Μαντίνειες Μάνης
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Μαντίνειες αποκαλείται η γεωγραφική περιοχή της Έξω Μάνης (Μεσσηνιακής), η οποία σήμερα αντιστοιχεί στα δημοτικά διαμερίσματα:
α) Αβίας του Δήμου Αβίας (οικισμοί: Μεγάλη Μαντίνεια, Αβία και Ακρογιάλι) και
β) Μικρής Μαντίνειας του Δήμου Καλαμάτας (οικισμοί: Μικρή Μαντίνεια και Παλιό Χωριό).
Από το 1914 ως το 1998 τα δυο παραπάνω διαμερίσματα συγκροτούσαν ανεξάρτητες κοινότητες, ενώ κατά το 19ο αιώνα η Μεγάλη και η Μικρή Μαντίνεια (το Παλιό Χωριό) αποτελούσαν σημαντικούς οικισμούς του τότε Δήμου Αβίας. Οι υπόλοιποι οικισμοί είχαν ελάχιστους μόνιμους κατοίκους.
Οι δύο Μαντίνειες αποτελούσαν ανέκαθεν ενιαία περιφέρεια, διακριτή από πληθυσμιακής, πολιτισμικής, κοινωνικής και οικονομικής απόψεως. Ο ενιαίος χαρακτήρας τους, η ρίζα του οποίου χάνεται στα μεσαιωνικά χρόνια, συνεχίζεται μέχρι σήμερα, παρά την, εντελώς ανιστόρητη, πρόσφατη ένταξή τους σε διαφορετικούς Δήμους. Σε διοικητικό επίπεδο η ενότητα αυτή εκφράζεται πλέον μόνο από τον "Ελαιουργικό Συνεταιρισμό Μικράς Μαντινείας - Αβίας".
Ιστορία Επεξεργασία
Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στους ιστορικούς χρόνους στην περιοχή υπήρχε η πόλη "Αβία".
Στις αρχές του 15ου αιώνα στη θέση της αρχαίας Αβίας βρίσκουμε χτισμένο το κάστρο της Μαντινείας, το οποίο ανήκε στους Ενετούς και αποτελούσε την έδρα ομώνυμης βαρονίας. Η Αβία έχει πια ξεχαστεί και αναφέρεται μόνο σε πτολεμαϊκούς χάρτες, οι οποίοι αποτύπωναν το αρχαίο παρελθόν της περιοχής και όχι το παρόν της.
Είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε η μεσαιωνική Μαντίνεια. Σύμφωνα με την παράδοση την ίδρυσαν Μαντινείς φυγάδες της αρκαδικής Μαντινείας, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τα μέρη τους από Σλάβους εποικιστές ή από επιδρομείς κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους. Όμως παραμένει ατεκμηρίωτη η γοητευτική αυτή άποψη, η οποία αν είναι αληθινή αποκαλύπτει τη διάσωση ενός τοπωνυμίου από την ομηρική εποχή μέχρι τις ημέρες μας, δεδομένου ότι η αρκαδική Μαντίνεια αναφέρεται στην Ιλιάδα.
Η μεσαιωνική Μαντίνεια αποτελεί το "κλειδί" της Μάνης και παίζει σημαντικό ρόλο κατά τις διαμάχες του 15ου αιώνα μεταξύ των Ενετών, των Τούρκων και των Βυζαντινών Δεσποτών του Μυστρά. Για τη φεουδαρχική κοινωνία της εποχής η Μαντίνεια αποτελεί ένα εκλεκτό κομμάτι, που πολλοί το επιθυμούν, διότι έχει κάστρο, λιμάνι και εύφορη ενδοχώρα. Συνήθως η τύχη της συνδέεται με μεσσηνιακές πόλεις, όπως η Γιάννιτσα, η Καλαμάτα, το Νησί, η Ανδρούσα κ.ά., με τις οποίες φαίνεται πως έχει στενότερη σχέση. Μαζί με τις προαναφερθείσες πόλεις αναφέρεται στην κληρονομιά του Νικηφόρου Μελισσηνού αλλά και στις κτήσεις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου το 1429.
Για ένα διάστημα τη Μαντίνεια κατέχει ο Μέγας Τζάσης του Μορέος, Ελεαβούρκος της Γιάννιτσας. Η οικογένεια αυτή φαίνεται πως απέκτησε μακροχρόνιες ρίζες στη Μαντίνεια, διότι εκατό χρόνια αργότερα κάποιο μέλος της φέρει το προσωνύμιο "Μαντιναίος". Στα μέσα του 15ου αιώνα κτήτορας της Μαντίνειας αλλά και της Καλαμάτας είναι ο Θωμάς Παλαιολόγος. Όπως είναι φυσικό ο πληθυσμός υποφέρει από τις διαμάχες αυτές. Σε ένα έμμετρο χρονικό της εποχής αναφέρεται:
Πολλά κεφάλια έπεσαν ώστε να το επάρουν,
σ’ εκείνην την Μαντένειαν, το δυνατό το κάστρον,
όπου ηυρέθηκεν εκεί ο μέγας κοντοστάβλος
και έκαμεν πόλεμον φρικτόν με τον λαόν τον είχεν.
