Ορόνα Νήσος

Η Ορόνα Νήσος ή Χαλλ Νήσος είναι ένα από τα Νησιά Φοίνικα και βρίσκεται 461 χλμ. νότια του ισημερινού, 93 χλμ. δυτικά της Νήσου Μάνρα, 250 χλμ. ανατολικά της Νήσου Νικουμαρόρο και 1055 χλμ. βόρεια της Άπια, της πρωτεύουσας της Σαμόα.

Ορόνα (Χαλλ) Νήσος
Θέση	Ειρηνικός Ωκεανός Νησιά Φοίνικα
Συντεταγμένες	04°30′S 172°10′W
Χώρα	Κιριμπάτι
Έκταση (χλμ²)	3,9
Πληθυσμός	ακατοίκητο

Γεωγραφία

Το νησί είναι μια ατόλλη, και αποτελείται από έναν στενό δακτύλιο ξηράς, με μέσο πλάτος λιγότερο από 400 μέτρα, που περιβάλλει μια λιμνοθάλασσα με βάθη έως 15 με 18 μέτρα. Η ατόλλη έχει σχήμα παραλληλογράμμου, με πλευρές 7,2 επί 4 χλμ, αλλά η ανατολική πλευρά κλείνει προς τα έξω σε ένα σημείο, ώστε το μεγαλύτερο μήκος της ατόλλης (βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά) να είναι περίπου 8,8 χλμ. και το μέσο πλάτος 3,6 χλμ. Η λιμνοθάλασσα που περιβάλλεται σε όλες τις πλευρές της από μοτούς (νησίδες) και έχει έκταση 30χλμ², είναι μια ξέρα και στα δύο άκρα της και περιέχει πολυάριθμες κεφαλές κοραλλιών, με ελάχιστες μόνο από αυτές να φτάνουν την επιφάνεια της. Η λιμνοθάλασσα δεν έχει μεγάλα περάσματα αλλά έχει πολυάριθμα ανοίγματα και ρηχά κανάλια που επιτρέπουν την ανταλλαγή νερών μεταξύ της λιμνοθάλασσας και του περιβάλλοντα ωκεανού.

Ο δακτύλιος της ατόλλης στην βόρεια και νότια πλευρά της κόβεται από στενά, ρηχά ανοίγματα που ποικίλλουν σε αριθμό και θέση ανάλογα με τις καταιγίδες που μεταφέρουν την άμμο στον κοραλλιογενή δακτύλιο. Παλαιότερα υπήρχαν 17 ανοίγματα στην βόρεια και 4 στην νότια πλευρά. Επί του παρόντος υπάρχουν 20 στην βόρεια πλευρά, με μόλις 2 από αυτά να επιτρέπουν την είσοδο μικρών σκαφών από τον ωκεανό στην λιμνοθάλασσα. Το καλύτερο από τα 2 περάσματα έχει βάθος περίπου 1,2 μέτρα και εν μέρει έχει ανοιχτεί με εκρήξεις.

Ολόκληρη η ατόλλη περιτριγυρίζεται από έναν περιβάλλοντα ύφαλο, με πλάτος 75 - 230 μέτρα, που γενικά στεγνώνει στην άμπωτη της παλίρροιας. Δεν υπάρχει λιμένας, αλλά με τους επικρατούντες αλιγείς ανέμους, η αγκυροβόληση μπορεί να επιτευχθεί 92 μέτρα έξω από το δυτικό άκρο, έναντι ενός ραδιοφάρου στην ακτή. Με ήπιο καιρό η αποβίβαση εκεί δεν είναι πολύ δύσκολη.

Η δυτική πλευρά του δακτυλίου έχει φυτευτεί με κοκοφοίνικες από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο υπόλοιπος δακτύλιος καλύπτεται με θύλακες θαμνοδάσους ύψους 3 - 6 μέτρα, λιγότερο πυκνό αλλά με τα ίδια είδη δέντρων και φυτών που απαντώνται και στην Νήσο Μάνρα. Τα δέντρα Πιζόνιας ξεχωρίζουν με ύψη έως και τα 15 μέτρα. Οι ψηλότεροι κοκοφοίνικες φτάνουν τα 23 - 25 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας.

Στο ακραίο ανατολικό σημείο ο δακτύλιος είναι πολύ στενός και άδενδρος. Εδώ βρίσκονται τα ερείπια ενός αρχαίου πέτρινου μαράε ενός Πολυνησιακού ιερού και μικρά υπόστεγα, φτιαγμένα από όγκους κοραλλιογενούς αμμόλιθου. Σε άλλα τμήματα στον βόρειο δακτύλιο υπάρχουν ταφικά σχέδια που υποδηλώνουν ότι το νησί υπήρξε σταθμός περιπλανώμενων Πολυνήσιων και άλλων νησιωτών του Ειρηνικού.

