Παναγιώτης Καγιάς

Ο Παναγιώτης Γ. Καγιάς (Γορτυνία, 15/12/1901 – Αθήνα, 08/12/1987) ή αλλιώς Πάκης Καγιάς ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Καθιερώθηκε κυρίως ως θεατρικός συγγραφέας από την περίοδο του Μεσοπολέμου και έπειτα.

Παναγιώτης Καγιάς
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Παναγιώτης Καγιάς (Ελληνικά)
Γέννηση	15  Δεκεμβρίου 1901 Επαρχία Γορτυνίας
Θάνατος	8  Δεκεμβρίου 1987 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας θεατρικός συγγραφέας
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε το 1901 στο χωριό Λαγκάδια στη Γορτυνία. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αρχικά άσκησε τη δικηγορία, στη συνέχεια όμως σταδιοδρόμησε στην ανώτερη δημοσιοϋπαλληλία ως υπάλληλος στο Υπουργείο Συγκοινωνιών. Υπήρξε παντρεμένος με τη Χριστίνα Βελιμέζη και πατέρας δύο κοριτσιών. Πρωτοεμφανίστηκε ως θεατρικός συγγραφέας στον Καλοκαιρίνειο Δραματικό Διαγωνισμό του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός όπου διακρίθηκε κατά τα έτη 1928 (Ο εξ ελπίδος θάνατος), 1929 (Ο άνδρας μου με φθονεί), 1934 (Η οικογένεια παραθερίζει) και 1936 (Ο τοπικός παράγων). Τα περισσότερα έργα του τα οποία παρουσιάστηκαν επί σκηνής —κομεντί, κωμωδίες και σάτιρες ηθών— εντάσσονται κυρίως στο θεατρικό είδος του βουλεβάρτου. Πρόκειται για έργα που παραστάθηκαν κυρίως από τους μεγάλους θιάσους της Αθήνας (θίασος Β. Αργυρόπουλου, θίασος Μ. Κοτοπούλη, θίασος Β. Λογοθετίδη κ.ά.), που γνώρισαν την αποδοχή του θεατρικού κοινού από την περίοδο του Μεσοπολέμου έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, και έτυχαν συχνών επαναλήψεων. Το 1958 τιμήθηκε με το Α' Κρατικό Βραβείο Θεάτρου, ενώ το 1976 βραβεύτηκε από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών) για το ιστορικό μυθιστόρημα Μεγάλες Ώρες. Επίσης, διετέλεσε μέλος σε διοικητικά συμβούλια διαφόρων φορέων, όπως το Εθνικό Θέατρο, η Μορφωτική Εταιρεία, ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός, το Θεατρικό Μουσείο και η Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Κατά καιρούς έλαβε ενεργά μέρος στην καλλιτεχνική και πολιτιστική ζωή του τόπου καταγωγής του. Πέθανε στην Αθήνα το 1987.

Συγγραφική πορεία

Το πρώτο θεατρικό έργο του Π. Καγιά που παρουσιάστηκε επί σκηνής ήταν το τρίπρακτο O ναυαγημένος στις 14/08/1929 (Θίασος των Νέων υπό τον Κωστή Βελμύρα, Θέατρο Παγκρατίου). Ελέγχεται ως ανακριβής η πληροφορία που έχει επικρατήσει στη βιβλιογραφία ότι με το έργο αυτό ο Π. Καγιάς κέρδισε τον Καλοκαιρίνειο Διαγωνισμό του 1927. Επιπρόσθετα, με ένδειξη την υπόθεση του έργου μπορεί να υποστηριχθεί ότι μάλλον πρόκειται για το βραβευμένο στον Καλοκαιρίνειο Διαγωνισμό του 1929, έργο Ο άνδρας μου με φθονεί, το οποίο παραστάθηκε την ίδια χρονιά με αλλαγμένο τίτλο (O ναυαγημένος). Το δεύτερό του έργο (Λέλα μου είσαι καλλονή) ανέβηκε στις 19/06/1934 και αυτό από τον Θίασο των Νέων (Θέατρο Δελφοί). Τα δύο αυτά έργα είχαν περάσει σχετικά απαρατήρητα από την θεατρική κριτική της εποχής. Ενδεικτικά, με αφορμή μια σειρά από παραστάσεις του Θιάσου των Νέων ο κριτικός της Νέας Εστίας αναφέρθηκε συνοπτικά στον Ναυαγημένο ως «το πρωτόλειο ενός νέου που ξέρει να παρατηρεί και να σκέπτεται». Ακολούθησαν με βάση το έτος της πρώτης παρουσίασής τους επί σκηνής, τα έργα:

