Κατηγορώ (ταινία, 1919)

Η ταινία Κατηγορώ (Πρωτότυπος τίτλος στα γαλλικά: J'accuse) είναι γαλλική ταινία του βωβού κινηματογράφου του 1919, σε σκηνοθεσία του Αμπέλ Γκανς. Είναι μία από τις κλασικές ταινίες του γαλλικού ιμπρεσιονισμού. Αντιπαραθέτει ένα ρομαντικό δράμα με φόντο τη φρίκη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και θεωρείται ως μία από τις πρώτες αντιπολεμικές ταινίες.

Κατηγορώ J'accuse
Σκηνοθεσία	Αμπέλ Γκανς
Παραγωγή	Σαρλ Πατέ
Σενάριο	Αμπέλ Γκανς
Πρωταγωνιστές	Maxime Desjardins, Romuald Joubé, Séverin-Mars και Maryse Dauvray
Μουσική	Ρόμπερτ Ίσραελ
Φωτογραφία	Λεόνς-Ανρί Μπουρέλ
Εταιρεία παραγωγής	Pathé
Διανομή	Pathé
Πρώτη προβολή	1919
Διάρκεια	166 λεπτά
Προέλευση	Γαλλία
Γλώσσα	Βουβός κινηματογράφος
δεδομένα ()

Τα γυρίσματα της ταινίας άρχισαν το 1918 και μερικές σκηνές γυρίστηκαν σε πραγματικά πεδία μάχης. Η παραστατική απεικόνιση των δεινών του πολέμου και ιδιαίτερα η σκηνή της «επιστροφής των νεκρών», την έκανε διεθνή επιτυχία και επιβεβαίωσε τον Γκανς ως έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του γαλλικού και ευρωπαϊκού κινηματογράφου.

Ο Αμπέλ Γκανς δημιούργησε μια δεύτερη έκδοση, με ήχο, το 1938,  στην οποία ενσωματώθηκαν επιλεγμένες σκηνές από την ταινία.

Πλοκή

Σε ένα χωριό της Προβηγκίας, στα νότια της Γαλλίας, οι χωρικοί καλωσορίζουν την κήρυξη πολέμου με τη Γερμανία το 1914 και συρρέουν για να στρατολογηθούν. Ανάμεσά τους είναι ο Φρανσουά Λωρέν, ένας βίαιος και ζηλότυπος άντρας, παντρεμένος με την Εντίτ. Ο Φρανσουά υποψιάζεται, δικαίως, ότι η Εντίτ έχει σχέσεις με τον ποιητή Ζαν Ντιάζ που ζει στο χωριό με τη μητέρα του και στέλνει την Εντίτ να μείνει με τους γονείς του στη Λωρραίνη - όπου αυτή συλλαμβάνεται και βιάζεται από Γερμανούς στρατιώτες. Οι δύο άντρες βρίσκονται στο ίδιο τάγμα στο μέτωπο, όπου οι αρχικές εντάσεις μεταξύ τους οδηγούν σε στενή φιλία.

Το 1918, ο Ζαν απολύεται λόγω κακής υγείας και επιστρέφει στο χωριό, όπου βρίσκει τη μητέρα του να πεθαίνει. Η Εντίτ επιστρέφει από την αιχμαλωσία, έχοντας αποκτήσει μια κόρη από Γερμανό. Ο πατέρας της φεύγει για να εκδικηθεί την ντροπή για το όνομα της οικογένειας. Όταν ο Φρανσουά επιστρέφει στο σπίτι σε άδεια, ο Ζαν και η Εντίτ φοβούνται την αντίδρασή του για το παράνομο παιδί και προσπαθούν να το κρύψουν, γεγονός που αναζωογονεί τις ζηλότυπες υποψίες του για τον Ζαν, και οι δύο άνδρες μαλώνουν. Όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια, ο Φρανσουά και ο Ζαν συμφωνούν να πάρουν την εκδίκηση τους στη μάχη και οι δύο επιστρέφουν στο μέτωπο.

