Ο ξυλότορνος (αγγλικά: wood lathe, γερμανικά: holzdrehbank), ή ξυλουργικός τόρνος, είναι μηχανή κατεργασίας η οποία αξιοποιείται -ειδικά προσαρμοσμένη- για τη μορφοποίηση τεμαχίων ξύλου, μετά από στερέωση αυτών σε σημεία συγκράτησης (τσοκ) και κατεργασία -κάτω από ισχύ κατάλληλου εργαλείου κοπής- με περιστροφή, διάτρηση, διαμόρφωση πρόσοψης και κατασκευή σπειρώματος.[1]

Ένας σύγχρονος ξυλότορνος για διάφορες κατεργασίες.

Ιστορική αναδρομή Επεξεργασία

O ξυλουργικός τόρνος θεωρείται ως ένα από τα παλαιότερα μηχανήματα της ξυλουργικής τέχνης και χρησιμοποιήθηκε από τους τεχνίτες -της κάθε εποχής- για την τόρνευση διαφόρων ξύλων με σκοπό μορφοποιημένα χρηστικά ή διακοσμητικά αντικείμενα. [2][3]

 
Εικόνα με τεχνίτες τόρνευσης το έτος 1568.

Έχουν διασωθεί αποτυπώσεις που παριστάνουν τεχνίτες στη Μεσοποταμία και την αρχαία Αίγυπτο να χειρίζονται ένα είδος τόρνου, που περιστρέφεται με τη μυϊκή δύναμη ενός δούλου, και ο μάστορας επεμβαίνει στη μορφή του αντικειμένου και το διαμορφώνει ανάλογα. Αντίστοιχες παραστάσεις έχουν βρεθεί σε πολλές άλλες περιοχές όπως Κίνα, Ελλάδα, και άλλες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας. Σημαντικά τορνευτά τεχνουργήματα έχουν διασωθεί από τους Κέλτες και τους Ετρούσκους.[4][5]

Τύποι τόρνων Επεξεργασία

Οι ξυλότορνοι απαντώνται σε δύο μεγάλες κλάσεις, στους απλούς και τους βιομηχανικούς τόρνους, ανάλογα με το συνολικό όγκο των παραγόμενων τορνευτών προϊόντων.

 
Κεφαλή του ξυλότορνου με τροχαλίες
 
Η βάση του ξυλότορνου που είναι κατασκευασμένη από χυτοσίδηρο

Οι απλοί τόρνοι χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλή παραγωγικότητα. Οι βιομηχανικοί τόρνοι είναι προορισμένοι για μεγάλη παραγωγικότητα και μπορεί να διακρίνονται σε ημιαυτόματους και αυτόματους. Επιχειρήσεις επίπλου τους αξιοποιούν για έτοιμα ή ημιέτοιμα ξύλινα προϊόντα. Πρόσθετα, οι ξυλότορνοι διακρίνονται σε τέσσερις (4) διακριτούς τύπους, όπως π.χ.:

    • απλού σημείου
    • με πίσω μαχαίρι
    • μορφοποίησης
    • αντιγραφής

Μηχανολογικά μέρη Επεξεργασία

Ο απλός ξυλουργικός τόρνος -λέγεται επίσης και τόρνος απλού σημείου- χρησιμοποιείται σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις που παράγουν ξύλινα έπιπλα, από συμπαγή ξυλεία. Τα βασικά μέρη που έχει ο ξυλότορνος αυτός είναι τα κάτωθι:

  • βάση
  • κεφαλή
  • κεντροφορέας
  • τράπεζα εργασίας
  • ηλεκτροκινητήρας
  • σύστημα στήριξης για σκαρπέλα

Η κεφαλή του τόρνου βρίσκεται στο ένα τμήμα και στο εσωτερικό αυτής εδράζεται η άτρακτος. Η άτρακτος αποτελεί τον ονομαζόμενο άξονα του τόρνου και αυτός φέρει ένα κεντρικό σπείρωμα και χρησιμοποιείται για την περιστροφή του κάθε τεμαχίου ξύλου (οποιοδήποτε σχήματος, συνήθως κυλινδροειδές. Ο άξονας περιστρέφεται εξαιτίας της μετάδοσης της περιστροφικής κίνησης από έναν κατάλληλης ισχύος, ηλεκτροκινητήρα. Η ταχύτητα περιστροφής κυμαίνεται. Δεν είναι σταθερή και μπορεί μεταβάλλεται από τον χειριστή -ανάλογα με τη διάμετρο του τεμαχίου- ενώ κυμαίνεται από 600 έως 1.500 στροφές το κάθε λεπτό (rpm), σε ειδικές κατασκευές και μέχρι και 2.500 στροφές.[6]

