Κάτω Παναγιά (Μικρά Ασία)

Η Κάτω Παναγιά (τουρκικά: Ciftlik) ήταν ένα αμιγώς ελληνικό κεφαλοχώρι στη Δυτική Μικρά Ασία, στη χερσόνησο της Ερυθραίας, σε απόσταση μόλις 2 χιλιομέτρων περίπου από τον Τσεσμέ, ακριβώς απέναντι από τη Χίο. Η σημερινή της ονομασία στην τουρκική γλώσσα είναι Τσιφτλίκ και τις τελευταίες δυο δεκαετίες γνωρίζει έντονη τουριστική ανάπτυξη.

Ιστορικά στοιχεία

Κατοικήθηκε το 1720 από γεωργούς, που είχαν έρθει από τα κοντινά νησιά και κυρίως από τη Χίο. Στις αρχές του 1800 μετοίκησαν κάτοικοι από τη Θεσσαλία και ο πληθυσμός αυξήθηκε σημαντικά. Ο οικισμός κτίστηκε στην παραλία. Βόρεια και νότια υπήρχαν καλλιεργήσιμες κοιλάδες και λόφοι με αμπελώνες μέχρι την παραλία. Η επωνυμία Κάτω Παναγιά δόθηκε στην κωμόπολη από το κατηφορικό έδαφος που είχε και από το ναό της Θεοτόκου που υπήρχε κτισμένος εκεί. Τουρκικός πληθυσμός δεν υπήρχε στο χωριό, πέραν από τους διοικητικούς υπαλλήλους.

Οι ασχολίες των κατοίκων ήταν κυρίως γεωργικές. Το βασικότερο προϊόν του τόπου ήταν η σταφίδα. Μετά έρχονταν τα καπνά, τα σιτηρά και πολλά σύκα.

Τα σχολεία ήταν μεγάλα για τα δεδομένα της εποχής. Υπήρχαν και πνευματικοί σύλλογοι, με κυριότερο τον Σύλλογο "ΑΡΓΕΝΟΝ", όπου δίνονταν θεατρικές παραστάσεις.

Το 1914 οι κάτοικοι της Κάτω Παναγιάς, όπως και όλης της Ερυθραίας, εκδιώκονται από τις οικίες τους, για να επιστρέφουν οι περισσότεροι το 1919, με την κατάληψη της Δυτικής Μικράς Ασίας από τον Ελληνικό Στρατό. Κατά την προέλαση του τουρκικού στρατού το 1922 και ενώ, λόγω της άμεσης γειτνίασης με τη Χίο, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν εύκολη διαφυγή, οι περισσότεροι κάτοικοι παρέμειναν στις εστίες τους, υποτιμώντας προφανώς την έκταση των αντιποίνων που τους περίμενε. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, περί τους 800 κατοίκους βρήκαν τραγικό θάνατο. Οι υπόλοιποι κάτοικοι, κυρίως γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα σε διάφορες περιοχές (Χίο, Αττική κλπ), ενώ το 1924 ένας συμπαγής πυρήνας μεταφέρθηκε στην περιοχή της Κυλλήνης, δημιουργώντας την ομώνυμη κοινότητα της Κάτω Παναγιάς.

Στην Κάτω Παναγιά γεννήθηκε ο Μιχαήλ Χατζηαθανασίου (1880/81 - 1948), εκκλησιαστικός συνθέτης και καθηγητής στη σχολή της Χάλκης. Στην Κάτω Παναγιά της επαρχίας Κρήνης, γεννήθηκε ο Μητροπολίτης Σερρών Αθανάσιος Πιπέρας (1876-1909).