• Θα μ' αγαπήσεις (Θίασος Β. Αργυρόπουλου, 1938)
• Τιμόνι στον έρωτα (Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, 1939)
• Ο εραστής της μαμάς (Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, 1943)
• Μ' αγαπάει το τέρας (Θίασος Κώστα Μουσούρη, 1943)
• Συζυγική κρίσις (Θίασος Κώστα Μουσούρη, 1945)
• Τοπικός παράγων (Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, 1945)
• Τα καραφάκια του κυρ Αριστείδη (Θίασος Βασίλη Αργυρόπουλου, 1948)
• Χωρίστε τη γυναίκα σας (Θίασος Βασίλη Λογοθετίδη, 1949)
• Άννα Βοράννου (Θίασος Δημήτρη Ροντήρη, 1951)
• Μασκαράς περιωπής (Θίασος Βασίλη Λογοθετίδη, 1952)

Κάποια από τα παραπάνω θεατρικά έργα συνέχισαν τη σκηνική και εκδοτική τους πορεία με διαφορετικό τίτλο. Η κωμωδία Θα μ' αγαπήσεις παίχτηκε τις επόμενες δεκαετίες με τον τίτλο O έρως θέλει ξύλο και το έργο Άννα Βοράννου εκδόθηκε και «ανέβηκε» με τον τίτλο O ρομαντισμός εκδικείται. Το πρώτο έργο του Π. Καγιά στο οποίο αναφέρθηκε συστηματικά η θεατρική κριτική ήταν το έργο Θα μ' αγαπήσεις. Όταν παραστάθηκε για πρώτη φορά το 1938 κρίθηκε θετικά από κάποιους κριτικούς, καθώς έγινε λόγος για τις τεχνικές αρετές του έργου, για το κωμικό ένστικτό του συγγραφέα κ.ά. Αντίθετα, ως αρνητικά στοιχεία θεωρήθηκαν η πολυλογία, η κοινοτοπία, το εύκολο πνεύμα και το ότι τα πρόσωπα του έργου ήταν εκτός ελληνικής πραγματικότητας. Αρκετές ακόμα κωμωδίες του Π. Καγιά φαίνεται ότι δεν παραστάθηκαν ποτέ στο θέατρο ούτε και εκδόθηκαν (Oι παντρεμένες της ενορίας, Καθρέφτης της ευτυχίας, Το μυστικό όπλο της Εύας, Προίκα της γυναίκας μου, O έρως δεν είναι πια της μόδας). Το 1969 τα έργα Θα με αγαπήσεις και Ο τοπικός παράγων παρουσιάστηκαν στο κοινό μέσω της ραδιοφωνικής εκπομπής «Το θέατρο της Κυριακής», ενώ το ίδιο συνέβη και τη δεκαετία του ΄80 με το έργο Ο ρομαντισμός εκδικείται. Τέλος, το 1977 μεταφέρθηκε στην τηλεόραση μέσω της εκπομπής «Θέατρο της Δευτέρας» το έργο Τιμόνι στον έρωτα.