Για να γλυτώσει ένα μέρος των κατοίκων της Μαντίνειας μετακόμισε από το κάστρο σε έναν πιο ασφαλή, ορεινό οικισμό, την Άνω Μαντίνεια, η οποία πρωτοαναφέρεται το 1463. Η ύπαρξη δυο οικισμών δημιουργεί μια σύγχυση. Οι κάτοικοι αποκαλούν τους δύο οικισμούς Πάνω Χώρα και Κάτω Χώρα, επωνυμίες που διατηρήθηκαν σε λαϊκά στιχουργήματα μέχρι τις ημέρες μας. Στους χάρτες της εποχής συχνά αντί για Μαντίνεια σημειώνεται το τοπωνύμιο Χώρες. Η τελευταία αναφορά και των δύο οικισμών είναι το 1618 στη χωρογραφία του Πέτρου Μέδικου.
Έκτοτε η παραλιακή Μαντίνεια, η Κάτω Χώρα, δεν αναφέρεται πλέον, σημάδι ότι μετά από τα μέσα του 17ου αιώνα, πιθανότατα κατά το κίνημα του Λιμπεράκη Γερακάρη, εγκαταλείπεται και ερειπώνεται. Κατοικείται μόνον η Πάνω Χώρα, ενώ η ερειπωμένη Κάτω αποκαλείται Παλαιόχωρα, ονομασία που διατηρείται μέχρι σήμερα. Στο μεταξύ στην αρχή της περιόδου της ενετοκρατίας, δηλαδή μετά το 1675, στην ευρύτερη περιφέρεια της Μαντίνειας έχει ιδρυθεί ένας νέος οικισμός, πιθανότατα από εποίκους, ο οποίος από το 1700 αναφέρεται ως Μαντίνεια Μικρή σε αντιδιαστολή με την παλιά ένδοξη μεσαιωνική Μαντίνεια. Έτσι δημιουργούνται δυο οικισμοί η Μικρή και η Μεγάλη Μαντίνεια, οι οποίοι μετά από την ίδρυση του ελληνικού κράτους εντάσσονται στον Δήμο Αβίας και από το 1912 συγκροτούν δύο ξεχωριστές κοινότητες.
Μέχρι το 1826, όταν έγινε η μάχη της Βέργας, η Παλιόχωρα δεν είχε κατοικηθεί. Στην ανατολική ακτή του Μεσσηνιακού κόλπου τα μόνα σπίτια που αναφέρονται είναι των Καπετανάκηδων στο Αλμυρό και στους Μύλους και των Μαυρομιχαλαίων στις Κιτριές, δηλαδή στα δυο λιμάνια της περιοχής. Η ενδιάμεση παραλιακή περιοχή ήταν σχεδόν έρημη. Ο περιηγητής Gell, που διέσχισε τη διαδρομή Καλαμάτας-Κιτριών το 1805, αναφέρει ως μοναδικά κτίσματα τους Μύλους, τον πύργο των Καπετανάκηδων, ένα κεραμουργείο και δυο-τρεις εκκλησούλες: της Παλιόχωρας, του Αγ. Νικολάου Πατσούρου (σήμερα κατεστραμμένη) και το εκκλησάκι-σπηλιά Χάρος στη Σάνταβα. Το 1826, η περιοχή ήταν ακόμα ακατοίκητη, γι’ αυτό ο Ιμπραήμ με τα πλοία του έπλευσε από το Αλμυρό κατευθείαν στις Κιτριές, όπου και κτύπησε. Το 1838, σε ιατροστατιστικό πίνακα του Δήμου Αβίας, δεν αναφέρεται οικισμός στην Παλιόχωρα.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι κάτοικοι της Μεγάλης Μαντίνειας αρχίζουν να εγκαθίστανται και πάλι στην παραλιακή ζώνη και σιγά-σιγά συγκροτούν τρεις οικισμούς, την Παλιόχωρα, το Αρχοντικό και τους Κοπάνους (το σημερινό Ακρογιάλι).
Το 1944 ένας ισχυρός σεισμός ανάγκασε και τους κατοίκους της Μικρής Μαντίνειας να μετακινηθούν προς την ακτή δημιουργούντας το σημερινό οικισμό. Ο παλιός έμεινε μισοερειπωμένος και αποκαλείται Παλιό Χωριό.