Νεόφυτος Κύπρου
Ο Άγιος Νεόφυτος Κύπρου, γνωστός και ως Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος (1134-1214), ήταν Κύπριος Ορθόδοξος ιερομόναχος, ερημίτης και ιστορικός συγγραφέας (χρονικογράφος), τα κείμενα του οποίου διασώζουν πλευρές της ιστορίας των πρώτων Σταυροφοριών. Ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του εορτάζεται στις 12 Απριλίου. Θεωρείται ως «μία από τις σημαντικότερες μορφές της Εκκλησίας της Κύπρου»[1].
| Άγιος Νεόφυτος | |
|---|---|
 | |
| Όσιος | |
| Γέννηση | 1134 Λεύκαρα Κύπρου |
| Κοίμηση | 1214 Κύπρος |
| Τιμάται από | Ορθόδοξη Εκκλησία |
| Μείζον ιερό | Μονή Αγίου Νεοφύτου |
| Εορτασμός | 12 Απριλίου |
| δεδομένα () | |
Βίος Επεξεργασία
Ο Νεόφυτος γεννήθηκε στο ορεινό χωριό Κάτω Δρυς, πολύ κοντά στην κωμόπολη Λεύκαρα της νότιας Κύπρου, που αναφέρεται σε κάποιες πηγές επίσης ως τόπος γεννήσεώς του. Οι γονείς του, Αθανάσιος και Ευδοξία, ήσαν αγρότες («Ευδοξία» ήταν το μοναχικό όνομα που έλαβε η μητέρα του όταν έγινε και εκείνη μοναχή, αργότερα στον βίο της. Το κατά κόσμο όνομά της δεν έχει διασωθεί.)[2] και είχαν άλλα επτά τέκνα. Η κλίση του Νεόφυτου προς τον αναχωρητισμό διατρανωθηκε όταν ο γάμος του, που είχε κανονισθεί από τους γονείς του έληξε με την καταφυγή του σε ηλικία 17 ετών στη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στο όρος του Κουτσοβέντη[2], όπου ζήτησε να να παραμείνει και να ασκητεύσει. Μετά από πολλή φασαρία, το συμβόλαιο του γάμου ακυρώθηκε και ο Νεόφυτος έγινε δεκτός στο μοναστήρι ως δόκιμος. Το έτος 1152 έγινε η κουρά του ως κανονικού μοναχού.[3] Στη μονή έμαθε να διαβάζει και να γράφει, διοριζόμενος τελικώς ως βοηθός σκευοφύλακα.[4] Παρά το ότι ο Νεόφυτος αισθανόταν την κλίση να γίνει ερημίτης ασκητής, ο ηγούμενός του αρνήθηκε να τον αφήσει να φύγει από την κοινοβιακή ζωή, με επιχείρημα το νεαρό της ηλικίας του.[3] Ωστόσο το 1158, μετά από πέντε χρόνια στο διακόνημα της καλλιέργειας αμπελώνων της μονής στη θέση «Γούπαις», επιτράπηκε στον Νεόφυτο να ταξιδέψει ως προσκυνητής στους Αγίους Τόπους. Εκεί ανεζήτησε ασκητές που θα μπορούσαν να τον πάρουν μαζί τους, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Επιστρέφοντας στη Μονή του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, με τη σφοδρή επιθυμία του να γίνει ερημίτης διέφυγε από το μοναστήρι με σκοπό να μεταβεί στο όρος Λάτμος της Μικράς Ασίας, που ήταν μεγάλο μοναστικό κέντρο εκείνη την εποχή, αλλά περιμένοντας πλοίο στην Πάφο συνελήφθη επειδή νομίσθηκε ότι ήταν ένας φυγάς του κοινού ποινικού δικαίου. Με τη μεσιτεία ευσεβών ανθρώπων αποφυλακίσθηκε την επομένη ημέρα, αλλά οι φρουροί του είχαν κλέψει τα χρήματα για τα ναύλα του, οπότε ανεζήτησε κάποιο ερημητήριο στα ενδότερα της Μεγαλονήσου.
Τον Ιούνιο του 1159 βρέθηκε στη λοφώδη περιοχή επάνω από την Πάφο, όπου ανεκάλυψε μια κοιλότητα στη γη που είχε χρησιμοποιηθεί από κάποιον προηγούμενο ερημίτη. Ο Νεόφυτος διεύρυνε τον χώρο και τελικώς δημιούργησε τρεις κοιλότητες ή «σπήλαια», γνωστά σήμερα με τις ονομασίες «Κελλίον», «Βήμα» και «Ναός», με το σύνολο να ονομάζεται «η εγκλείστρα». Εκεί άρχισε να ζει ως ασκητής. Ο βίος του αυτός προσέλκυσε τους θρήσκους της περιοχής, που άρχισαν να του φέρνουν τροφή και κάποια αγαθά ως δώρα. Με τον καιρό όλο και περισσότεροι επισκέπτονταν το μέρος για να τον συναντήσουν και το 1170 ο Επίσκοπος Πάφου Βασίλειος Κίνναμος τον χειροτόνησε πρεσβύτερο και του επέβαλε να πάρει έναν τουλάχιστον μαθητή, γεγονός που επέφερε την ίδρυση της Μονής που σήμερα φέρει το όνομα του Αγίου Νεοφύτου. Για να αποφύγει τον κόσμο, ο Νεόφυτος λάξευσε μέσα στα βράχια νέα εγκλείστρα και επικοινωνούσε με τον κόσμο μόνο κάθε Κυριακή. Η ύπαρξη πλέον μοναχών διευκόλυνε τον άγιο να εντείνει τον εγκλεισμό του, καθόσον οι υποτακτικοί του θα ανελάμβαναν τις ποικίλες εξωτερικές εργασίες της μονής.
