Ποιος σε είδε, ποιος σε βλέπει και σκιά αυτού που ήσουν

Ποιος σε είδε, ποιος σε βλέπει και σκιά του εαυτού που ήσουν  είναι θεατρικό έργο του Μιγκέλ Ερνάντεθ  γραμμένο το  1933, που εκδόθηκε το επόμενο έτος στο περιοδικό Cruz y Raya που διηύθυνε ο Χοσέ Μπεργαμίν. Σε αυτό, ο Ισπανός ποιητής και δραματουργός, επιχειρεί να συνθέσει ένα  θρησκευτικό θεατρικό έργο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση εκείνων που έγραψε ο Καλδερόν δε Λα Μπάρκα τον 17^ο αιώνα.

Ποιος σε είδε Quién te ha visto y quién te ve y sombra de lo que eras
Συγγραφέας	Miguel Hernández
Πρωτότυπος τίτλος	Quién te ha visto y quién te ve y sombra de lo que eras
Γλώσσα πρωτότυπου	Ισπανικά
Είδος	Autos sacramentales

Πρόκειται για το πρώτο θεατρικό του έργο και γράφτηκε στο τόπο καταγωγής του, την Οριουέλα, αν και ανατυπώθηκε και ολοκληρώθηκε πια κατά τη μετάβαση στη Μαδρίτη. Ο Μιγκέλ Ερνάντεθ αναδημιουργεί, με μεγαλύτερη έκταση, σε ένα καλδερονιανό θρησκευτικό έργο  σε τρεις πράξεις με τίτλους: Εποχή της αθωότητας, Εποχή των μεγάλων παθών και Εποχή της Μετανοίας, τη Γένεση, την πτώση στο προπατορικό αμάρτημα και τη λύτρωση του Ανθρώπου, ως μια φιγούρα αλληγορική που αντιπροσωπεύει όλη την ανθρωπότητα.

• Στην πρώτη πράξη ή Εποχή της αθωότητας, ο Άνθρωπος-Παιδί χάνει την αθωότητά του εξαιτίας των πειρασμών της σάρκας, κάτι που τον αναγκάζει να κερδίσει, όπως οι αγρότες, το ψωμί του με ιδρώτα.

• Στη δεύτερη ή Εποχή των μεγάλων παθών, ο άνθρωπος γνωρίζει την εξάντληση και τη διχόνοια, που οδηγεί τον Άνθρωπο να σκοτώσει τον ιερέα,  ως παραλληλισμό στην ιστορία του Κάιν και του Άβελ.

• Η τελευταία πράξη ή Εποχή της μετανοίας, η Άνθρωπος ολοκληρώνει τη λύτρωσή του, με αποθεωτική ολοκλήρωση την ανάβασης της ψυχής του στον Παράδεισο.

Τη δημιουργία αυτού του έργου επηρέασε σε μεγάλο βαθμό η εκπαίδευσή του (ο Μιγκέλ Ερνάντεθ ήταν ένας νέος 23 ετών) από τον κληρικό Λουίς Αλμάρτσα, που αργότερα θα ανέλθει στην έδρα του Επισκόπου της Λεόν και ο φίλος του Ραμόν Σιχέ, ο οποίος σπούδασε σε ένα καθολικό, παραδοσιακό αγροτικό περιβάλλον. Το έργο παρουσιάστηκε από τους κριτικούς ως ένα λαϊκό θρησκευτικό θεατρικό  έργο και όχι ως σχολαστικό, όπου διευρύνεται η αυθεντική αλληγορία του μπαρόκ για να εισαγάγει το συναίσθημα και το τοπίο, την προσκόλληση στην αγροτική γη. Στα κλασικά θρησκευτικά θεατρικά έργα κάθε στοιχείο της σκηνογραφίας είναι αφηρημένο, συμβολικό, ορθολογικό και θεολογικό και ποτέ λυρικό, όπως ανάλογα συμβαίνει και στα έργα του Ερνάντεθ. Η λυρική θεώρηση του τοπίου παίζει δραματικό ρόλο σε αυτό το σύγχρονο θεατρικό θρησκευτικό έργο, όπως φαίνεται στην σημείωση της πρώτης πράξης: «Η εποχή της αθωότητας: ένας κατάλευκος αγρός από ανθισμένες αμυγδαλιές μες στο χιόνι». Σε αυτό το χαρακτηριστικό διαφαίνεται η ποιητική γραμμή του θεάτρου που καλλιεργούσε με τόση μαεστρία ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Οι πηγές του Ποιος σε είδε, ποιος σε βλέπει και σκιά αυτού που ήσουν παραπέμπουν στις αναγνώσεις των κλασικών της νεότητας του Μιγκέλ Ερνάντεθ, μέχρι τα βιβλικά ποιήματα, όπως το «Άσμα Ασμάτων», κάνοντας πέρασμα από τη μυστικιστική ισπανική ποίηση του Χρυσού Αιώνα (το «Πνευματικό Άσμα» του Σαν Χουάν δε Λα Κρουθ) και το κουλτερανό και κονθεπτιστικό στυλ των μεγαλύτερων ποιητών του μπαρόκ, του Γκόνγκορα, του Κεβέδο και φυσικά, του Καλδερόν. Άλλες πιθανές επιρροές μπορούν να είναι η Ανχέλικα του Αθορίν και Η ανυπόμονη θεότητα του Χοσέ Μαρία Πεμάν και όσον αφορά τη σύλληψη της ιδέας, το Μανίκια και κουκούλες του Χοσέ Μπεργαμίν.

