Βιβλικός κανόνας

Βιβλικός κανόνας ονομάζεται η συλλογή των βιβλίων που ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός θεωρούν ιερά και θεόπνευστα.

Ο όρος κανόνας

Η αρχαία ελληνική λέξη κανών δηλώνει κάθε ευθεία ράβδο που χρησιμεύει για ευθυγράμμιση, το όργανο που χρησιμοποιείται για τη χάραξη ευθειών γραμμών (χάρακας) και μεταφορικά καθετί που χρησιμεύει ως μέτρο, πρότυπο, κριτήριο ή μια γενική αρχή. Έτσι, τα βιβλία του Κανόνα, εφόσον πιστεύεται ότι περιέχουν τον αποκεκαλυμμένο θείο λόγο, αποτελούν το μέτρο της πίστεως και της ζωής του θρησκεύοντος ανθρώπου και τον γνώμονα για την ευθυγράμμιση του θρησκευτικού του φρονήματος.

Οι διάφοροι κανόνες

Υπάρχουν διαφορές μεταξύ του κανόνα των Ιουδαίων και του κανόνα των Χριστιανών αλλά και διαφορές μεταξύ των χριστιανικών δογμάτων όσον αφορά τα βιβλία που ανταποκρίνονται στα πρότυπα της κανονικοποίησης. Τα διαφορετικά κριτήρια και η διαδικασία κανονικοποίησης για καθεμία από τις θρησκευτικές κοινότητες ορίζει το τι θεωρούν τα μέλη της κοινότητάς τους ως Αγία Γραφή.

Ο κάθε κανόνας ακολούθησε μια μακροχρόνια και πολύπλοκη πορεία, η οποία, ιδιαίτερα για τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, δεν είναι σε όλες τις φάσεις της με βεβαιότητα γνωστή. Στην Καινή Διαθήκη αλλά και στην εκκλησιαστική γραμματεία του 3ου αιώνα μ.Χ., ο όρος κανών δηλώνει την επίσημη παράδοση, διδασκαλία, κ.λπ., η οποία ρυθμίζει την πίστη και τη ζωή των χριστιανών. Από τον 4ο αιώνα ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται και για τη δήλωση της Αγίας Γραφής ως μέτρου και κριτηρίου της χριστιανικής πίστης και ζωής. Αργότερα η λέξη κανών πήρε τη σημασία της συλλογής, του καταλόγου των βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.

Ενώ τα 27 βιβλία που αποτέλεσαν την Καινή Διαθήκη έγιναν δεκτά από τη χριστιανοσύνη στο σύνολό της (για την απαρίθμηση των βιβλίων που περιέχει, βλ. λήμμα Καινή Διαθήκη), δεν έγινε όμως το ίδιο με την Παλαιά Διαθήκη, για την οποία οι παρακάτω όροι προσδιορίζουν την αποδοχή ή μη ενός βιβλίου και τη θέση του γενικότερα μέσα στη λειτουργική ζωή της κάθε θρησκευτικής κοινότητας:

• Κανονικά ή Πρωτοκανονικά
• Δευτεροκανονικά ή Αναγιγνωσκόμενα ή Αντιλεγόμενα ή Μη κανονικά
• Απόκρυφα
• Ψευδεπίγραφα

Ο Ιουδαϊκός ή Παλαιστινιακός κανόνας

Ο κανόνας αυτός ονομάζεται και παλαιστινιακός (παλαιστίνος) από τον τόπο προέλευσης του, την Παλαιστίνη. Πληροφορίες σχετικές με τον κανόνα αυτόν έχουμε από την Παλαιά Διαθήκη, από την Καινή Διαθήκη και τα συγγράμματα των πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων, καθώς επίσης από τα έργα των ιουδαίων λογίων Φίλωνα και Ιωσήπου και από την αποκαλυπτική και ταλμουδική γραμματεία.

Ο ιουδαϊκός ή παλαιστίνος κανόνας κλείνει για τον Ιουδαϊσμό το 90 μ.Χ., κατά τη ραββινική σύνοδο της Ιάμνειας της Παλαιστίνης και οριστικοποιείται με 24 κανονικά βιβλία (όπως μνημονεύονται στο Ταλμούδ), και επικρατεί έκτοτε μεταξύ των ιουδαίων.