Τα ψάρια είναι άφθονα έξω από τον ύφαλο και μέσα στην λιμνοθάλασσα, και συχνά τα νερά επισκέπτονται και χελώνες. Υπάρχουν περίπου 17 είδη θαλάσσιων και μεταναστευτικών πτηνών. Υπάρχουν 3 είδη σαύρας, πολυνησιακοί αρουραίοι, χερσαία καβούρια και καβούρια ερημίτες. Περίπου 50 είδη εντόμων έχουν αναγνωριστεί, αλλά είναι λιγότερο άφθονα από ότι στο υγρότερο νησί Μάνρα.

Ιστορία

Το νησί ονομαστηκε από τον Πλοίαρχο Τσαρλς Ουΐλκς από το όνομα του Πλοιάρχου Ισαάκ Χαλλ (1773 - 1843) στις 26 Αυγούστου 1840, όταν το USS Βίνσεννς επισκέπτηκε το νησί. Αυτή η ομάδα της Αμερικανικής Εξερευνητικής Αποστολής έμεινε έκπληκτη όταν βρήκε έναν άρρωστο Γάλλο και 11 Ταϊτινούς, που είχαν ξεμείνει εκεί πριν 5 μήνες για να πιάσουν χελώνες, ενώ το σκάφος τους είχε μεταβεί στην Σαμόα για εμπόριο. Αμερικανοί φαλαινοθήρες επισκέπτονταν επίσης το νησί, παιρνόντας το για το Νησί Σύδνεϋ, όπως και ο Καπετάνιος Χάτσον του Πήκοκ στις 17 Ιανουαρίου 1841. Ίσως λόγω αυτής της σύγχισης το Χαλλ δεν διεκδικήθηκε από τους Αμερικανούς εκσκαφείς γκουανό, αντίθετα με το Σύδνεϋ και το Γκάρντνερ, μαζί με άλλα νησιά αυτής της περιοχής.

Ο Σερ Άλμπερτ Έλλις και ο μεγαλύτερος του αδερφός Τζέημς, που ήταν γυιοί του διοικητή των Νήσων Μπαίηκερ και Χάουλαντ για την Εταιρεία Τζων Αρουντέλ, έφτασαν στο Χαλλ στα μέσα του 1887, έστησαν μια κατασκήνωση, και φύτεψαν περίπου 20.000 κοκοφοίνικες. Περισσότεροι φυτεύτηκαν αργότερα.

Η Βρετανική σημαία υψώθηκε στις 11 Ιουλίου 1889. Το 1916 το νησί ήταν ανάμεσα σε αυτά που εκμίσθωσε για 87 χρόνια ο Καπετάνιος Άλλεν και χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή κόπρας από την Μεταφορική και Εμπορική Εταιρεία Σαμόας. Το 1924, επικεφαλής ήταν ο Γουύλλι Σάφερ με την Σαμοανή γυναίκα του και είχε στην δούλευση του 17 ιθαγενείς Τοκελαουανούς. Μετά τον θάνατο του Άλλεν το 1925, η ομάδα στο νησί κόντεψε να πεθάνει από την πείνα λόγω της αποτυχίας στην προμήθεια εφοδίων. ο Σάφερ πέθανε στο Χαλλ, στις 15 Φεβρουαρίου 1931.

Τον Μάιο του 1938 ο Καπετάνιος Τζόουνς έφτασε στο νησί ως διαχειριστής της Εταιρείας Μπερνς Φιλπ, με το Μακόα που ναυάγησε στο δυτικό άκρο στις 22 Μαΐου.

Η Αποικία των Νήσων Γκίλμπερτ και Έλλις ανέλαβε την εκμίσθωση το 1938, διατηρώντας τον Καπετάνιο Τζόουνς ως διοικητή του νησιού. Με το Σχέδιο Αποίκισης των Νήσων Φοίνικα τον Ιούλιο του 1939, υπήρχε ένα καλοφτιαγμένο χωριό, στο σημείο της παλαιότερης κατασκήνωσης, στο δύτικο άκρο, με περίπου 80 κατοίκους από τα Νησιά Γκίλμπερτ. Τα πηγάδια ήταν υφάλμυρα εκείνη την περίοδο και υπήρχαν σχέδια για την κατασκευή μιας τσιμεντένιας δεξαμενής.

Οι 14.000 κοκοφοίνικες μοιράστηκαν στους εποίκους (50 στο κάθε ενήλικο άτομο).

Με την ανεξαρτησία των Νήσων Γκίλμπερτ και την δημιουργία της Δημοκρατίας του Κιριμπάτι, το νησί πήρε το Κιριμπάσιο όνομα του, Ορόνα.