Σε μια μεγαλειώδη σκηνή μάχης, στην οποία μια μυθική φιγούρα ενός Γαλάτη οδηγεί τις γαλλικές δυνάμεις, ο Φρανσουά τραυματίζεται και πεθαίνει στο νοσοκομείο. Ο Ζαν είναι τόσο σοκαρισμένος που τρελαίνεται. Επιστρέφει στο χωριό και συγκεντρώνει τους κατοίκους για να τους διηγηθεί το όραμά του στο πεδίο της μάχης: από τους τάφους των νεκρών, οι στρατιώτες σηκώνονται και μαζεύονται σε μια μεγάλη ομάδα που διασχίζει τη χώρα, για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Ο Ζαν προκαλεί στους χωρικούς να πουν αν αξίζουν οι θυσίες των ανδρών. Ο Ζαν επιστρέφει στο σπίτι της μητέρας του. Εκεί βρίσκει ένα βιβλίο με τα ποιήματά του, το οποίο σκίζει με αηδία, έως ότου ένα ποίημά του, η Ωδή στον Ήλιο, τον οδηγεί να καταγγείλει ακόμη και τον ήλιο για συνενοχή στα εγκλήματα πολέμου. Καθώς το φως του ήλιου εξαφανίζεται από το δωμάτιο, ο Ζαν πεθαίνει.

Παραγωγή

Ο Αμπέλ Γκανς το 1924

Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Αμπέλ Γκανς λόγω της φυματίωσης από την οποία υπέφερε δεν κατατάχθηκε στον Γαλλικό στρατό αλλά υπηρέτησε στο κινηματογραφικό τμήμα του στρατού, σύντομα όμως απολύθηκε λόγω προβλημάτων υγείας. Είχε ήδη διατυπώσει την ιδέα για το Κατηγορώ, επηρεασμένος από τις συνεχείς ειδήσεις για το θάνατο φίλων στο μέτωπο, καθώς και από το πρόσφατα δημοσιευμένο βιβλίο Η Φωτιά του Ανρί Μπαρμπύς, και κατάφερε να πείσει τον Σαρλ Πατέ να χρηματοδοτήσει την ταινία. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν μεταξύ Αυγούστου 1918 και Μαρτίου 1919. Για να γυρίσει τις σκηνές μάχης, ο Γκανς ζήτησε να επιστρέψει στο μέτωπο και εγγράφηκε ξανά στο κινηματογραφικό τμήμα, με αποτέλεσμα να βρεθεί τον Σεπτέμβριο του 1918 στη μάχη του Σαιν-Μιγιέλ μαζί με τον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι αυθεντικές σκηνές μάχης εμφανίζονται στο τελευταίο τμήμα της ταινίας.

Η σκηνή της «επιστροφής των νεκρών» στο τέλος της ταινίας γυρίστηκε στα νότια της Γαλλίας, με κομπάρσους 2000 στρατιώτες που είχαν επιστρέψει με άδεια. Ο Γκανς υπενθύμισε: «Οι συνθήκες υπό τις οποίες γυρίζαμε ήταν πολύ συγκινητικές... Αυτοί οι άνδρες είχαν έρθει κατευθείαν από το μέτωπο - από το Βερντέν - και έπρεπε να επιστρέψουν οκτώ ημέρες αργότερα. Έπαιξαν τους νεκρούς γνωρίζοντας ότι κατά πάσα πιθανότητα σύντομα θα σκοτώνονταν. Μέσα σε λίγες εβδομάδες από την επιστροφή τους, ογδόντα τοις εκατό από αυτούς είχαν σκοτωθεί».

Στις τελευταίες σκηνές της ταινίας, οι κατηγορίες του Γκανς, όπως εκφράζονται από τον Ζαν Ντιάζ, φαίνονται να απευθύνονται σε εκείνους που δεν ενδιαφέρθηκαν αρκετά - πολίτες που ζούσαν τη ζωή τους ή σε αυτούς που επωφελήθηκαν από τον πόλεμο ή που απλά ξέχασαν τι σήμαινε αυτός ο πόλεμος. Οι στρατιώτες που αναστήθηκαν από τους νεκρούς, θα επέστρεφαν στην αιώνια ανάπαυση ικανοποιημένοι όταν βεβαιώνονταν από τους ζωντανούς ότι η θυσία τους δεν ήταν μάταια.

Η τεχνική ποιότητα της ταινίας ήταν εντυπωσιακή, ειδικά η κινηματογραφία του Λεόνς-Ανρί Μπυρέλ με λεπτή χρήση εφέ φωτισμού και φορητή κάμερα. Για τις σκηνές μάχης στο τελευταίο τμήμα της ταινίας, ο Γκανς παρουσίασε επίσης μερικές από τις νέες τεχνικές του επεξεργασίας που θα αναπτύξει πολύ περισσότερο στις μετέπειτα ταινίες του Η Ρόδα (La Roue,1923) και Ναπολέων (Napoléon,1927). Βοηθός σκηνοθέτη ήταν ο συγγραφέας Μπλεζ Σαντράρ, ο οποίος είχε χάσει το χέρι του σε μάχη το 1915, που εμφανίστηκε επίσης στην ταινία ως κομπάρσος στη σκηνή της «επιστροφής των νεκρών».