Πύργος Μαμτζιουρίδη (Μάμτζιου)
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ο πύργος του Μαμτζιουρίδη βρίσκεται στην κωμόπολη της Τσαριτσάνης.
| Πύργος Μαμτζιουρίδη (Μάμτζιου) | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | πύργος |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 39°52′53″N 22°13′49″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Ελασσόνας |
| Τοποθεσία | Τσαριτσάνη Λάρισας |
| Χώρα | Ελλάδα |
| δεδομένα (π) | |
Τοποθεσία Επεξεργασία
.jpg)
Παλιότερα σώζονταν 3 πύργοι, οι δύο όμως έχουν γκρεμιστεί από την εγκατάλειψη και τον χρόνο. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Τσαριτσάνης, στη μεγαλύτερη και πιο κεντρική συνοικία, της Παναγίας, και απέναντι από την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η θέση αυτή είναι οχυρή από τη φύση της και ασφαλής, γιατί στα βόρεια απλώνονται μεγάλοι λόφοι και προς τα νοτιοδυτικά κυλάει ένα ποτάμι. Στο σημείο αυτό η ορατότητα ήταν μεγάλη και προς την πόλη και προς την πεδιάδα και βοηθούσε για τον έλεγχο των κινήσεων των ντόπιων και των ξένων επιδρομέων, όπως οι Τούρκοι. Χρησίμευε και για την προστασία των κατοίκων του χωριού που κατέφευγαν εκεί, και σε κρίσιμες στιγμές έβγαιναν προς τα βόρεια, στα βουνά, όπου βρίσκονταν τα μοναστήρια του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Αθανασίου.
Χρονολογία Επεξεργασία
Ο πύργος χτίστηκε γύρω στα 1770, σύμφωνα με την επιγραφή μιας μαρμάρινης πλάκας που βρέθηκε λίγο πιο πέρα από τον πύργο.
Αρχιτεκτονική Επεξεργασία
Υπόγειο Επεξεργασία
Η κάτοψη του Πύργου είναι τετράγωνη και έχει 3 ορόφους με ημιυπόγειο, με βάθος 1,8 μ.
Αρχικά είχε τρεις πέτρινες εξωτερικές σκάλες, σήμερα όμως δεν διασώζονται. Στη βόρεια πλευρά, στο υπόγειο υπάρχει μία καταπακτή, που ανοίγει από τα νότια προς τα βόρεια. Κάτω από την καταπακτή υπάρχει μία ξύλινη σκάλα με 6 βάθρα, από τα οποία σώζονται σήμερα μόνο τα δύο. Το δάπεδο είναι χωμάτινο και η ξύλινη οροφή του αποτελεί το δάπεδο του ισογείου. Το υπόγειο χρησίμευε ως αποθήκη υλικού και διαθέτει 10 πολεμίστρες, 4 στην ανατολική και στη νότια πλευρά και 2 στη δυτική. Οι πολεμίστρες εξωτερικά έχουν ορθογώνιο σχήμα που μοιάζει με σχισμή και εσωτερικά αυξάνουν κατά πολύ, για να υπάρχει χώρος για την κίνηση. Η διάταξη αυτή είναι λοξοειδής για ασφάλεια. Τα βόλια εξοστρακίζονταν πάνω στη λοξή επιφάνεια και προφύλατταν τον αμυνόμενο, επειδή άφηνε στον εχθρό πολύ μικρή επιφάνεια. Παράθυρα δεν υπάρχουν. Στην ανατολική πλευρά υπάρχει εντοιχισμένο στο δάπεδο, ένα μεγάλο πιθάρι, που χρησίμευε ως δεξαμενή νερού ή ως αποθηκευτικός χώρος για τη φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων σε περιπτώσεις πολιορκίας κ.ά.
Ισόγειο Επεξεργασία
Το ισόγειο έχει ύψος 2,20 μ. Το δάπεδο και η οροφή αποτελούνται από 10 δοκούς και από 22 σανίδια. Η σκάλα που υπήρχε και οδηγούσε στον πρώτο όροφο αποτελούνταν από 2 ισχυρά δοκάρια και 10 σκαλοπάτια που ήταν ελεύθερα και λίγο επικλινή για να διευκολύνεται η κίνηση. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά και εφάπτεται στον τοίχο. Έχει 15 πολεμίστρες, 4 στην ανατολική και στη βόρεια πλευρά, 2 στη δυτική και 5 στη νότια πλευρά. Ο φωτισμός και εδώ γίνεται από τις πολεμίστρες, γιατί δεν έχει παράθυρα. Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά, στο αριστερό άκρο. Εξωτερικά είναι τοξωτή και αρκετά στενή για λόγους άμυνας. Η πόρτα είναι σιδερένια και αποτελείται από 16 ορθογώνιες λάμες, που στηρίζονται πάνω σε σιδερένιο πλαίσιο. Ασφαλιζόταν πολύ καλά με κινητή και ακίνητη κλειδαριά και με δύο ξύλινους πασσάλους (μάνταλα), που μπαίνουν σε δύο εσοχές του δυτικού τοίχους.