Τα βιβλία αυτά είναι τα εξής:

1. Στην αρχή
2. Και αυτά τα ονόματα
3. Και εκάλεσε
4. Και είπε
5. Αυτοί οι λόγοι
6. Ιησούς
7. Κριτές
8. Σαμουήλ
9. Βασιλέων
10. Ησαΐας
11. Ιερεμίας
12. Ιεζεκιήλ
13. Δωδεκαπρόφητο
14. Ρουθ
15. Ψαλμοί
16. Ιώβ
17. Παροιμίες
18. Εκκλησιαστής
19. Άσμα
20. Θρήνοι
21. Δανιήλ
22. Εσθήρ
23. Έσδρας και Νεεμίας
24. Χρονικά

Στις νεώτερες έντυπες εκδόσεις του εβραϊκού κειμένου, τα βιβλία έχουν διαφορετική αρίθμηση και αναλύονται περαιτέρω σε 39, ενώ παρουσιάζουν την παρακάτω τριμερή διαίρεση (ήδη γνωστή από τα μέσα περίπου του 2ου αι. π.Χ.):

Μέρος 1ο – Πεντάτευχος ή Νόμος (Torah). Η ονομασία «Νόμος» για τα 5 βιβλία του πρώτου μέρους του κανόνα, γνωστά ως Πεντάτευχος, σχετίζεται με τη διδασκαλία, που δόθηκε από τον Θεό στους ανθρώπους για να ρυθμίζει τη διαγωγή τους.

Μέρος 2ο – Προφήτες (Nebi'im). Οι Προφήτες διακρίνονται σε προγενέστερους και μεταγενέστερους, δύο συλλογές βιβλίων με περιεχόμενο ιστορικό και προφητικό αντίστοιχα. Η ονομασία «Προφήτες», ανταποκρίνεται ακριβέστερα στο περιεχόμενο των μεταγενέστερων προφητών, εκτείνεται όμως και σ' εκείνο των προγενέστερων, επειδή αντανακλά την παράδοση της προφητικής αυθεντίας.

Μέρος 3ο – Αγιόγραφα (Kethubim). Ο όρος «Αγιόγραφα» είναι κάπως ακαθόριστος και δεν είναι γνωστό αν πρέπει να εξηγηθεί με την έννοια ότι τα βιβλία που απαρτίζουν το τρίτο μέρος του κανόνα διαφοροποιούνται από τα βιβλία του Νόμου και των Προφητών, επειδή κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, "εγράφονταν" μόνο, αντίθετα μ' εκείνα που διαβάζονταν στη Συναγωγή. Τα Αγιόγραφα αποτελούνται από έναν αριθμό ανεξάρτητων βιβλίων, που αντιπροσωπεύουν μια ποικιλία φιλολογικών ειδών (λυρική ποίηση, γνωμικός λόγος, αφήγηση, ιστορία, αποκάλυψη) με διάφορα θρησκευτικά ενδιαφέροντα (λατρεία, σοφία, θεοδικία, ηθικολογία, παρηγοριά κλπ.).

Μέρος 1ο		Μέρος 2ο		Μέρος 3ο
Πεντάτευχος ή Νόμος (Torah)		Προφήτες (Nebi'im)		Αγιόγραφα (Kethubim)
1.	Στην αρχή	Προγενέστεροι		27.	Ψαλμοί
2.	Και αυτά τα ονόματα	6.	Ιησούς	28.	Ιωβ
3.	Και εκάλεσε	7.	Κριταί	29.	Παροιμίαι
4.	Και είπε	8.	Σαμουήλ Α΄	30.	Ρουθ
5.	Αυτοί οι λόγοι	9.	Σαμουήλ Β΄	31.	Άσμα Ασμάτων
		10.	Βασιλείς Α΄	32.	Εκκλησιαστής
		11.	Βασιλείς Β΄	33.	Θρήνοι
		Μεταγενέστεροι		34.	Εσθήρ
		12.	Ησαΐας	35.	Δανιήλ
		13.	Ιερεμίας	36.	Έσδρας (Β)
		14.	Ιεζεκιήλ	37.	Νεεμίας
		15.	Ωσηέ	38.	Χρονικά Α΄
		16.	Ιωήλ	39.	Χρονικά Β΄
		17.	Αμώς
		18.	Οβδιού
		19.	Ιωνάς
		20.	Μιχαίας
		21.	Ναούμ
		22.	Αβακκούμ
		23.	Σοφονίας
		24.	Αγγαίος
		25.	Ζαχαρίας
		26.	Μαλαχίας

