Κατάλογος βιβλιοθήκης
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ο κατάλογος σε μια βιβλιοθήκη είναι το μητρώο ή βάση δεδομένων που περιλαμβάνει όλα τα βιβλιογραφικά τεκμήρια που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη ή σε ένα σύνολο βιβλιοθηκών. Βιβλιογραφικό τεκμήριο είναι οποιαδήποτε πληροφοριακή οντότητα (π.χ. βιβλία, ηλεκτρονικά αρχεία, γραφικά, χαρτογραφικό υλικό, κ.τ.λ.) η οποία έχει κάποια αυτοτέλεια ανεξάρτητα από το φυσικό αντικείμενο που την περιέχει (π.χ. ένα μυθιστόρημα σε μια ανθολογία, αλλά και ένα τρίτομο έργο). Στην περίπτωση των ηλεκτρονικών αρχείων, είναι δυνατό το τεκμήριο να μη βρίσκεται στη βιβλιοθήκη, αλλά να υπάρχει μόνο σύνδεσμος (link) από τον κατάλογο, συνήθως σε κάποια ιστοσελίδα.
Ο καρτοκατάλογος ήταν για πάρα πολλά χρονιά πολύ συνηθισμένο θέαμα στις βιβλιοθήκες, όμως πλέον τη θέση του έχει πάρει ο ηλεκτρονικός κατάλογος δημόσιας πρόσβασης OPAC. Μερικές βιβλιοθήκες που είναι πλέον αυτοματοποιημένες εξακολουθούν να διατηρούν καρτοκατάλογο, όμως κατά κανόνα δεν τον ενημερώνουν πια. Πολλές βιβλιοθήκες έχουν ξεφορτωθεί τον καρτοκατάλογο όχι μόνο γιατί αντικαταστάθηκε από την τεχνολογία, αλλά και λόγω έλλειψης χώρου.
Στόχοι του καταλόγου βιβλιοθήκης
ΕπεξεργασίαΤο 1876 ο Charles Ammi Cutter ήταν ο πρώτος που προσδιόρισε τους στόχους ενός βιβλιογραφικού συστήματος. Σύμφωνα με τον Cutter, αυτοί οι στόχοι ήταν
1. να μπορεί κάποιος να εντοπίσει κάποιο βιβλίο γνωρίζοντας τον συγγραφέα, τον τίτλο ή το θέμα (εντοπισμός)
2. να μπορεί κάποιος να δει τι βιβλία διαθέτει η βιβλιοθήκη από κάποιον συγκεκριμένο συγγραφέα, πάνω σε κάποιο συγκεκριμένο θέμα ή σε κάποια συγκεκριμένη λογοτεχνία (ομαδοποίηση)
3. να βοηθήσει στην επιλογή κάποιου βιβλίου ως προς την έκδοσή του και ως προς τον χαρακτήρα του (επιλογή)
Είδη καταλόγου
ΕπεξεργασίαΠαραδοσιακά, σε έναν καρτοκατάλογο υπάρχουν τα ακόλουθα είδη καταλόγου:
- Ανά συγγραφέα: τα λήμματα τοποθετούνται με αλφαβητική σειρά σύμφωνα με τα ονόματα των συγγραφέων και των επιμελητών που υπάρχουν στις εγγραφές.
- Ανά τίτλο: τα λήμματα τοποθετούνται με αλφαβητική σειρά σύμφωνα με τους τίτλους των εγγραφών.
- Ανά λέξη-κλειδί: θεματικός κατάλογος, όπου τα λήμματα τοποθετούνται αλφαβητικά βάσει κάποιου συστήματος από λέξεις-κλειδιά.
- Μικτός αλφαβητικός κατάλογος: καμιά φορά βρίσκει κανείς μικτό κατάλογο με συγγραφέα / τίτλο, ή συγγραφέα / τίτλο / λέξη-κλειδί.
- Συστηματικός κατάλογος: θεματικός κατάλογος, βάσει συστηματικής υποδιαίρεσης θεμάτων.
- Κατάλογος ραφιού: τα λήμματα τοποθετούνται ακριβώς με τη σειρά που βρίσκονται στα ράφια.
Ηλεκτρονικοί κατάλογοι
ΕπεξεργασίαΗ ηλεκτρονική καταλογογράφηση έχει συμβάλει τα μέγιστα στη χρηστικότητα του καταλόγου, χάρη στην εμφάνιση του πρότυπου ARC (Machine Readable Cataloging) τη δεκαετία του 1960. Οι κανόνες για τη δημιουργία ηλεκτρονικών εγγραφών περιλαμβάνουν όχι μόνο τους κανόνες καταλογογράφησης του AACR2, αλλά επίσης τους κανόνες κωδικοποίησης του MARC. Αρχικά, το MARC χρησιμοποιήθηκε για να αυτοματοποιηθούν οι καρτοκατάλογοι. Σήμερα, τα ηλεκτρονικά αρχεία MARC είναι προσβάσιμα και αναζητήσιμα άμεσα. Οι ηλεκτρονικοί κατάλογοι δημόσιας πρόσβασης OPAC πλεονεκτούν κατά πολύ σε σχέση με τον παραδοσιακό καρτοκατάλογο γιατί:
- Οι εγγραφές στον ηλεκτρονικό κατάλογο δεν χρειάζεται να ταξινομούνται ή να ανακτώνται χειροκίνητα. Ο χρήστης μπορεί να επιλέξει τον συγγραφέα, τίτλο ή θέμα δυναμικά.
- Οι περισσότεροι ηλεκτρονικοί κατάλογοι παρέχουν τη δυνατότητα αναζήτησης με οποιαδήποτε λέξη από τον τίτλο.
- Πολλοί κατάλογοι παρέχουν συνδέσμους ανάμεσα στις διάφορες παραλλαγές των ονομάτων συγγραφέων.
OPAC (online public access catalog)
ΕπεξεργασίαΈνας online κατάλογος ανοιχτής πρόσβασης (συντομογραφία συχνά ως OPAC ή απλά κατάλογο της βιβλιοθήκης) είναι μια διαδικτυακή βάση δεδομένων των υλικών που κατέχονται από μια βιβλιοθήκη ή ομάδα των βιβλιοθηκών. Οι χρήστες κάνουν αναζήτηση στον κατάλογο της βιβλιοθήκης κυρίως για να εντοπίσουν βιβλία και άλλο υλικό που είναι διαθέσιμο σε μια βιβλιοθήκη ή δίκτυο βιβλιοθηκών.