Πιερ Μπαγιάρ

Ο Pierre Bayard (Πιέρ Μπαγιάρ, γεν. 1954) είναι Γάλλος ψυχαναλυτής, καθηγητής λογοτεχνίας στο Ρaris VIII/Saint Denis και συγγραφέας.

Πιερ Μπαγιάρ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	2  Δεκεμβρίου 1954 Αμιένη
Χώρα πολιτογράφησης	Γαλλία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γαλλικά
Σπουδές	École Normale Supérieure
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας ψυχαναλυτής κριτικός λογοτεχνίας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	d:Q28494945 (2021)
Σχετικά πολυμέσα

Γενικά

Ο Bayard έγινε ευρύτερα γνωστός με το Comment parler des livres que l'on n'a pas lus ? (Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει; εκδ. Πατάκης ) στο οποίο προτείνει μια απενεχοποιημένη (καθότι και ψυχαναλυτής) και δημιουργική θεωρία γύρω από την ανάγνωση. Για τον Bayard ο καθένας μας, διαβάζοντας, διαβάζει και συγ-γράφει το δικό του βιβλίο. Καθώς οι αναγνώσεις ενός βιβλίου είναι πάντα προσωπικές, επιλεκτικές και θραυσματικές (ξεχνάμε τι έχουμε διαβάσει, μένουμε περισσότερο σε κάτι παρά σε κάτι άλλο κάνοντας προσωπικές προβολές), ο χώρος της λογοτεχνίας και της 'κουλτούρας' δεν είναι ένας συμπαγής και ομοιογενής χώρος αλλά ένας χώρος που αποτελείται και συντίθεται από κενά (τα κενά μας), από ό,τι δεν διαβάζουμε, από ό,τι διαβάζουμε και ξεχνάμε. Το βιβλίο προσεγγίζει το θέμα (ταμπού) της (μη) ανάγνωσης με πολύ χιούμορ. Υπερασπίζομενο την μη ανάγνωση είναι εν τέλει ένας ύμνος στην ανάγνωση και στην καθοριστική της σημασία για τη ζωή μας.

Στο ίδιο πνεύμα, το επόμενο βιβλίο του Comment parler des lieux où l'on n'a pas été ? (πρόχειρη απόδοση: Πώς να μιλάμε για τόπους που δεν έχουμε επισκεφτεί;) πραγματεύεται πώς το φανταστικό ταξίδι που κάνει ο καθένας μας σε έναν τόπο μετρά πιο πολύ από το τυχόν πραγματικό ταξίδι που όντως κάνουμε (ή δεν κάνουμε), καθώς τα μέρη τα επισκεπτόμαστε και τα γνωρίζουμε πρωτίστως στην φαντασία μας.

Στην αστυνομική τριλογία "Qui a tué Roger Ackroyd ?", "Enquête sur Hamlet", και "L'Affaire du chien des Baskerville" (πρόχειρη απόδοση: "Ποιός σκότωσε τον Ρότζερ Ακρόυντ", "Επανεξετάζοντας τον Άμλετ", και "Η υπόθεση του σκυλιού των Μπάσκερβιλ"), ο Bayard επανεξετάζει κριτικά τρεις λογοτεχνικά πολύ γνωστές και καθιερωμένες λύσεις αστυνομικών μυστηρίων (εδώ περιλαμβάνει, πέρα από τα αστυνομικά μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι και του Κόναν Ντόυλ, και τον ΄Αμλετ του Σαίξπηρ). Παρεμβαίνοντας διορθωτικά (και δημιουργικά) στα κείμενα, ο Bayard προτείνει μια διαφορετική από τους συγγραφείς λύση σχετικά με το ποιός είναι ένοχος, μια λύση που ηθελημένα ή ασυνείδητα διέφυγε από τους ίδιους τους συγγραφείς. Πλέον, από το 2017, η διαλεύκανση μυστηρίων στην λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, κοκ αποτελεί αντικείμενο συστηματικής έρευνας της διεθνούς ομάδας INTERCriPol, της οποίας ο P. Bayard είναι ενεργό μέλος και επίτιμος πρόεδρος.