Παρατηρείται ότι στο πέρασμα του χρόνου δύο έργα του Π. Καγιά καθιερώθηκαν στη συνείδηση κοινού και κριτικής. Πρόκειται για την κομεντί Τιμόνι στον έρωτα και για την ηθογραφική κωμωδία Ο τοπικός παράγων, τα οποία έχουν κοινό θεματικό μοτίβο την αντιπαράθεση παλιάς και νέας γενιάς και πτυχές της γυναικείας χειραφέτησης. Σε διάφορα κριτικά σημειώματα εκτιμάται ότι είναι δύο καλοδομημένα έργα, στα οποία ο συγγραφέας χειρίζεται το θέμα του με επιδεξιότητα και χάρη, ότι οι διάλογοί του είναι ζωντανοί και ο λόγος του ρευστός. Επίσης, θεωρείται ότι αναδεικνύουν έναν συγγραφέα που διαθέτει ολοκληρωμένα σατιρικά προσόντα. Το Τιμόνι στον έρωτα είναι μια κομεντί τριών πράξεων η οποία «πατάει» πάνω στις βάσεις που είχαν θέσει οι αγγλικές και γαλλικές κομεντί κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και πετυχαίνει την τέρψη του κοινού. Σύμφωνα με την πρόσληψη των κριτικών την εποχή της πρώτης παρουσίασης του έργου επί σκηνής, πρόκειται για ένα έργο το οποίο πραγματεύεται την αντιπαράθεση που έχει ένας πατέρας με την κόρη του, εξαιτίας των φόβων εκείνου μήπως η κοπέλα ερωτευτεί κάποιον ακατάλληλο άνδρα που θα την κάνει δυστυχισμένη. Μία σύγχρονη όμως, ανάγνωση κάνει λόγο για «μία κωμωδία γραμμένη από άνδρα και σε ανάλαφρο τόνο με τη διαμοιβή ποικίλων παρεξηγήσεων, ανταλλαγών εραστών και προαποφασισμένων κόλπων που εκφράζει μία αρκετά προοδευτική άποψη σχετικά με τη γυναικεία σεξουαλική χειραφέτηση και ανεξαρτησία». Το έργο Ο τοπικός παράγων είναι μια κωμωδία ηθών, τεσσάρων πράξεων, με την οποία ο συγγραφέας σατιρίζει το επαρχιακό πολιτικό και ψηφοθηρικό ήθος της εποχής του. Οι αντιφατικές κριτικές που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς για το συγκεκριμένο έργο οδηγούν στη σκέψη ότι πρόκειται για μία κωμωδία, στην οποία «η αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων και της υπόθεσής της είναι ανοιχτή, ανάλογα με τις ιδεολογικές προσλαμβάνουσες του θεατή». Έχει υποστηριχθεί ότι ο Π. Καγιάς υπήρξε «ένας καλός τεχνίτης του θεάτρου με αίσθηση του σκηνικού χρόνου, του ρυθμού, και γνώστης των μηχανισμών της ίντριγκας [...]. Η λιτότητά του, το μέτρο του, η καλή τεχνική του και η νηφαλιότητα των μηνυμάτων του στην εποχή του, έδωσαν την ευκαιρία στους μεγάλους κωμικούς να σχεδιάσουν υποκριτικά πρότυπα».

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Π. Καγιάς ασχολήθηκε με τη συγγραφή κάποιων ιστορικών μελετών και μυθιστορημάτων, αλλά και μιας σειράς θεατρικών έργων ιστορικού περιεχομένου. Τα θεατρικά αυτά έργα δεν παίχτηκαν ποτέ επί σκηνής και παρόλο που είχε αναγγελθεί η έκδοσή κάποιων, αυτή δεν πραγματοποιήθηκε. Ενδεικτικά αναφέρονται τα: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ή Η τελευταία νύχτα της αυτοκρατορίας μας, Κανέλλος Δεληγιάννης ή Οι νοικοκυραίοι που έγιναν πολέμαρχοι, Ηλιογέννητη. Επίσης, το ιστορικό δράμα Διά την ωφέλειαν της πατρίδος, το οποίο αναφέρεται στη ζωή της οικογένειας του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη την περίοδο της Επανάστασης, δεν εκδόθηκε και δεν παραστάθηκε ποτέ. Αντίθετα, τα ιστορικά δράματα Η δίκη της Ασπασίας και Μαντώ και Υψηλάντης, δεν παρουσιάστηκαν μεν στο θέατρο, εκδόθηκαν ωστόσο το 1969. Πρόκειται για δύο θεατρικά έργα μέσα από τα οποία ο συγγραφέας θίγει για άλλη μια φορά στη δραματουργία του ζητήματα της γυναικείας χειραφέτησης και ανεξαρτησίας. Παρόλο όμως που χρησιμοποίησε τη φόρμα του ιστορικού δράματος, άντλησε τα δραματουργικά εργαλεία και τις τεχνικές του από το βουλεβάρτο, είδος το οποίο ο συγγραφέας «υπηρέτησε» συστηματικά τα προηγούμενα χρόνια. Ο Π. Καγιάς με τα ιστορικά θεατρικά του έργα έχει θεωρηθεί, ότι εντάσσεται στην κατηγορία των συγγραφέων της εποχής του οι οποίοι «συνέχισαν να καλλιεργούν το Ιστορικό Δράμα από τη σκοπιά του αισθηματολογικού ρομάντσου ή της πατριωτικής προπαγάνδας των αρχών του 20ού αιώνα», ενώ ενίοτε προσπάθησαν να υπερασπιστούν τα ιστορικά πρόσωπα που παρουσίαζαν ως θεατρικούς τους ήρωες έναντι της αναθεωρητικής ιστοριογραφίας.