Ο Ελληνικός ή Αλεξανδρινός Κανόνας

Ο κανόνας αυτός ονομάζεται «ελληνικός» από τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένος και «αλεξανδρινός» από τον τόπο προέλευσης του. Η ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο') σημείωσε την εμφάνιση του κανόνα αυτού, η οποία μεταφράστηκε με βάση το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης στην Αλεξάνδρεια για να καλύψει τις θρησκευτικές ανάγκες των ελληνιστών Ιουδαίων. Η μετάφραση αυτή συνθέτει τον ομώνυμο «κανόνα των Ο'», που δεν είναι άλλος από τον ελληνικό ή αλεξανδρινό. Περιλαμβάνει επιπρόσθετα βιβλία πέρα από εκείνα του Ιουδαϊκού Κανόνα —τα περιεχόμενα του οποίου ήταν τα μόνα αποδεκτά ως θεόπνευστα από την αρχαιότερη Ιουδαϊκή κοινότητα της Παλαιστίνης και χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από τον Ιησού Χριστό και τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης.

Αποτελείται από 49 βιβλία, 39 πρωτοκανονικά, που είναι αυτά ακριβώς του ιουδαϊκού ή παλαιστίνου κανόνα, και 10 δευτεροκανονικά ή αναγινωσκόμενα ή αντιλεγόμενα, όπως χαρακτηρίζονται. Λόγω της αριθμητικής αυτής υπεροχής τω 10 βιβλίων, είναι γνωστός και ως ευρύτερος κανόνας, σε αντίθεση με τον ιουδαϊκό που ονομάζεται στενός.

Ο ελληνικός ή αλεξανδρινός κανόνας είναι κι αυτός τριμερής και οι τρεις συλλογές βιβλίων, κατανέμονται με βάση το φιλολογικό χαρακτήρα και το περιεχόμενο τους:

Μέρος 1ο – Ιστορικά (βιβλία 23)

Μέρος 2ο – Ποιητικά - Διδακτικά (βιβλία 7)

Μέρος 3ο – Προφητικά (βιβλία 19)

Μέρος 1ο		Μέρος 2ο		Μέρος 3ο
Ιστορικά		Ποιητικά - Διδακτικά		Προφητικά
1.	Γένεσις	24.	Ψαλμοί	Μικροί προφήτες
2.	Έξοδος	25.	Παροιμίαι	31.	Ωσηέ
3.	Λευιτικόν	26.	Ιώβ	32.	Αμώς
4.	Αριθμοί	27.	Εκκλησιαστής	33.	Μιχαίας
5.	Δευτερονόμιον	28.	Άσμα Ασμάτων	34.	Ιωήλ
6.	Ιησούς του Ναυή	29.	Σοφία Σολομώντος	35.	Οβδιού
7.	Κριταί	30.	Σοφία Σειράχ	36.	Ιωνάς
8.	Ρουθ			37.	Ναούμ
9.	Α΄ Βασιλειών			38.	Αββακούμ
10.	Β΄ Βασιλειών			39.	Σοφονίας
11.	Γ΄ Βασιλειών			40.	Αγγαίος
12.	Δ΄ Βασιλειών			41.	Ζαχαρίας
13.	Α΄ Παραλειπομένων			42.	Μαλαχίας
14.	Β΄ Παραλειπομένων			Μεγάλοι προφήτες
15.	Α΄ Έσδρας			43.	Ησαΐας
16.	Β΄ Έσδρας			44.	Ιερεμίας
17.	Νεεμίας			45.	Βαρούχ
18.	Τωβίτ			46.	Θρήνοι
19.	Ιουδίθ			47.	Επιστολή Ιερεμίου
20.	Εσθήρ			48.	Ιεζεκιήλ
21.	Α΄ Μακκαβαίων			49.	Δανιήλ
22.	Β΄ Μακκαβαίων
23.	Γ΄ Μακκαβαίων

Τα 10 βιβλία του ελληνικού ή αλεξανδρινού κανόνα που ονομάζονται δευτεροκανονικά είναι τα ακόλουθα:

Ιστορικά		Ποιητικά - Διδακτικά		Προφητικά
1.	Α΄ Έσδρας	7.	Σοφία Σολομώντος	9.	Βαρούχ
2.	Τωβίτ	8.	Σοφία Σειράχ	10.	Επιστολή Ιερεμίου
3.	Ιουδίθ
4.	Α΄ Μακκαβαίων
5.	Β΄ Μακκαβαίων
6.	Γ΄ Μακκαβαίων

Ο Κανόνας της Χριστιανικής Εκκλησίας

Η σημασία του

Ο πρώιμος Χριστιανισμός είχε στη διάθεσή του τις Γραφές, δηλαδή των σύνολο των βιβλίων των Ιουδαϊκών/Εβραϊκών Γραφών που αργότερα ονομάστηκαν «Παλαιά Διαθήκη». Η κατανόησή τους όσον αφορά τον Ιησού Χριστό βασίζονταν στο κήρυγμα των Αποστόλων και τις Γραφές. Τα κείμενα που συνέγραψαν οι Απόστολοι ήδη από τον πρώτο αιώνα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία των χριστιανικών εκκλησιών. Αν και η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρεται επίσημα σε μια συγκεκριμένη μορφή κανόνα, το γεγονός ότι οι συγγραφείς της Κ.Δ. παρέθεταν και χωρία από τα δευτεροκανονικά βιβλία, δείχνει ότι πολύ νωρίς η Εκκλησία καθιέρωσε δικά της κριτήρια για τον Κανόνα της Π.Δ. ανεξάρτητα από το Ιουδαϊσμό. Ο Ιησούς και οι απόστολοι, που γνώριζαν και μεταχειρίζονταν ως θεόπνευστες, στο σύνολο τους σχεδόν, τις ιερές γραφές της Π. Διαθήκης, δεν άφησαν καμιά σχετική με την έκταση του Κανόνα ή τον περιορισμό του, μαρτυρία.

Ήδη στα τέλη του 1ου αιώνα συγγράμματα όπως τα Ευαγγέλια και οι επιστολές του αποστόλου Παύλου είχαν ευρεία κυκλοφορίας και αποτελούσαν το κεντρικό σημείο αναφοράς της χριστιανικής πίστης. Ως τα τέλη του 2ου αιώνα είχε παγιωθεί ένα σύνολο ιερών γραφών οι οποίες κατείχαν αξιωματικό κύρος —το μεγαλύτερο μέρος εκείνων που θεωρούνται σήμερα δεκτά στον κανόνα της «Καινής Διαθήκης». Σταδιακά πλήθαιναν οι αναφορές σε αυτά τα συγγράμματα, τα οποία θεωρούνταν όλο και περισσότερο ως χριστιανικές Γραφές.

Η εμφάνιση του κανόνα σε μεγάλο βαθμό προήλθε από την προσπάθεια να διαχωριστούν οι γνήσιες από τις ψευδείς διδασκαλίες. Ήδη, κατά τον 2ο αιώνα, ο Ειρηναίος, ανέφερε ότι ομάδες Γνωστικών είχαν πλάσει και χρησιμοποιούσαν «ἀμύθητον πλῆθος ἀποκρύφων καὶ νόθων γραφῶν». Ταυτόχρονα, πρωτο-ορθόδοξοι χριστιανοί συγγραφείς παρέθεταν από ένα πλήθος πηγών πέρα από βιβλία που περιλήφθηκαν στον Βιβλικό κανόνα, και τα οποία αργότερα χαρακτηρίστηκαν ως «νόθα» ή «απόκρυφα».

Όσον αφορά τον χειρισμό των «δευτεροκανονικών» βιβλίων της Π.Δ που δεν περιλαμβάνονταν στην Ιουδαϊκή Βίβλου, δεν υπήρξε ομοφωνία. Οι επίσημες εκκλησιαστικές αποφάσεις δεν έδωσαν τελικά λύση στο θέμα. Η σύνοδος της Λαοδικείας (365) δέχεται το στενό «Ιουδαϊκό» κανόνα ενώ αντίθετα η σύνοδος της Ιππώνος (393) και οι δύο της Καρθαγένης (397 και 418), που την επικυρώνουν, προτιμούν τον ευρύτερο. Έτσι, το θέμα του κανόνα της Π. Διαθήκης, στην αδιαίρετη εκκλησία δεν θα βρει τελικά τη λύση του.

