό του Ναού Επεξεργασία

Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος δεν σώζεται στην αρχική του μορφή. 'Εχει διαστάσεις 6,75Χ8,70μ., χωρίς την αψίδα του Ιερού. Ο κυρίως ναός είναι σχεδόν τετράγωνος (5,54Χ5,25μ.) και χωρίζεται με δύο πεσσούς από το τριμερές Ιερό.[2] Αρχικά καλυπτόταν με τρούλο, στηριζόμενο σε τέσσερα τόξα και τέσσερα ημιχώνια.[3] Δηλαδή αρχικά ήταν τρουλαίος, με τετράγωνη κάτοψη. Ανήκει στον απλό οκταγωνικό ή νησιώτικο αρχιτεκτονικό τύπο. Πρότυπο του ναού θεωρείται το καθολικό της Νέας Μονής Χίου (1042-1056).^[2] Από την αρχική του μορφή, λείπει ο τρούλος και ο νάρθηκας και ο ναός χρονολογείται γύρω στα μέσα του 12ου αιώνα που σήμερα είναι μονόχωρος. Όταν ο τρούλος κατέρρευσε, αντικαταστάθηκε από μια χαμηλή ασπίδα.[4] Επίσης η είσοδος του νάρθηκα κτίστηκε με αποτέλεσμα να μείνει μόνο η είσοδος της βόρειας πλευράς. Το ιερό διαιρείται σε τρία μέρη: το Ιερό Βήμα που καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα, την Πρόθεση και το Διακονικό που καλύπτονται με σταυροθόλια. Η επικοινωνία των τριών χώρων γίνεται με τοξωτά ανοίγματα. Εξωτερικά, προεξέχει μόνο η πεντάπλευρη αψίδα του Ιερού Βήματος, που διαθέτει τρίλοβο παράθυρο.[5] Πιθανότατα ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, να συνδέεται με την γειτονική μονή Χορταΐτου, η οποία δεν σώζεται σήμερα και προϋπήρχε του 12ου αιώνα. [6]

Για τη συντήρηση του ιερού ναού, Η ΕΛΛΕΤ από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της αναγνωρίζοντας την μοναδική αξία των τοιχογραφιών του ιερού ναού ανέλαβε, το 1975, τη στερέωση και στεγάνωση του οικοδομήματος, καθώς επίσης και στην συντήρηση των τοιχογραφιών του που αποκαλύφθηκαν μετά την απασβέστωσή τους. Η μελέτη αποκατάστασης εκπονήθηκε από τον αείμνηστο καθηγητή Χ. Μπούρα, ενώ οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν υπό την εποπτεία της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Π. Θεοχαρίδη.

H μελέτη και το έργο αποκατάστασης χρηματοδοτήθηκαν από το National Trust for Greece, η οποία είναι αδελφή οργάνωση της Ελληνικής Εταιρείας στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο ναός εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κεντρική Μακεδονία 2014-2020»[7] και θα λάβει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ύψους 500.000€. Εκτός από την αποκατάσταση του ναού, μέσα στις εργασίες έχει συμπεριληφθεί και ο περιβάλλοντας χώρος που ενοποιεί το μνημείο με τον γειτονικό ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου. [8]

Το τέμπλο του ναού Επεξεργασία

Το τέμπλο του ναού αρχικά ήταν μαρμάρινο. Έχει σωθεί μόνο η βάση του και στη θέση του υπάρχει ένα νεότερο, ξύλινο τέμπλο. Στο νεότερο ξύλινο τέμπλο του ναού που καλλιτεχνήθηκε στο τέλος του 16ου αιώνα είναι ενσωματωμένο επιστύλιο της Μεγάλης Δεήσεως σε ενιαία επιφάνεια ξύλου.^[3]

Η Τοιχοδομία του Ναού Επεξεργασία

Η τοιχοδομία συνδυάζει το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου.[9] Ο ναός συνδυάζει πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής με πλίνθους και μεγάλες πέτρες. Οι πέτρες είναι τοποθετημένες ισόδομα και σε ζώνες. Περιβάλλονται από οριζόντιες και κάθετες πλίνθους, με επάλληλες σειρές πλίνθων, από τις οποίες η μια είναι ορατή και μια σταματάει λίγο πιο μέσα και καλύπτεται από κουρασάνι.

Οι τοιχογραφίες του Ναού- Επεξεργασία

Πρέπει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του εσωτερικού του ναού της Mεταμόρφωσης του Σωτήρος, είναι γεμάτο με τοιχογραφίες, οι οποίες είναι καλυμμένες στο μεγαλύτερο μέρος από αλλεπάλληλα ασβεστώματα.^[4] Στον ναό, αποκαλύφθηκαν κάτω από μεταγενέστερα επιχρίσματα, οι τοιχογραφίες που τον διακοσμούν, όχι σε τόσο καλή κατάσταση. Παρά την όχι τόσο καλή κατάσταση διατήρησή τους, αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον υστεροκομνήνειο αριστούργημα. ^[5]

Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται σπαράγματα του αρχικού τοιχογραφικού διακόσμου και η εικονογράφηση τους αναπτύσσεται σε τρεις ζώνες. Επικρατούν οι ολόσωμες ή στηθαίες μορφές ιεραρχών και αγίων στο ιερό βήμα που σχηματίζονται ψιλόλιγνες, με δυσανάλογη τη μορφή των κεφαλιών, και χρονολογούνται στο β΄ μισό του 12ου αιώνα. ενώ σώζονται δυο σκηνές, το Γενέσιο και τα Εισόδια της Θεοτόκου στα τύμπανα του βόρειου και νότιου τοίχου. Χρονολογούνται στο β΄ μισό του 12ου αιώνα. Η κόγχη της Πρόθεσης είναι διακοσμημένη με τη σκηνή της Άκρας Ταπείνωσης, η οποία χρονολογείται τον 18ο αιώνα. [10] Η αποκλειστική απεικόνιση από τρείς παραστάσεις του βίου της Παναγίας στο τύμπανο του νοτίου, βορείου και δυτικού τοίχου του κυρίως ναού, παραπέμπει πιθανότατα ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Ένα άλλο στοιχείο που φανερώνει την αφιέρωση του ναού είναι και η απουσία των σκηνών του κύκλου του Δωδεκαόρτου στον κυρίως ναό. Αυτό δείχνει ότι ο ναός δεν ήταν καθολικό μονυδρίου, αλλά κατά πάσα πιθανότητα ήταν παρεκκλήσιο μονής.^[6]

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Η ΕΛΛΕΤ από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της αναγνωρίζοντας την μοναδική αξία των τοιχογραφιών ανέλαβε, το 1975, στερεωτικές εργασίες, οι οποίες περιλάμβαναν τη στερέωση και στεγάνωση του οικοδομήματος, καθώς και μερική αποκάλυψη και συντήρηση των τοιχογραφιών του.https://www.ellet.gr/action/naos-metamorfoseos-tou-sotiros-ston-chortiati/

Σημειώσεις Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

↑ «Χορτιάτης: Μετά από δέκα αιώνες ανοίγει και πάλι τις πύλες του στους πιστούς ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (φωτ.)». www.makthes.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2023.
↑ Τσιγαρίδας, Ευθύμιος (2021). Αθήνα. σελ. σελ.127. Ο κυρίως ναός που είναι μονόχωρος, αρχικά τρουλαίος, με τετράγωνη κάτοψη, ανήκει στον απλό οκταγωνικό ή νησιώτικο αρχιτεκτονικό τύπο, του οποίου το παλαιότερο παράδειγμα είναι το καθολικό της Νέας Μονής Χίου (1043-1056). Missing or empty |title= (βοήθεια)
↑ Τσιγαρίδας, Ευθύμιος. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ (9ος-15ος αιώνας). Αθήνα: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Ο.Δ.Α.Π.)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ. σελ. 127. ISBN 978-960-386-514-8.
↑ Τοκαλατσίδης, Σωτήρης (1 Οκτωβρίου 2012). «Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος - hortiatis570.gr». www.hortiatis570.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2023.
↑ Τσιγαρίδας, Ευθύμιος. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ(9ος-15ος αιώνας). Αθήνα: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Ο.Δ.Α.Π.)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ. σελ. 127. ISBN 978-960-386-514-8.
↑ Τσιγαρίδας, Ευθύμιος (2021). Αθήνα. σελ. 127. Μάλιστα, η αποκλειστική απεικόνιση τριών μόνο παραστάσεων από τον κύκλο του βίου της Παναγίας στο τύμπανο του νοτίου, βορείου και δυτικού τοίχου του κυρίως ναού μας επιτρέπει να εκφράσουμε την άποψη ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Επίσης, η απουσία σκηνών του κύκλου του Δωδεκαόρτου στον κυρίως ναό αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο οτι ο ναός δεν ήταν καθολικό μονυδρίου, αλλά, πιθανότατα, παρεκκλησιο μονής. Missing or empty |title= (βοήθεια)

Βιβλιογραφικές πηγές Επεξεργασία

Τσιγαρίδας, Ευθύμιος (2021). ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ (9ος-15ος) αιώνας. Αθήνα: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Ο.Δ.Α.Π.)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ. σελ. 127. ISBN 978-960-386-514-8.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

[1] «Χορτιάτης: Μετά από δέκα αιώνες ανοίγει και πάλι τις πύλες του στους πιστούς ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (φωτ.)». www.makthes.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2023.

[2] Τσιγαρίδας, Ευθύμιος (2021). Αθήνα. σελ. σελ.127. Ο κυρίως ναός που είναι μονόχωρος, αρχικά τρουλαίος, με τετράγωνη κάτοψη, ανήκει στον απλό οκταγωνικό ή νησιώτικο αρχιτεκτονικό τύπο, του οποίου το παλαιότερο παράδειγμα είναι το καθολικό της Νέας Μονής Χίου (1043-1056). Missing or empty |title= (βοήθεια)

[3] Τσιγαρίδας, Ευθύμιος. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ (9ος-15ος αιώνας). Αθήνα: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Ο.Δ.Α.Π.)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ. σελ. 127. ISBN 978-960-386-514-8.

[4] Τοκαλατσίδης, Σωτήρης (1 Οκτωβρίου 2012). «Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος - hortiatis570.gr». www.hortiatis570.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2023.

[5] Τσιγαρίδας, Ευθύμιος. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ(9ος-15ος αιώνας). Αθήνα: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Ο.Δ.Α.Π.)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ. σελ. 127. ISBN 978-960-386-514-8.

[6] Τσιγαρίδας, Ευθύμιος (2021). Αθήνα. σελ. 127. Μάλιστα, η αποκλειστική απεικόνιση τριών μόνο παραστάσεων από τον κύκλο του βίου της Παναγίας στο τύμπανο του νοτίου, βορείου και δυτικού τοίχου του κυρίως ναού μας επιτρέπει να εκφράσουμε την άποψη ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Επίσης, η απουσία σκηνών του κύκλου του Δωδεκαόρτου στον κυρίως ναό αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο οτι ο ναός δεν ήταν καθολικό μονυδρίου, αλλά, πιθανότατα, παρεκκλησιο μονής. Missing or empty |title= (βοήθεια)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]