Στο μεταξύ η αποκοπή της Κύπρου από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έφερε δυστυχία στην Εκκλησία και τον λαό. Η φτώχεια και η δυστυχία του λαού οδήγησε πολλούς να ζητήσουν τροφή στα μοναστήρια, ένα από τα οποία ήταν και το νέο μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου. Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως στα χέρια των Φράγκων τον Απρίλιο του 1204 ήταν συνταρακτικό γεγονός και για τον Νεόφυτο. Θεώρησε την Άλωση της Πόλεως, της προστάτιδος των Ορθοδόξων, «αποκαλυπτικό» γεγονός και για αυτό επιχειρεί την ερμηνεία της Αποκαλύψεως, καταβάλλοντας προσπάθεια να εξηγήσει γιατί κυριάρχησαν οι δυνάμεις του Αντιχρίστου σε βάρος της Εκκλησίας του Χριστού.
Ο όσιος Νεόφυτος απεβίωσε σε βαθύ γήρας, στις 12 Απριλίου. Ενταφιάσθηκε στον τάφο που είχε ετοιμάσει ο ίδιος μέσα σε ξύλινο φέρετρο, από ξύλο πεύκου, κέδρου και κυπαρισσιού, το οποίο είχε κατασκευάσει όταν ζούσε. Το ιερό λείψανό του φυλάσσεται μέχρι σήμερα στην ομώνυμη μονή της Κύπρου, που είναι αφιερωμένη στη μνήμη του. Εκτός από τις 12 Απριλίου, η μνήμη του Αγίου τιμάται τοπικά στις 24 Ιανουαρίου και στις 28 Σεπτεμβρίου (εύρεση των τιμίων λειψάνων του).
Γραπτό έργο Επεξεργασία
Ο Νεόφυτος συνέγραψε ένα χρονικό με τίτλο Περὶ τῶν κατὰ χώραν Κύπρον σκαιῶν, που χρονολογήθηκε στο 1196. Το χρονικό αυτό αποτελεί μία από τις ελάχιστες ελληνικές πρωτογενείς πηγές για τα γεγονότα της Γ΄ Σταυροφορίας στην Κύπρο και την καταδίωξη του ηγεμόνα της Κύπρου Ισαακίου Κομνηνού από τον Σταυροφόρο βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο. Ο Νεόφυτος διατηρεί μια κριτική στάση έναντι των Σταυροφόρων και το έργο διαπνέεται από αντιδυτικά αισθήματα.[5]
Το χρονικό εκδόθηκε από τον Κ. Σάθα στη Βενετία το 1873:
- Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Τόμος Β΄: Χρονογράφοι Βασιλείου Κύπρου Εν Βενετία, Τύποις του Χρόνου
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ «Η Εγκλείστρα και το Μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου», Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κυπριακής Δημοκρατίας
- ↑ 2,0 2,1 Galatariotou, Catia: The Making of a Saint: The Life, Times and Sanctification of Neophytos the Recluse Cambridge University Press, Cambridge 2002, ISBN 978-0-521-52188-8, σελ. 13
- ↑ 3,0 3,1 Galatariotou 2002, σελ. 14
- ↑ Kakoulli, Ioanna & Fischer, Christian: «An innovative noninvasive and nondestructive multidisciplinary approach for the technical study of the Byzantine wall paintings in the Enkleistra of St. Neophytos in Paphos, Cyprus» Αρχειοθετήθηκε 2012-04-02 στο Wayback Machine., Dumbarton Oaks, Washington, DC, 2009. Αρχειοθετήθηκε εδώ από το Internet Archive στις 24 Νοεμβρίου 2010
- ↑ Coureas, Nicholas (2013). «The Conquest of Cyprus during the Third Crusade According to Greek Chronicles from Cyprus». The Medieval Chronicle 8: 193-204. ISSN 1567-2336. https://www.jstor.org/stable/48577683.
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Coureas, Nicholas: The foundation rules of medieval Cypriot monasteries: Makhairas and St. Neophytos, Cyprus Research Centre, Λευκωσία 2003, ISBN 978-9963-0-8080-9
- Englezakis, Benedict: Studies on the History of the Church of Cyprus, 4th-20th Centuries, Variorum, Aldershot, Hampshire Αγγλίας 1995, ISBN 978-0-86078-486-9
- Epstein, Ann Wharton (1981): «Formulas for Salvation: A Comparison of Two Byzantine Monasteries and their Founders», Church History, τόμος 50(4), σσ. 385-400
- Galatariotou, Catia: The Making of a Saint: The Life, Times and Sanctification of Neophytos the Recluse, Cambridge University Press, Cambridge 2002, ISBN 978-0-521-52188-8
- Mango, C.A. & Hawkins, E.J.W. (1966): «The Hermitage of St. Neophytos and Its Wall Paintings», Dumbarton Oaks Papers 20, σσ. 119-206
- Papageōrgiou, Athanasios: The Monastery of Agios Neophytos: History and Art (a short guide), έκδοση της μονής, Λευκωσία 1998, ISBN 978-9963-614-03-5
- Tsiknopoullos, Ioannis P.: The Encleistra and Saint Neophytos, Zavallis Press, Λευκωσία 1965