Δυο άλλα του βιβλία προτείνουν μια διαφορετική ματιά στην σχέση μας με τον χρόνο. Το Demain est écrit (πρόχειρη απόδοση: To μέλλον έχει ήδη γραφτεί), με μια σειρά παραδειγμάτων, δείχνει πώς οι συγγραφείς εμπνέονται όχι μόνο από το παρελθόν τους αλλά από το μέλλον τους, το οποίο έχουν την ευαισθησία να αφουγκράζονται μέσω της γραφής τους. Το Le Titanic fera naufrage (πρόχειρη απόδοση: Ο Τιτανικός πρόκειται να βουλιάξει) επεκτένει αυτή τη σκέψη, όπως μαρτυρά ο τίτλος του, σε ιστορικά γεγονότα και συλλογικές καταστροφές.

Το θέμα του χρόνου και της ιστορίας συναντάται επίσης στο βιβλίο του Aurais-je été résistant ou bourreau ? (πρόχειρη απόδοση: Θα είχα λάβει μέρος στην αντίσταση ή όχι;) Σε αυτό, ο Bayard μεταφέρεται χρονικά στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συναντιέται με τη μοίρα του πατέρα του, ο οποίος όντως έζησε τότε, και αναρωτιέται πώς θα είχε δράσει ο ίδιος. Διευκρινίζοντας ότι για έναν ψυχαναλυτή, που γνωρίζει τη σκοτεινότητα της ανθρώπινης ψυχής, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, πέρα από τα κίνητρα όσων συνεργάστηκαν με το ναζιστικό καθεστώς, η ιδιότυπη τόλμη όσων με κίνδυνο της ζωής τους προέβησαν σε ηρωικές πράξεις αντίστασης, εξετάζει τους λόγους και τους ψυχολογικούς νόμους που καθόρισαν τη στάση των μεν και των δε. Εδώ η λογοτεχνία, τοποθετώντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ηθικά ζητήματα, συναντιέται με την ηθική και αναδεικνύεται, όπως και η ηθική, ως ο χώρος όπου συγκρουόμενα ηθικά διλήμματα εκτίθενται στην πολυπλοκότητά τους παρά επιλύονται.

Αντίστοιχα, στο βιβλίο Aurais-je sauvé Geneviève Dixmer ? (πρόχειρη απόδοση: Θα είχα σώσει την Geneviève Dixmer;), αναρωτιέται αν θα είχε σώσει από την λαιμητόμο την Geneviève Dixmer, φιλομοναρχική ηρωίδα του μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου Δουμά Le Chevalier de Maison-Rouge, την οποία, όπως μας εκμυστηρεύεται, είχε ερωτευτεί νέος στην τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου. Για να απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα (σε μια κίνηση αντίστροφη από αυτήν του ηθοποιού στην ταινία The Purple Rose of Cairo του Γούντι Άλεν, που βγαίνει από την οθόνη προκειμένου να συναντήσει την αγαπήμένη του) ο Bayard μπαίνει στις σελίδες του βιβλίου του Δουμά, καταλαμβάνοντας την θέση του βασικού χαρακτήρα. Με αυτό το εύρημα, μεταφερόμενος χρονικά στους ταραγμένους καιρούς της γαλλικής επανάστασης, αντιμετωπίζει ο ίδιος με την σειρά του τα ηθικά ερωτήματα που βασάνιζαν τον φιλελεύθερο, δημοκρατικό πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος του Δουμά - και τα οποία, όπως μας δείχνει, δεν απέχουν από τα ηθικά διλήμματα που μας απασχολούν και σήμερα.

Στο τελευταίο του βιβλίο, L’ Enigme Tolstoïevski (Το αίνιγμα του Τολστογιέφσκι), διερευνάται το θέμα της πολλαπλής προσωπικότητας, η οποία συναντάται, πέρα από τον συγγραφέα Tolstoïevski, και σε πολλούς χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του. Μέσω του ευρήματος της συναίρεσης των δύο Ρώσων συγγραφέων Τολστόι και Ντοστογιέφσκι, ο Bayard υποστηρίζει και μας αποκαλύπτει πως εν τέλει είμαστε πιο κατακερματισμένοι και πολλαπλοί από όσο νομίζουμε.