Το έργο ερχόταν σε αντίθεση με τα θεατρικά ρεύματα της εποχής του, κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας και επιπλέον απαιτούσε ιδιαίτερα σκηνογραφικά μέσα, μιας και το θρησκευτικό θεατρικό έργο πάντα χαρακτηριζόταν ως είδος για τη εντυπωσιακότητά του ήδη από τον 17^ο αιώνα, το οποίο αναβίωνε μπροστά στο κοινό το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Επίσης, απαιτούσε ένα πολυάριθμο καστ. Παρά τις προσπάθειες εκπροσώπησης του έργου τις οποίες προώθησε ο συγγραφέας του, αυτό αποτέλεσε αντικείμενο προβολής ως δραματοποιημένο ανάγνωσμα, υπό την αρμοδιότητα του ιδίου του ποιητή και ενός εξαδέλφου του, στον κινηματογράφο Νέα της Οριουέλα.

Ανεβαίνει στο θέατρο την 13^η Φεβρουαρίου του 1977, χάρη στην εργασία της αλκογιανής θεατρικής ομάδας «Η Καράτουλα», που ανέβασε αυτό το έργο στο Θέατρο Circo της Οριουέλα.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτού του έργου είναι, σύμφωνα με τον μεγάλο κριτικό θεάτρου Φρανθίσκο Ρουίθ Ραμόν, ότι ο Μιγκέλ Ερνάντεθ σε αυτό το πρώτο του θεατρικό εγχείρημα, προσπαθεί να ανακατασκευάσει τη μπαρόκ γλώσσα και το περιεχόμενό της, χωρίς να την προσαρμόζει εκείνη την στιγμή που γράφει, κάτι το οποίο οδηγεί σε μια αναχρονιστική, ρητορική εργασία, καταδικασμένη σε αποτυχία. Το έργο είναι επινοημένο μέσω μιας χριστιανικής οπτικής –εκείνη του νέου ποιητή πριν να ασπαστεί τον κομμουνισμό[16]- αλλά χωρίς την εννοιολογική και θρησκευτική ακρίβεια των θρησκευτικών θεατρικών έργων του Καλδερόν.

Βιβλιογραφία

• Ρουίθ, Ραμόν, Φρανθίσκο, Ιστορία του ισπανικού θεάτρου. 20^ος αιώνας, Mαδρίτη, Cátedra, 2001, σσ. 279-280. ISBN 84-376-0049-9
• Εσπινόσα, Σεσίλια,  «Ποιος σε είδε και ποιος σε βλέπει και σκιά αυτού που ήσουν, το πρώτο θεατρικό έργο του Μιγκέλ Ερνάντεθ», El Eco Hernandiano (ηλεκτρονικό περιοδικό), νο. 12, Μάιος 2005 https://web.archive.org/web/20081019220559/http://www.elecohernandiano.com/numero%2012/principal1.htm acceso desde el menú: enlace «Colaboraciones». [Επίσκεψη: 21 Σεπτεμβρίου 2007].