Πρώτος όροφος Επεξεργασία
Ο πρώτος όροφος έχει το ίδιο ύψος με το ισόγειο και διαθέτει 20 πολεμίστρες, 5 ανατολικά, 4 δυτικά, 4 στη νότια και 7 στη βόρεια πλευρά. Ο όροφος αυτός και ο τελευταίος διαθέτουν τις περισσότερες πολεμίστρες, γιατί αποτελούσαν τα ζωτικότερα αμυντικά σημεία. Υπάρχει ένα παράθυρο στη δυτική πλευρά, που βοηθούσε στον αερισμό και στο φωτισμό του δωματίου. Το τετράξυλο του παραθύρου, που το περιβάλλει ένα σιδερένιο πλέγμα, βρίσκεται προς τα εξωτερικά άκρα του τοίχου τοποθετημένο έτσι, που να είναι στην ίδια εξωτερική επιφάνεια της τοιχοποιίας του Πύργου, για να εμποδίζεται η αναρρίχηση του εχθρού και για να εξοικονομείται χώρος. Το παράθυρο έχει σιδερένιες βέργες στερεωμένες με ισχυρές λάμες. Το μεταλλικό κάλυμμα είναι ασφαλισμένο με μάνταλο οριζόντια και γάντζο κάθετα.
Δεύτερος όροφος Επεξεργασία
Ο δεύτερος όροφος έχει το ίδιο ύψος, το ίδιο δάπεδο και την ίδια οροφή με τον πρώτο όροφο. Έχει 14 πολεμίστρες, 4 στην ανατολική πλευρά και στο ίδιο ύψος, 4 στη βόρεια σε κανονικές και αυτές αποστάσεις, 4 στη νότια πλευρά, από τις οποίες οι 2 είναι στο ίδιο ύψος με τις προηγούμενες και οι άλλες 2 πάνω τους. Στη δυτική πλευρά έχει μόνο 2 πολεμίστρες γιατί στο μέσο της πλευράς αυτής, η άμυνα ενισχύεται με τη καταχύστρα ή «ζεματίστρα». Από εκεί έριχναν καυτό λάδι στους εχθρούς που πλησίαζαν. Η πλευρά αυτή ενισχύθηκε από την καταχύστρα, γιατί ήταν πιο ευαίσθητη στην πολιορκία λόγω της κεντρικής εισόδου στο ισόγειο. Υπάρχει και εδώ ένα παράθυρο με σιδερένιο κάλυμμα, καρφιά στους τοίχους που λειτουργούσαν ως κρεμάστρες και ένα εντοιχισμένο πιθάρι όπου φύλαγαν το λάδι ή το νερό ή τα πολύτιμα αντικείμενα του οικοδεσπότη. Από αυτά διαπιστώνουμε ότι ο δεύτερος όροφος ήταν κατοικήσιμος.
Τρίτος όροφος Επεξεργασία
Ο τελευταίος αυτός όροφος ήταν πιο ασφαλής λόγω του ύψους και της οχύρωσης και γι’ αυτό διέμενε σ’ αυτόν ο Πυργοδεσπότης και η οικογένεια του. Έχει το ίδιο ύψος και δάπεδο με τον προηγούμενο όροφο και η οροφή του είναι θολωτή, πετρόχτιστη και επιχρισμένη. Στις 4 πλευρές υπάρχουν σανίδες καρφωμένες στον τοίχο που χρησίμευαν ως κρεμάστρες. Υπάρχουν και εδώ δύο γωνιακά εντοιχισμένα πιθάρια (ερμάρια) για την φύλαξη τροφίμων ή αντικειμένων.
