Κωνσταντίνος Κουκίδης

Με το όνομα Κωνσταντίνος Κουκίδης, αναφέρεται εύζωνας ή μέλος της ΕΟΝ, ο οποίος, σύμφωνα με τον θρύλο, αρνήθηκε να παραδώσει την ελληνική σημαία στους Γερμανούς κατακτητές, όντας φρουρός στην Ακρόπολη και, κρατώντας την, αυτοκτόνησε, πηδώντας από τον βράχο.

Η αφιερωματική πλάκα του Δήμου Αθηναίων, τοποθετημένη το 1994.

Η πρώτη δημοσιευμένη αναφορά στο συμβάν έγινε στις 9 Ιουνίου 1941, και έκτοτε συντηρείται σποραδικά μέσω προσωπικών μαρτυριών και αυτοπτών μαρτύρων, κυρίως με την ευκαιρία της επετείου του «ΌΧΙ». Ύστερα από έρευνα στα αρχεία του ΓΕΣ και στις δημόσιες υπηρεσίες της Ελλάδας, δεν βρέθηκε καμία σχετική καταχώρηση, ούτε για το πρόσωπο, ούτε για το συμβάν.

Παρόλα αυτά, τον Οκτώβριο του 2000, ο τότε δήμαρχος Αθηνών, Δημήτρης Αβραμόπουλος, τοποθέτησε σχετική αναμνηστική πλάκα στη βάση του βράχους της Ακροπόλεως, αν και παραδέχθηκε πως δεν βρέθηκαν στοιχεία που να στηρίζουν την ύπαρξη του Κουκίδη, τον οποίο η σύγχρονη ιστοριογραφία θεωρεί ανύπαρκτο πρόσωπο.

Η διήγηση

Αναφέρεται πως ο Κουκίδης ήταν δεκαεπτάχρονος Έλληνας εύζωνας που είχε καθήκοντα σκοπιάς στην Ακρόπολη των Αθηνών την 27η Απριλίου 1941, την ημέρα που τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα. Κατά μια άλλη εκδοχή, ήταν μέλος της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ) ο οποίος εκτελούσε χρέη φρουρού στην Ακρόπολη. Τα στρατεύματα των ναζί τον διέταξαν να παραδώσει την ελληνική σημαία και να αναρτήσει τη ναζιστική σημαία με τη σβάστικα. Ο Κουκίδης δεν υπάκουσε και υπέστειλε την ελληνική σημαία, τυλίχτηκε με αυτή και πήδηξε από την Ακρόπολη, αυτοκτονώντας.

Αναφορές στο περιστατικό

Πρώτη αναφορά στο γεγονός έγινε στις 9 Μαΐου 1941, από τη βρετανική εφημερίδα «Daily Mail», ενώ αναφορά έκανε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος και, το 1972, ο ιστορικός Νίκολας Χάμοντ, ο οποίος υπηρετούσε στη SOE στην Αθήνα, εκείνο το διάστημα.

Η υπόθεση ξεχάστηκε, έως το 1982, όταν οι συγγραφείς Κώστας Χατζηπατέρας και Μαρία Φαφαλιού ανέφεραν τη θυσία του Κουκίδη, στο λεύκωμά τους Μαρτυρίες 40-41. Το 1989, ο Κωνσταντίνος Πλεύρης ανέφερε πως το γεγονός είναι αληθινό ενώ ισχυρίστηκε πως κατέχει «όλο το φάκελο από το Γενικό Επιτελείο Στρατού». Το 1994 το λεύκωμα του ΚΚΕ «Έπεσαν για τη ζωή» ανέφερε τη θυσία του Κουκίδη.

Το 1998 ο δημοσιογράφος Τάσος Κοντογιαννίδης, στο βιβλίο του «Ήρωες και Προδότες στην κατοχική Ελλάδα», αναφέρει πως σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου της Πλάκας, ο Κουκίδης ήταν μέλος της ΕΟΝ, που φύλαγε εκ περιτροπής μαζί με άλλους, τη σημαία το μεσοδιάστημα μεταξύ της αποστράτευσης των ελληνικών στρατευμάτων και της εισόδου των γερμανικών. Το ίδιο έτος, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός αναφέρει πως το «γνωστό στέλεχος της Αντίστασης» Σπύρος Μήλας, ήταν φίλος του Κουκίδη, και παρέθεσε αναλυτικές λεπτομέρειες σχετικά με αυτόν. Το 2000, στην εκπομπή «ΤΗΛΕ-ΤΩΡΑ», ο Μήλας περιέγραψε εκ νέου τον Κουκίδη, δίνοντας του εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Δημοσίευμα από τον δημοσιογράφο του Βήματος, Γεώργιο Μαλούχο, το 2011, στηλίτευσε τη λήθη για τον Κουκίδη.