Η διαμόρφωσή του

Οι κανόνες βέβαια για να οργανωθούν φαίνεται ότι έθεταν κάποια κριτήρια, όπως α) να είναι αποδεδειγμένα αποστολικά κείμενα, β) το περιεχόμενό των βιβλίων να μην αντιτίθεται στις αποστολικές διδαχές και γ) να χρησιμοποιούνται στην τακτική λατρεία από μεγάλο μέρος των κατά τόπους εκκλησιών.

Τρεις σύνοδοι ασχολήθηκαν με το ζήτημα του Κανόνα της Καινής Διαθήκης, της Λαοδίκειας, της Ρώμης και Γ΄ Καρθαγένης, ενώ η πρώτη γνωστή αναφορά του πλήρη κανόνα της Καινής Διαθήκης εμφανίζεται σε μια επιστολή του Αγίου Αθανασίου προς τις τοπικές εκκλησίες προς τα τέλη του 4ου αιώνα. Η καταγραφή και η συνεπής αναπαραγωγή των αποδεκτών χριστιανικών συγγραμμάτων δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο πρώτος γνωστός μεγάλος κανόνας ήταν ο Μουρατόρειος κανόνας που συντάχθηκε κατά το τέλος του 2ου αιώνα και περιείχε όλα τα κανονικά και μη κανονικά βιβλία. Κανόνες που καταγράφονται από τον Ειρηναίο και τον Τερτυλλιανό, ενώ ο δεύτερος κάνει διάκριση μεταξύ κανονικών και νόθων (De pudicita 10). Ο Ευσέβιος Καισαρείας στο Βίο του Μεγάλου Κωνσταντίνου αναφέρει τον γενικώς αναγνωριζόμενο κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Κανόνες κατά θρήσκευμα

Παρατίθενται στη συνέχεια οι βασικοί Κανόνες κατά θρήσκευμα.

Παλαιά Διαθήκη: Κανόνες Ιουδαίων, Προτεσταντών, Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων

Ιουδαϊκό Τανάκ	Προτεσταντική Παλαιά Διαθήκη	Καθολική Παλαιά Διαθήκη	Ορθόδοξη Παλαιά Διαθήκη
Τορά ή Πεντάτευχος
Στην Αρχή (Εν αρχή) (Μπερεσίθ)	Γένεση
[Αυτά δε είναι τα] Ονόματα (Και ταύτα τα Ονόματα ή Ονόματα) (Βεέλε Σεμώθ ή Σεμώθ)	Έξοδος
Και Κάλεσε (Και Εκάλεσε) (Βαγικρά)	Λευιτικό
Στην Έρημο (Εν τη Ερήμω ή Και Ελάλησε) (Μπεμιδμπάρ ή Βαγεδαββέρ)	Αριθμοί
[Αυτοί Eίναι οι] Λόγοι (Ούτοι οι Λόγοι ή Λόγοι) (Παρσά Ντεβαρίμ, Έλλε Χαδεβαρίμ ή Χαδεβαρίμ)	Δευτερονόμιο
Νεβιίμ ή Προφήτες
	Ιστορικά βιβλία
Ιησούς	Ιησούς του Ναυή	Ιησούς του Ναυή	Ιησούς του Ναυή
Κριτές	Κριτές	Κριτές	Κριτές
	Ρουθ	Ρουθ	Ρουθ
Σαμουήλ	1 Σαμουήλ	1 Σαμουήλ	1 Σαμουήλ
	2 Σαμουήλ	2 Σαμουήλ	2 Σαμουήλ
Βασιλέων	1 Βασιλέων	1 Βασιλέων	1 Βασιλέων
	2 Βασιλέων	2 Βασιλέων	2 Βασιλέων
Ησαΐας
Ιερεμίας
Ιεζεκιήλ
	1 Χρονικών	1 Χρονικών	1 Χρονικών
	2 Χρονικών	2 Χρονικών	2 Χρονικών
	Έσδρας	Έσδρας	2 Έσδρας
			1 Έσδρας6
	Νεεμίας	Νεεμίας	Νεεμίας
		Τωβίτ1	Τωβίτ1
		Ιουδίθ1	Ιουδίθ1
	Εσθήρ	Εσθήρ2	Εσθήρ2
		1 Μακκαβαίων1, 5	1 Μακκαβαίων1, 5
		2 Μακκαβαίων1, 5	2 Μακκαβαίων1, 5
			3 Μακκαβαίων6
	Βιβλία Σοφίας
	Ιώβ	Ιώβ	Ιώβ
	Ψαλμοί	Ψαλμοί	Ψαλμοί
	Παροιμίες	Παροιμίες	Παροιμίες
	Εκκλησιαστής	Εκκλησιαστής	Εκκλησιαστής
	Άσμα Σολομώντος (Άσμα Ασμάτων)	Άσμα Σολομώντος (Άσμα Ασμάτων)	Άσμα Σολομώντος (Άσμα Ασμάτων)
		Σοφία1	Σοφία Σολομώντος1
		Σοφία Σειράχ1	Σοφία Σειράχ1
	Μεγάλοι Προφήτες
	Ησαΐας	Ησαΐας	Ησαΐας
	Ιερεμίας	Ιερεμίας	Ιερεμίας
	Θρήνοι	Θρήνοι	Θρήνοι
		Βαρούχ1,3	Βαρούχ1,3
			Επιστολή Ιερεμία1, 8
	Ιεζεκιήλ	Ιεζεκιήλ	Ιεζεκιήλ
	Δανιήλ	Δανιήλ4	Δανιήλ4
	Μικροί προφήτες
Μικροί Προφήτες	Ωσηέ	Ωσηέ	Ωσηέ
	Ιωήλ	Ιωήλ	Ιωήλ
	Αμώς	Αμώς	Αμώς
	Αβδιού	Αβδιού	Αβδιού
	Ιωνάς	Ιωνάς	Ιωνάς
	Μιχαίας	Μιχαίας	Μιχαίας
	Ναούμ	Ναούμ	Ναούμ
	Αββακούμ	Αββακούμ	Αββακούμ
	Σοφονίας	Σοφονίας	Σοφονίας
	Αγγαίος	Αγγαίος	Αγγαίος
	Ζαχαρίας	Ζαχαρίας	Ζαχαρίας
	Μαλαχίας	Μαλαχίας	Μαλαχίας
Κετουβίμ ή Συγγράμματα10
Ψαλμοί
Ιώβ
Παροιμίες
Άσμα Ασμάτων
Ρουθ
Θρήνοι
Εκκλησιαστής
Εσθήρ
Δανιήλ
Έσδρας
Νεεμίας
Χρονικών