Ο Π. Καγιάς τέλος, εργάστηκε για τον κινηματογράφο ως σεναριογράφος μόνο σε μία παραγωγή, στην ταινία Οι 900 της Μαρίνας (1960), η οποία βασίστηκε στο δικό του θεατρικό έργο Ο Τοπικός Παράγων.

Εκδόσεις

Πεζογραφία

• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Μεγάλες ώρες: ιστορικό μυθιστόρημα. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1973.

Θέατρο

• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Τιμόνι στον έρωτα: κωμωδία. Αθήναι: Πυρσός, 1940.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Θέατρον, τόμος Α: 1ον, ο τοπικός παράγων. 2ον, ο ρομαντισμός εκδικείται. Αθήναι  : Τυπ. Νικολόπουλου και Παπακυριαζόπουλου, 1958.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Ο έρως θέλει ξύλο: κωμωδία σε τρεις πράξεις και δύο εικόνες. Αθήναι: Εκδόσεις Ι. Τομάζου, 1969.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Θέατρον, τόμος Β: Η δίκη της Ασπασίας. Μαντώ και Υψηλάντης. Αθήνα : Μέλισσα, 1969.
• Βυζαντινός, Ν., Καγιάς, Π., Συναδινός, Θ. κ.ά. Θεατρικά έργα. Αθήνα Αλφειός, 1969.

Μελέτες

• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Η αστυφιλία εν Ελλάδι. Αθήναι: Δ. Θεοφιλόπουλος, 1927.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Το εικοσιένα όπως δεν μας το μαθαίνουν στα σχολεία. Αθήνα: [χ.ό.], 1972.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Χωρίς φόβο και πάθος: το 1821. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1980.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Χωρίς φόβο και πάθος: η μεγάλη ιδέα. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1980.

Παραστασιογραφία

Κατάλογος παραστάσεων των θεατρικών έργων του Παναγιώτη Καγιά.

χρονική περίοδος	παράσταση	εταιρεία παραγωγής	θέατρο	σκηνοθέτης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1939/1940	Τιμόνι στον έρωτα	Ημικρατικός Θίασος Κοτοπούλη	Θέατρο Αλίκης Θέατρο Rex	Κάρολος Κουν
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1944/1945	Τοπικός παράγων	Θίασος Κοτοπούλη	Θέατρο Rex
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1947/1948	Τα καραφάκια του κυρ Αριστείδη	Θίασος Βασίλη Αργυρόπουλου	Θέατρο Βασίλη Αργυρόπουλου
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1948/1949	Χωρίστε τη γυναίκα σας	Θίασος Βασίλη Λογοθετίδη	Θέατρο Κεντρικό	Βασίλης Λογοθετίδης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1950/1951	Άννα Βοράννου	Ελληνική Σκηνή	Θέατρο Κυβέλης	Δημήτρης Ροντήρης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1951/1952	Μασκαράς περιωπής	Θίασος Βασίλη Λογοθετίδη	Θέατρο Κεντρικό	Βασίλης Λογοθετίδης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1957/1958	Τιμόνι στον έρωτα	Θίασος Βασίλη Λογοθετίδη	Θέατρο Αθηνών	Βασίλης Λογοθετίδης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1958/1959	Ο τοπικός παράγων	Πειραϊκό Θέατρο	Δημοτικό Θέατρο Πειραιά	Δημήτρης Ροντήρης
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1971/1972	Ο τοπικός παράγων	Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας	περιοδεία	Λάμπρος Κωστόπουλος
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1979/1980	Ο τοπικός παράγων	Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος	περιοδεία	Λάμπρος Κωστόπουλος

Όλες οι πληροφορίες προέρχονται από το έντυπο πρόγραμμα της κάθε παράστασης ή/και από σχετικά δελτία τύπου.