Τεμάχια ξύλου με μικρή διάμετρο κατεργάζονται πάντα σε μεγάλη ταχύτητα περιστροφής, ενώ τα μεγάλης διαμέτρου τορνεύονται σε χαμηλή ταχύτητα. Η μεταβολή της ταχύτητας περιστροφής πραγματοποιείται χάρις τη μετακίνηση του ιμάντα στην αντίστοιχη -επιθυμητή- θέση του συστήματος τροχαλιών. Αυτές οι τροχαλίες συνδέουν τον ηλεκτροκινητήρα απευθείας με τον κεντρικό άξονα (άτρακτο).

Στον ξυλότορνο η τράπεζα εργασίας είναι φτιαγμένη από χυτοσίδηρο και είναι επίπεδη. Ουσιαστικά είναι σε ένα παράλληλο επίπεδο με τον νοητό άξονα του τόρνου. Στο έτερο άκρο της τράπεζας ευρίσκεται εγκατεστημένος ο τεχνικά ονομαζόμενος κεντροφορέας -ή αλλιώς «κουκουβάγια» κατά τους ξυλουργούς- που έχει ως αποστολή τη στήριξη του κάθε ξύλινου τεμαχίου στην επιτελούμενη τόρνευση μεταξύ των κέντρων. Ο κεντροφορέας καταλήγει σε μια ιδιαίτερη κωνική κεφαλή, ενώ διαθέτει και ένα σύστημα που είναι για την σύσφιξη. Πάνω στην τράπεζα εδράζεται και ένα ειδικό εξάρτημα -μετακινούμενο- της στήριξης των σκαρπέλων, τα οποία είναι και αυτά απαραίτητα κατά την μηχανική κατεργασία του ξύλου. Αποτελείται ουσιαστικά από τη βάση και το κύριο στήριγμα. Είναι μετακινούμενο στοιχείο και δύναται να μετακινείται κατά το μήκος, ανάλογα με τη επιθυμητή θέση για πλευρική τόρνευση ή λάξευση. Το σύστημα στήριξης των σκαρπέλων μπορεί και πάνω - κάτω να μετακινείται, όπως κρίνει ο τεχνίτης - ξυλουργός.

Εξαρτήματα Επεξεργασία

Στον ξυλότορνο πάνω μπορούν να προσαρμόζονται μεταλλικά εξαρτήματα, με τα οποία επιτελούνται εξειδικευμένες εργασίες κατεργασίας των ξύλινων στοιχείων, λ.χ.:

  • το καβαλέτο
  • οι πλάκες

Το καβαλέτο είναι εξάρτημα άμεσης συγκράτησης και πάκτωσης των τεμαχίων ξύλου, που έχουν μεγάλο μήκος. Στον ξυλότορνο απλού σημείου δύναται να εισαχθούν και διατρητικά κοπτικά μέσα (λ.χ. τρυπάνια) για οπές στα ήδη σμιλεμένα - τορνευμένα ξύλινα στοιχεία. Μπορεί όμως να γίνει προσθήκη ειδικών ταινιών που είναι για τη λείανση (φινίρισμα) των τορνευτών στοιχείων.

Οι πλάκες χρησιμοποιούνται για τη συγκράτηση των ξυλοτεμαχίων κατά τη μετωπική τόρνευση. Είναι σχεδόν σαν μεταλλικοί δίσκοι και έχουν μια διάμετρο που είναι κυμαινόμενη. Η επιφάνεια των πλακών είναι πάντοτε επίπεδη, πάνω τους υπάρχουν κατάλληλες τρύπες μέσα στις οποίες εισάγονται βίδες για τη συγκράτηση των ξύλων. Οι πλάκες πάντα θα χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή χρηστικών ξύλινων σκευών, π.χ. μεγάλες πιατέλες, μικρά πιάτα, ποτήρια, αναμνηστικά τεμάχια, και άλλα μικρά κουζινικά σκεύη.

