Πορτοκάλι

Το πορτοκάλι είναι φρούτο που καρπίζει από το δέντρο πορτοκαλιά. Είναι ένα από τα πιο γνωστά εσπεριδοειδή. Η επιστημονική ονομασία του είναι Citrus × sinensis

Πορτοκάλι

Μορφολογία

Το σχήμα του είναι σφαιρικό ή ωοειδές, η φλούδα του παχιά ή λεπτή ανάλογα με την ποικιλία και η σάρκα του έχει χρώμα πορτοκαλί ή -στην ποικιλία σαγκουίνι- κόκκινο. Η εξωτερική επιφάνεια της φλούδας είναι σχετικά ανώμαλη και φέρει μικρά αδενώδη στίγματα που παράγουν αρωματικό αιθέριο έλαιο.

Η σάρκα του πορτοκαλιού χωρίζεται σε τμήματα που ονομάζονται σκελίδες ή φέτες. Κάθε φέτα περιβάλλεται από ινώδη ιστό λευκού χρώματος, που λέγεται ράκος. Στο εσωτερικό της κάθε φέτας υπάρχουν πολλά χωρίσματα, τα κύτταρα της σάρκας που είναι γεμάτα χυμό καθώς και μέχρι 3 σπόρια, αλλά μπορεί να υπάρχουν και φέτες χωρίς καθόλου σπόρια.

Γεύση και συστατικά

Το πορτοκάλι έχει γλυκιά ή γλυκόξινη γεύση και είναι λιγότερο ή περισσότερο αρωματικό ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητα. Κάποια ελαφριά πικρή γεύση που παρατηρείται μερικές φορές οφείλεται σε ποσότητα αιθέριου ελαίου που έχει εισχωρήσει στη σάρκα. Το πορτοκάλι είναι πλούσιο σε βιταμίνη C. Περιέχει επίσης σάκχαρα, κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο και βιταμίνη Α.

Είναι ωφέλιμο για τη διατροφή του ανθρώπου και η θρεπτική του αξία είναι μεγάλη. Καταναλώνεται νωπό ως φρούτο ή χρησιμοποιείται στην παραγωγή χυμών, φρέσκων ή συσκευασμένων. Οι καρποί που συλλέγονται όταν είναι άγουροι, μικροί και πράσινοι χρησιμοποιούνται στη ζαχαροπλαστική.

Το αιθέριο έλαιο της φλούδας, των ανθών και των φύλλων χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία αλλά και στη ζαχαροπλαστική. Από τη φλούδα επίσης παρασκευάζεται γλυκό κουταλιού.

Παραγωγή

Η Βραζιλία είναι πρώτη στον κόσμο σε παραγωγή πορτοκαλιών. Ακολουθούν οι Η.Π.Α, η Ινδία, η Κίνα και η Ισπανία. Στην Ελλάδα τα πορτοκάλια είναι η βασικότερη πηγή ενέργειας (σε υγρή μορφή).

