Ναός Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης
	Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Ελλάδα
Τύπος	Πολιτισμικό
Κριτήρια	i, ii, iv,
Ταυτότητα	456
Περιοχή	Ευρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	1988 (12η συνεδρίαση)

Ναός Αγίων Δώδεκα Αποστόλων Θεσσαλονίκης
Είδος	εκκλησία
Αρχιτεκτονική	βυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°38′34″N 22°56′15″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θεσσαλονίκης
Τοποθεσία	Θεσσαλονίκη
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1988)
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Συντεταγμένες: 40°38′34.22″N 22°56′15.17″E / 40.6428389°N 22.9375472°E / 40.6428389; 22.9375472

Ο Ναός των Αγίων Αποστόλων είναι μνημείο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, και ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχιτεκτονικής της Παλαιολόγειας περιόδου. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της πόλης, στην αρχή της σημερινής οδού Ολύμπου, κοντά στα δυτικά τείχη.

Πρόκειται για παλαιό καθολικό μονής, που θεωρείται ότι ήταν αρχικά αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των σύνθετων πεντάτρουλλων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών με περίστωο, δύο παρεκκλήσια, λιτή και νάρθηκα.^[1] Κτίστηκε την περίοδο 1310-1314 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νήφωνα τον Α', όπως φαίνεται από επιγραφές της εκκλησίας που φέρουν το όνομά του: Νίφων πατριάρχης και κτήτωρ.^[2] Ο εσωτερικός διάκοσμος σώζεται αποσπασματικά, καθώς η εκκλησία υπέστη καταστροφές από τους Οθωμανούς, όταν μετατράπηκε σε τζαμί την περίοδο 1520-1530, με την επωνυμία Σοούκ Σου Τζαμί (= τζαμί του κρύου νερού).^[3] Πιο συγκεκριμένα, οι τοιχογραφίες καλύφθηκαν, αφού το φύλλο χρυσού είχε αφαιρεθεί. Την ίδια ακριβώς περίοδο κτίστηκαν τα γειτονικά Λουτρά Φοίνιξ (τότε ως Πασά Χαμάμ).

Το εσωτερικό του ναού δίνει μια πολύ κάθετη εντύπωση, μιας και η αναλογία ύψους προς πλάτος στον κεντρικό χώρο του ναού είναι 5 προς 1. Ο εσωτερικός διάκοσμος αποτελείται από πλούσια ψηφιδωτά στα άνω επίπεδα, της εποχής του Νήφωνα, εμπνευσμένα από Κωνταντινουπολίτικα πρότυπα. Πιο συγκεκριμένα: τον Παντοκράτορα και τους Προφήτες στον τρούλο, τους Ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα, τις Δώδεκα Μεγάλες Εορτές στις καμάρες και τον δυτικό τοίχο, και τους Αγίους Μάρτυρες. Τα συγκεκριμένα είναι σημαντικά, καθώς πρόκειται για τα τελευταία παραδείγματα βυζαντινών ψηφιδωτών, και τα τελευταία τού είδους τους στη Θεσσαλονίκη. Οι τοιχογραφίες συμπληρώνουν τη διακόσμηση στα κατώτερα επίπεδα του ναού, καθώς επίσης και στον νάρθηκα και σε ένα από τα παρεκκλήσια. Και αυτά δείχνουν επίσης επίδραση από την Κωνσταντινούπολη, και πιθανώς σχεδιάστηκαν από ένα εργαστήριο της πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας, ίσως του ίδιου που σχεδίασε τις τοιχογραφίες στη Μονή της Χώρας. Οι τοιχογραφίες είχαν πιθανώς πραγματοποιηθεί υπό την καθοδήγηση του ηγούμενου Παύλου, μετά το 1314 ή κατά την περίοδο 1328-1334.^[3]^[2]Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού είναι γεμάτο με υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας τοιχογραφίες, με σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, και με συμβολικά θέματα εμπνευσμένα από την υμνογραφία.

Η αναστήλωση του ναού και η σταδιακή αποκατάσταση των τοιχογραφιών ξεκίνησε το 1926. Μετά τον σεισμό του 1978 το κτήριο ενισχύθηκε, και το 2002 τα ψηφιδωτά καθαρίστηκαν.^[3]

Φωτοθήκη

Αναπαράσταση της εκκλησίας το 1864
Ο νότιος τρούλος. Οι τρούλοι που βρίσκονται στα 4 σημεία του ορίζοντα είναι μικρότεροι από τον κεντρικό.
Το εσωτερικό του ναού σήμερα.
Τοιχογραφία Αγίου.
Άποψη των βορειοδυτικών Βυζαντινών Τειχών, δίπλα από τα οποία είναι κτισμένος ο ναός.

Δείτε επίσης

Ναός Προφήτη Ηλία Θεσσαλονίκης

Παραπομπές

↑ Μαυροπούλου-Τσιούμη 1997, σελ. 100
↑ ^2,0 ^2,1 Ζαφείρης 1997, σελ. 176
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 «Ναός Αγίων Αποστόλων, Θεσσαλονίκη». odysseus.culture.gr. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2010.

Πηγές

Μαυροπούλου-Τσιούμη, Χρυσάνθη (1997). Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Ρέκος. σελίδες 99–107. ISBN 978-960-358-099-7.
Νικονάνος, Νίκος (1986). Οι Άγιοι Απόστολοι Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α.
Ξυγγόπουλος, Ανδρέας (1953). Η ψηφιδωτή διακόσμηση του Ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
Ζαφείρης, Χρίστος (1997). Θεσσαλονίκης Εγκόλπιον. Αθήνα: Εξάντας. ISBN 960-256-301-X.

[1] Μαυροπούλου-Τσιούμη 1997, σελ. 100

[Ζαφείρης_σ.176-2] 2,0 ^2,1 Ζαφείρης 1997, σελ. 176

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 «Ναός Αγίων Αποστόλων, Θεσσαλονίκη». odysseus.culture.gr. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2010.

[1]

[2]

[3]