Σύγχρονες εκτιμήσεις

Η ύπαρξη του Κουκίδη ως στρατιώτη ή εύζωνα δεν πιστοποιείται. Ο επικεφαλής της ΔΙΣ/ΓΕΣ (Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού), Αντιστράτηγος Ιωάννης Κακουδάκης, σε συνεντεύξεις του στην ΕΤ1 (2000) και το περιοδικό Πόλεμος και Ιστορία (2001), ανέφερε πως, ύστερα από σχετικές έρευνες που έγιναν στα αρχεία των Ένοπλων Δυνάμεων και σε δημόσιες υπηρεσίες, δεν βρέθηκε κανένα σχετικό στοιχείο. Ο Χάγκεν Φλάισερ αναφέρει πως η αρχή της αφήγησης για τον Κουκίδη βρίσκεται σε ένα αστείο που κυκλοφόρησε την ημέρα της εισόδου του γερμανικού στρατού στην Αθήνα. Κατά τον ίδιο, η ανάδειξη και προβολή της ιστορίας οφείλεται στην ανάγκη να βρεθούν ήρωες που δε σχετίζονται με εμφύλιες συγκρούσεις -σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τον Άρη Βελουχιώτη- ενώ σημειώνει πως ο φέρων το επώνυμο Κουκίδης ήταν δημοσιογράφος που πέθανε τη δεκαετία του 70.

Δημόσια μνήμη

Ο Δήμος Αθηναίων, επί δημαρχίας Αβραμόπουλου, τοποθέτησε το 2000 αναμνηστική πλακέτα στους πρόποδες της Ακρόπολης από τη μεριά της Πλάκας, στην οδό Θρασύλλου, ενώ τιμητική πλάκα τοποθετήθηκε και στους στρατώνες της Προεδρικής Φρουράς. Στην ομιλία του, ο Αβραμόπουλος είχε πει ο Κουκίδης τιμάται «παρά το ότι η ιστορική έρευνα δεν απέδωσε επιστημονική απόδειξη για την ύπαρξή του και για την πράξη του αυτή» και πρόσθεσε ότι «το ερώτημα είναι αν εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, θέλουμε να υπάρξει», ενώ ο Μανώλης Γλέζος είχε προτείνει την μετονομασία πλατείας σε «πλατεία Κωνσταντίνου Κουκίδη».

Πηγές

• (ανυπόγραφο) (28.4.2011). «Μύθοι και αλήθειες για την υπόθεση Κουκίδη». Το Βήμα. https://www.tovima.gr/2011/04/28/society/mythoi-kai-alitheies-gia-tin-ypothesi-koykidi/. 
• Ο Ιός (22.10.2000). «Κωσταντίνος Κουκίδης: Ο ήρωας φάντασμα». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21.1.2022. https://web.archive.org/web/20220121204646/http://www.iospress.gr/ios2000/ios20001022a.htm. Ανακτήθηκε στις 29.10.2022. 
• Μαλούχος, Γεώργιος (27.4.2011). «Ποιος θυμάται τον Κουκίδη;». Το Βήμα. https://www.tovima.gr/2011/04/27/opinions/akropoli-27-aprilioy-1941-poios-thymatai-ton-koykidi/. 
• Φλάισερ, Χάγκεν (2006). «Authoritarian Rule in Greece (1936-1974) and Its Heritage». Στο: Borejsza, Jerzy· Ziemer, Klaus. Totalitarian and Authoritarian Regimes in Europe: Legacies and Lessons from the Twentieth Century. Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Bergham. σελ. 272-3, σημ.152. ISBN 978-1571816412. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2022. 
• Σαραντάκος, Νίκος (29 Απριλίου 2011). «Ο ανύπαρκτος ήρωας Κωνσταντίνος Κουκίδης». Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.