Καινή Διαθήκη: Ο κοινός Χριστιανικός Κανόνας

Τα Ευαγγέλια (Καλά Νέα)

Ματθαίος

Μάρκος

Λουκάς

Ιωάννης

Ιστορικό βιβλίο

Πράξεις

Επιστολές του Παύλου

Ρωμαίους

1 Κορινθίους

2 Κορινθίους

Γαλάτες

Εφεσίους

Φιλιππησίους

Κολοσσαείς

1 Θεσσαλονικείς

2 Θεσσαλονικείς

1 Τιμόθεο

2 Τιμόθεο

Τίτο

Φιλήμονα

Γενικές Επιστολές

Εβραίους11

Ιακώβου11

1 Πέτρου

2 Πέτρου

1 Ιωάννη

2 Ιωάννη

3 Ιωάννη

Ιούδα11

Προφητικό βιβλίο

Αποκάλυψη11

Η Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία περιλαμβάνει μερικά πρόσθετα βιβλία στο δικό της κανόνα της Καινής Διαθήκης: τα Ιωβηλαία, το Βιβλίο του Ενώχ, τον Ποιμένα του Ερμά, την 1 Κλήμη, τις Πράξεις του Παύλου και κάποια ακόμη ιδιαίτερα Αιθιοπικά βιβλία. Υπάρχει αντιλογία ως προς το τι αποτελεί τον «κανόνα» σε αυτό το θρησκευτικό σώμα. Βλέπε εδώ και εδώ (στην αγγλική) για περισσότερες πληροφορίες (οι ιστοσελίδες αυτές αποτελούν Μουσουλμανικές πηγές αντι-ιεραποστολικού χαρακτήρα).