Καθώς ο Bayard έχει αυτή την ιδιαίτερη, λοξή ματιά, με την οποία εμπλουτίζει την λογοτεχνία, τα βιβλία του εκδίδονται όλα στην σειρά Paradoxe των εκδόσεων Minuit - σειρά η οποία δημιουργήθηκε το 1993 με αφορμή την έκδοση ενός από τα πρώτα βιβλία του (Le Paradoxe du menteur. Sur Laclos, Minuit, 1993), και της οποίας ο τίτλος αντανακλά το παράδοξο των εγχειρημάτων του.

Πέρα από την λογοτεχνική του δράση, κάτι που είναι λιγότερο γνωστό είναι πως ο Bayard τα ταλευταία χρόνια μελετά συστηματικά τις γενοκτονίες του εικοστού αιώνα. Συμμετέχει ενεργά, ως συνιδρυτής, στο CIREMM, ένα ερευνητικό κέντρο που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη εγκλημάτων πολέμου και γενοκτονιών.

Λίστα Έργων

• Balzac et le troc de l"imaginaire. Lecture de La Peau de chagrin (Lettres modernes-Minard, 1978).
• Symptôme de Stendhal. Armance et l’aveu (Lettres modernes-Minard, 1980).
• Il était deux fois Romain Gary (Presses universitaires de France, 1990).
• Le Paradoxe du menteur. Sur Laclos (Minuit, 1993).
• Maupassant, juste avant Freud (Minuit, 1994).
• Le Hors-sujet. Proust et la digression (Minuit, 1996).
• Qui a tué Roger Ackroyd? (Minuit, 1998 et « Reprise », 2002).
• Lire avec Freud. Pour Jean Bellemin-Noël, dir. Pierre Bayard (Presses universitaires de France, 1998).
• Comment améliorer les œuvres ratées? (Minuit, 2000).
• Enquête sur Hamlet. Le Dialogue de sourds (Minuit, 2002).
• Le Détour par les autres arts. Pour Marie-Claire Ropars, dir. Pierre Bayard et Christian Doumet (L’Improviste, 2004).
• Peut-on appliquer la littérature à la psychanalyse (Minuit, 2004).
• Demain est écrit (Minuit, 2005).
• Comment parler des livres que l'on n'a pas lus? (Minuit, 2007).
• L'Affaire du Chien des Baskerville (Minuit, 2008).
• Le Plagiat par anticipation (Minuit, 2009).
• Et si les œuvres changeaient d'auteur? (Minuit, 2010).
• Comment parler des lieux où l’on n’a pas été? (Minuit, 2012).
• Aurais-je été résistant ou bourreau? (Minuit, 2013).
• Il existe d’autres mondes, Minuit, 2014
• Aurais-je sauvé Geneviève Dixmer ?, Minuit, 2015
• Le Titanic fera naufrage, Minuit, 2016
• L'énigme Tolstoïevski, Minuit, 2017
• La vérité sur "Dix petits nègres", Minuit, 2019

Κατάλογος μεταφρασμένων στα ελληνικά έργων

• Εκτός θέματος (Εκδ. Διώνη, 1998)
• Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει (Εκδ. Πατάκη, 2008)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "Η σελίδα του P. Bayard στο παν/μιο Paris 8 (Γαλλικά)"
• "Η σελίδα του ερευνητικού κέντρου CIREMM (Γαλλικά)"
• "Συνέντευξη του P. Bayard, Σεπτέμβριος 2006 (Γαλλικά)"
• "Συνέντευξη του P. Bayard, Οκτώβριος 2007 (Αγγλικά)"
• "Κριτική του Πως να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει, London Review of Books, Μάρτιος 2007 (Αγγλικά)"
• "Συζήτηση μεταξύ P. Bayard και U. Eco για το Πως να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει (Αγγλικά)"