Έχει συνολικά 12 πολεμίστρες: 3 στην ανατολική πλευρά, 2 στη δυτική, 4 στη βόρεια και 3 στη νότια. Σε κάθε πλευρά του υπάρχει από ένα μικρό ορθογώνιο παράθυρο, που ήταν καλά ασφαλισμένο με σιδερένιο πλέγμα και κάλυμμα. Τα παράθυρα αυτά διασπούν τις γυμνές και συμπαγείς επιφάνειες του Πύργου που συγκλίνουν προς τα πάνω και δίνουν με τις πολεμίστρες κάποια ελαφριά κίνηση. Πάνω και στο κέντρο του ορόφου υπάρχει το παρατηρητήριο, από όπου έλεγχαν τις κινήσεις του εχθρού . Έχει κυκλικό περίπου σχήμα, ύψος 0,70 μ. περίπου και καλύπτεται από μία κινητή καταπακτή.
Τοιχοποιία Επεξεργασία
Το πάχος της τοιχοποιίας του Πύργου δεν είναι ομοιόμορφο. Στο υπόγειο είναι 1 μ. και προς τα πάνω μειώνεται σταδιακά και φτάνει στα 0,78 μ. Η Βόρεια και η ανατολική πλευρά έχουν μεγαλύτερο πάχος, επειδή δέχονταν το μεγαλύτερο βάρος του Πύργου, τις περισσότερες επιθέσεις και τους ισχυρότερους βόρειους ανέμους και βροχές. Εσωτερικά η τοιχοποιία είναι επιχρισμένη. Εξωτερικά ήταν ασβεστόχτιστη και αποτελούνταν από ακανόνιστους σχιστόλιθους, των οποίων οι αρμοί καλύπτονται με πλούσιο και πλατύ αρμολόγημα από ασβεστοκονίαμα, γεγονός που δυσκόλευε την αναρρίχηση του επιτιθέμενου. Οι επιφάνειες των τοίχων συγκλίνουν προς τα πάνω και δίνουν την αίσθηση σταθερότητας.
Τείχος Επεξεργασία
Ο Πύργος περιβάλλονταν από ισχυρό τείχος. Στα βόρεια πλευρά σώζεται ένα τμήμα σε ύψος 2 μ., ενώ το υπόλοιπο τμήμα του σώζεται μόνο στα θεμέλιά του. Τα τείχη ήταν χτισμένα από ακανόνιστες πέτρες, πηλόχτιστες, και σε κανονικές αποστάσεις είχε γερές δρύινες ξυλοδεσιές και πολλές πολεμίστρες δεξιά και αριστερά.
Στη νότια πλευρά υπήρχε μια ορθογώνια κινστέρνα που μοιάζει μ’ ένα μεγάλο πιθάρι. Είναι ασβεστόχτιστη κι επιχρισμένη με γερό ασβεστοκονίαμα. Συνήθως ήταν χωμένες στο έδαφος και μόνο το κυκλικό στόμιό τους που το κάλυπτε η καταπακτή, βρισκόταν στην επιφάνεια. Τα κτίσματα αυτά ονομάζονται «Χαβούζια». Γέμιζαν κυρίως με βρόχινα νερά ή με δίκτυο για ύδρευση ή με το νερό που κουβαλούσαν από τις βρύσες του οικισμού.
Στα αριστερά της νότιας πλευράς του Πύργου διασώζονται ελάχιστα δύο κυλινδρικές στοές κατασκευασμένες από πέτρα. Οι στοές αυτές μοιάζουν με ‘κρυψάνες’, που ίσως να ήταν αποθήκες των υλικών ή και καταφύγια των πολιορκημένων. Έχουν μικρά τοξωτά ανοίγματα για να επικοινωνούν μεταξύ τους και με το υπόγειο του πύργου. Η τοπική παράδοση θέλει να αποτελούσαν υπόγειες μυστικές εξόδους που οδηγούσαν σε τοποθεσίες μακριά από τον Πύργο.
Ο Πύργος, ο πυργίσκος και το τείχος που τον περιέβαλαν έμοιαζαν με απόρθητο φρούριο και ενέπνεαν το αίσθημα της ασφάλειας σε εκείνους που το κατοικούσαν στις δύσκολες εποχές, όπως η Τουρκοκρατία. Παρόλο αυτά η εξισορρόπηση των τάσεων και η αρμονία των γραμμών των επιφανειών και των όγκων, δίνουν σ’ αυτό το αμυντικό οικοδόμημα τόνο περήφανης ομορφιάς.
Πηγές Επεξεργασία
- Κίτσου Α. Μακρή, Η Τσαριτσάνη και τα μνημεία της, Εκδόσεις Υπηρεσίας Περιφερειακής Αναπτύξεως Θεσσαλίας, 1967
- Αδάμου Γιάννης του Αθανασίου, Η Κοινότητα Τσαριτσάνης, Τσαριτσάνη 1989