Τόρνευση Επεξεργασία

H κατεργασία που γίνεται στη περιφερειακή ζώνη ενός -πακτωμένου ήδη- ξύλινου στοιχείου, που είναι τοποθετημένο μεταξύ των δύο κέντρων του τόρνου, ή στο μέτωπο της ξύλινης επιφάνειας, ονομάζεται τόρνευση.

Η τόρνευση των στοιχείων γίνεται και με εργαλεία χειρός, τα λεγόμενα σκαρπέλα, με τα οποία γίνεται αφαίρεση ξυλώδους μάζας από την περιφέρεια ή από το σόκορο του ξύλου. Τα σκαρπέλα φέρουν μια ξύλινη χειρολαβή και έχουν μια αιχμηρή και επικίνδυνη μεταλλική λάμα. Η μεταλλική λάμα είναι χαλύβδινη και εξόχως ανθεκτική στις καταπονήσεις, καταλήγει δε σε μια αιχμή που είναι διαμορφωμένη με ποικίλα σχήματα/εγκοπές -ανάλογα με το είδος των εκτελούμενων εργασιών-.

Η τόρνευση των ξύλινων κυλινδρικών στοιχείων γίνεται και με σύστημα αντιγραφής. Το σύστημα αντιγραφής μετακινείται κατά μήκος ενός μεταλλικού φορέα. Ουσιαστικά αποτελείται από μια ακίδα που διαγράφει την περιφέρεια του πρωτότυπου στοιχείου κι από το κοπτικό μέσο.

Κατάλληλα είδη Επεξεργασία

Κατάλληλα ξύλα για τόρνευση σε ξυλότορνο είναι τα "σκληρά ξύλα", δηλαδή τα πλατύφυλλα είδη, κυρίως φράξος, δρυς, ελιά, οξιά, καρυδιά και σφένδαμος (κελεμπέκι). Επίσης μπορεί να χρησιμοποιούνται και τα εξής είδη ξυλείας: το ρόμπολο, ο κέδρος, το κυπαρίσσι, η ερυθρελάτη, η ψευδοτσούγκα, η φτελιά, και από τροπικά ξύλα, το μαόνι, το teak, το iroko και επίσης ο έβενος.

Προϊόντα τόρνευσης Επεξεργασία

Η τόρνευση του ξύλου γίνεται για την παραγωγή προϊόντων ή αντικειμένων ξύλου που βρίσκουν ευρεία εφαρμογή και χρήσεις στην επιπλοποιία και την ξυλουργική, όπως πόδια καρεκλών και τραπεζιών, κάγκελα σε σκάλες, κοντάκια όπλων και πολλά διακοσμητικά αντικείμενα και ξύλινα δώρα ή αναμνηστικά. Πολλά σκεύη για τουριστικά είδη ή αναμνηστικά γίνονται από ελιά.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. http://www.wfdt.teilar.gr/material/EDU_FILES/424_Didaktikes_simeivseis.pdf "Τεχνολογία Κατεργασίας Ξύλου με Μηχανήματα, ΙΙΙ", σελ. 4 (ΤΕΙ Λάρισας)
  2. https://docplayer.gr/2597762-Tehnologia-arhaion-ellinon.html “Τεχνολογία Αρχαίων Ελλήνων» σελ. 19
  3. Σκαρβέλης, Μιχάλης (2019). Τεχνολογία παραγωγής επίπλου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Τζιόλα. σελ. 186. 
  4. http://www.wfdt.teilar.gr/material/EDU_FILES/424_Didaktikes_simeivseis.pdf "Τεχνολογία Κατεργασίας Ξύλου με Μηχανήματα, ΙΙΙ", σελ. 7-8 (ΤΕΙ Λάρισας)
  5. http://repository.library.teimes.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/8186/%CE%A0%CE%A4%CE%A5%CE%A7%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%20%CE%95%CE%A1%CE%93%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%91%20-%20%CE%A1%CE%95%CE%96%CE%9F%CE%A3%285336%29__%CE%A3%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%A4%CE%97%CE%A3%285476%29.pdf?sequence=1&isAllowed=y «Υπολογισμός στοιχείων κίνησης μικρού τόρνου ξύλων» (Παν/μιο Πελοποννήσου)
  6. Ernie Conover (2000), Turn a Bowl with Ernie Conover: Getting Great Results the First Time Around, Taunton, σελ. 16, ISBN 978-1-56158-293-8, https://books.google.com/books?id=YNGOirjO8NgC&pg=PA16