Στον πολιτισμό και τη λαϊκή κουλτούρα

• Τα πορτοκάλια εμφανίζονται στον ανθρώπινο πολιτισμό από την αρχαιότητα. Η παλαιότερη αναφορά του πορτοκαλιού στην κινεζική λογοτεχνία χρονολογείται από το 314 π.Χ.
• Ο πίνακας Ο γάμος των Αρνολφίνι (1434) του Φλαμανδού αναγεννησιακού ζωγράφου Γιαν βαν Άικ περιέχει με λεπτομέρεια μια από τις πρώτες αναπαραστάσεις πορτοκαλιών στη δυτική τέχνη, το ακριβό φρούτο που ίσως εμπορευόταν ο ίδιος ο έμπορος Αρνολφίνι.
• Το πορτοκάλι έχει πολλαπλές χρήσεις στην ιταλική τέχνη και λογοτεχνία, από την αποστολή ζαχαρωμένων πορτοκαλιών από την Αικατερίνη της Σιένας στον πάπα Ουρβανό ΣΤ΄, έως το σκηνικό του πίνακα Άνοιξη (περίπου 1478) του Σάντρο Μποτιτσέλι που είναι ένας πορτοκαλεώνας. Σημειώνει ότι τα πορτοκάλια συμβόλιζαν αφενός την επιθυμία και τον πλούτο και αφετέρου την παραμόρφωση, ενώ στους θρύλους της Σικελίας έχουν μαγικές ιδιότητες.
• Ο Γάλλος ζωγράφος Ζαν-Μπατίστ Ουντρί φιλοτέχνησε την Πορτοκαλιά το 1740.
• Ο Ολλανδός μεταϊμπρεσιονιστής καλλιτέχνης Βίνσεντ βαν Γκογκ απεικόνισε τα πορτοκάλια σε πίνακες όπως το Νεκρή φύση με πορτοκάλια και λεμόνια με μπλε γάντια (1889) και το Παιδί με πορτοκάλι (1890).
• "Τα πέντε κουκούτσια πορτοκαλιού" (1891) είναι διήγημα του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ με πρωταγωνιστή τον Σέρλοκ Χολμς.
• Το κουρδιστό πορτοκάλι (1971) είναι ένα βίαιο ψυχολογικό δράμα του Στάνλεϊ Κούμπρικ, με πρωταγωνιστή τον Μάλκολμ Μακ Ντάουελ, που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες (1962). Ο συγγραφέας έχει αναφερθεί (μεταξύ άλλων εξηγήσεων για τον τίτλο του βιβλίου) στην έκφραση "as queer as a clockwork orange" που είχε ακούσει και που συνέδεε το κουρδιστό πορτοκάλι με κάτι εξαιρετικά παράδοξο.
• Το τραγούδι "Όταν σου λέω πορτοκάλι, να βγαίνεις" των Αδελφών Κατσιμίχα περιέχεται στον ομώνυμο δίσκο τους (1987).
• Το τραγούδι "Ζωή σαν πορτοκάλι" σε μουσική Σπύρου Πάζιου και στίχους Σοφίας Αρβανίτη περιέχεται στον δίσκο της Αρβανίτη με τον ίδιο τίτλο (1993).
• Το τραγούδι "Πορτοκάλι" σε μουσική Νίκου Αντύπα και στίχους Λίνας Νικολακοπούλου περιέχεται στον δίσκο Σαν ηφαίστειο που ξυπνά (1997) της Άλκηστης Πρωτοψάλτη.
• Η τηλεοπτική σειρά Βότκα πορτοκάλι του Βασίλη Θωμόπουλου που πρωτοπροβλήθηκε το 2001 από τον ΑΝΤ1 αναφέρεται στο ποτό με το οποίο μέθυσε σε ένα μπαρ ο πρωταγωνιστής (Κώστας Κόκλας) και ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα την μπαργούμαν (Μαρία Λεκάκη).
• Το κορίτσι που κρύφτηκε σ' ένα πορτοκάλι (2009) είναι ένα παιδικό βιβλίο του Χρήστου Μπουλώτη με θέμα ένα κορίτσι που διάλεξε το φρούτο αυτό ως κρυψώνα στο κρυφτό.
• Το Κουρδιστό πορτοκάλι του Άντονι Μπέρτζες ανέβηκε το 2013 στο θέατρο Αποθήκη της Αθήνας σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα με πρωταγωνιστή τον Άρη Σερβετάλη.
• Στον πρώτο τόμο του δίτομου βιβλίου Ποίηση (2015) περιέχεται το ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη "Ο ζογκλέρ με τα πορτοκάλια".
• Στο βιβλίο του Τάκη Θεοδωρόπουλου Τα Ελγίνεια και τα πορτοκάλια (2020) το εθνικό ζήτημα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα αντιπαραβάλλεται με τη χαμηλή ποιότητα των αγροτικών προϊόντων της χώρας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του πορτοκάλι στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Oranges στο Wikimedia Commons