Υποσημειώσεις Πίνακα

¹ Αυτό το βιβλίο δεν περιλαμβάνεται στην Προτεσταντική Παλαιά Διαθήκη.
² Η Καθολική και η Ορθόδοξη έκδοση του βιβλίου της Εσθήρ περιλαμβάνει 103 επιπρόσθετα εδάφια τα οποία δεν βρίσκονται στο αντίστοιχο βιβλίο του Προτεσταντικού κανόνα.
³ Στις Καθολικές Βίβλους, το βιβλίο του Βαρούχ περιλαμβάνεται ένα επιπρόσθετο έκτο κεφάλαιο που ονομάζεται Επιστολή Ιερεμία. Το βιβλίο του Βαρούχ δεν περιλαμβάνεται στον Προτεσταντικό κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης.
⁴ Στις Καθολικές και τις Ορθόδοξες Βίβλους, το βιβλίο του Δανιήλ περιλαμβάνει τρία επιπρόσθετα τμήματα που δεν περιέχονται στις Προτεσταντικές Βίβλους. Η Προσευχή του Αζαρία και ο Ύμνος των Τριών Παίδων περιλαμβάνεται μεταξύ των εδαφίων Δανιήλ 3:23 και 24. Η Σωσάννα περιλαμβάνεται ως το 13ο κεφάλαιο του βιβλίου Δανιήλ. Ο Βήλ και ο Δράκων περιλαμβάνεται ως το 14ο κεφάλαιο του βιβλίου. Όλα αυτά δεν περιλαμβάνονται στην Προτεσταντική Παλαιά Διαθήκη.
⁵ Η Λατινική Βουλγάτα και η Καθολική Μετάφραση Ντουαί-Ρέιμς (Douay-Rheims) τοποθετούν το 1ο και 2ο Μακκαβαίων μετά από το βιβλίο του Μαλαχία αντί μετά από το βιβλίο της Εσθήρ.
⁶ Αυτό το βιβλίο δεν περιλαμβάνεται στην Προτεσταντική αλλά ούτε και στην Καθολική Παλαιά Διαθήκη.
⁸ Η Ανατολική Ορθόδοξη Βίβλος περιέχει ως ξεχωριστά τα βιβλία Βαρούχ και Επιστολή Ιερεμία.
¹⁰Αυτά τα βιβλία βρίσκονται μεταξύ των βιβλίων που οι Χριστιανικοί κανόνες θεωρούν ιστορικά ή βιβλία σοφίας.
¹¹Ο θρησκευτικός ηγέτης Μαρτίνος Λούθηρος ήθελε να αφαιρέσει αυτά τα βιβλία από τον κανόνα, αλλά αυτό δεν συνέβη τελικά. Παρόλα αυτά, στις γερμανικές εκδόσεις της Βίβλου του Λούθηρου, αυτά τα βιβλία εμφανίζονται στο τέλος της Καινής Διαθήκης αντί στη σειρά που φαίνεται παραπάνω.

Βλέπε επίσης

• Καινή Διαθήκη

Βιβλιογραφία

• Nelson's complete book of Bible maps & charts, Nashville, Tenn.: Thomas Nelson, 1993
• The Outline Bible, Tyndale House Publishers, 1999
• A survey of Old Testament introduction, Moody Press, 3rd. ed. 1998
• The books of history, Smith, J. E., College Press, 1995
• The Major Prophets, Smith, J. E., College Press, 1992
• The Minor Prophets, Smith, J. E., College Press, 1992
• The Pentateuch (2nd ed.), Smith, J. E., College Press, 1993
• The wisdom literature and Psalms, Smith, J. E., College Press, 1996
• Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Αθ. Π. Χαστούπη, Πανεπ. Αθηνών, 1986
• Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Στ. Καλαντζάκη, Πουρνάρας, 1999
• Η Παλαιά Διαθήκη-Διάγραμμα Περιεχομένου Τόμος Α', Ι. Μούρτζιου, Πουρναράς, 1998
• Η Παλαιά Διαθήκη-Διάγραμμα Περιεχομένου Τόμος Β', Ι. Μούρτζιου, Πουρναράς, 2000
• Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, Στέργιος Σάκκος, Β' Έκδοσις, Θεσσαλονίκη, 1984

Πρόσθετη ανάγνωση

• ΒΙΒΛΙΚΟΣ ΚΑΝΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, Βιβλικός κανόνας της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας, Κων.Σιαμάκης (Ελληνικά)
• Αρχαίοι Κατάλογοι των Βιβλίων Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, συνοπτική και εμπεριστατωμένη ανασκόπηση, (Αγγλικά).
• Η Παλαιά Διαθήκη της Πρώτης Εκκλησίας Αρχειοθετήθηκε 2016-04-14 στο Wayback Machine. (The Old Testament of the Early Church) (Αγγλικά).