Βιβλιογραφία

• Interim. «Θέατρο: Οι Νέοι στο Παγκράτι», Νέα Εστία 65 (01 Σεπτεμβρίου 1929).
• Βασιλείου, Αρετή. Εκσυγχρονισμός ή παράδοση; : το θέατρο πρόζας στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2005.
• «Βιογραφικό σημείωμα», στο Π. Καγιά, Ο τοπικός παράγων. Θεσ/νίκη: Κ.Θ.Β.Ε., 1979.
• Ελληνικόν who's who 1962: βιογραφικόν λεξικόν προσωπικοτήτων. Αθήναι: Εκδοτικός Οργανισμός Ελληνικόν Who's Who, 1962.
• «Θεατρικός Κόσμος», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα], 14/08/1929.
• «Το βραβείο Ουράνη στις "Μεγάλες Ώρες" του Καγιά». Το Βήμα [Αθήνα], 02/04/1976.
• Γεωργουσόπουλος, Κώστας. «Ο τόνος του πνεύματος: Ο Καγιάς», Τα Νέα [Αθήνα], 18/12/1987.
• Γεωργοπούλου, Βαρβάρα. Η θεατρική κριτική στην Αθήνα του Μεσοπολεμου, Α' τόμος. Αθήνα: Αιγόκερως, 2008.
• Δόξας, Άγγελος. «Το "τιμόνι στον έρωτα", κωμωδία του Παν. Καγιά, εις το Θέατρον Αλίκης», Ακρόπολις [Αθήνα], 20/10/1939.
• Δελβερούδη, Ελίζα – Άννα. «Η πολιτική στις κωμωδίες του ελληνικού κινηματογράφου 1948–1969», Τα Ιστορικά 14, 26 (Ιούνιος 1997), σ. 145–164.
• Θρύλος, Άλκης. «Τρεις ενδιαφέρουσες παραστάσεις: Θέατρο Αλίκης (Θίασος Κοτοπούλη): Π. Καγιά, "Τιμόνι στον έρωτα" [...]». Νέα Εστία, 26, 310 (15/11/1939), σ. 1573–1574.
• Καγιάς, Παναγιώτης Γ. Θέατρον, τόμος Β: Η δίκη της Ασπασίας. Μαντώ και Υψηλάντης. Αθήνα: Μέλισσα, 1969.
• Καραποστόλου, Χριστιάνα. «Πολιτική και πολιτικοί στις ελληνικές κωμωδίες από το 1940 ως το 1967», στο Α. Αλτουβά, Κ. Διαμαντάκου (επιμ.) Θέατρο και δημοκρατία (Πρακτικά Ε΄ Πανελληνίου Θεατρολογικού Συνεδρίου, 05/08/2014), Α' τόμος. Αθήνα: ΕΚΠΑ – Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, 2018.
• Παράσχος, Κλέων. «Μία επανάληψις: "Τιμόνι στον έρωτα": του κ. Π. Καγιά: "Θέατρον Αθηνών"», Η Καθημερινή [Αθήνα], 14/02/1952.
• Σειραγάκης, Μανώλης. «Ο Γιάννης Σιδέρης και ο Θίασος των Νέων: μία "θαμπή" πηγή», Παράβασις, 3 (1998).
• Σπηλιωτόπουλος, Στάθης. «Παναγιώτης Καγιάς», Νέα Εστία, 123, 1452, (01/01/1988).
• «Τα αποτελέσματα του Καλοκαιρίνειου», Σκριπ [Αθήνα], 03/06/1929.
• «Τα βραβευθέντα εις τον "Καλοκαιρίνειον"», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα], 29/05/1927.
• Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός. Επετηρίς των ετών 1925–1927. Εν Αθήναις: Τυπογραφείο Εστία, 1928.
• Χατζηπανταζής, Θόδωρος. Το ελληνικό Ιστορικό Δράμα: από το 19ο στον 20ό αιώνα. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2006.

Ηλεκτρονικές Πηγές

• Εθνικό Θέατρο Ελλάδας – Ψηφιοποιημένο Αρχείο
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α)
• Ένωσις Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών κριτικών – Κριτικές Θεάτρου.
• Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη
• Ταινιοθήκη της Ελλάδος – Ψηφιακή Συλλογή Αρχειοθετήθηκε 2020-09-16 στο Wayback Machine.