Πύργος Χειμάρρου

Ο Πύργος του Χειμάρρου είναι κατασκευή της ελληνιστικής περιόδου (4ος-3ος αιώνας π.Χ.) και από τα πιο αναγνωρισμένα μνημεία της Νάξου, μετά την πύλη του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα, την «Πορτάρα». Βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά της Νάξου, ανάμεσα στον Ζα, το ψηλότερο βουνό της Νάξου και τη θάλασσα (στα μισά περίπου της διαδρομής από το Φιλώτι προς τον Καλαντό). Δεσπόζει επιβλητικά σ' ένα ύψωμα ανάμεσα σε δύο χειμάρρους, το Χείμαρρο ανατολικά και τα Πετρόνια δυτικά. Επίσης βρίσκεται κοντά στούς παλιούς οικισμούς της Αργιοβέσσας και του Βαρδάκη.

Πύργος Χειμάρρου
Είδος	οχυρωματικός πύργος και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονική	ελληνιστική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	36°59′45″N 25°31′12″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Κατασκευή

Άποψη του Πύργου Χειμάρρου.

Ο πύργος είναι κυκλικός, με εξωτερική διάμετρο 9,20 μ., εσωτερική 7,12 μ. και περίπου 15 μέτρα ύψος. Οι τοίχοι έχουν πάχος 1,10 μ. Έχει διπλό τοίχο, εξωτερικό και εσωτερική επένδυση, είναι κτισμένοι με ντόπιο μάρμαρο χωρίς συνδετικό υλικό, με πολύ προσεγμένη συναρμογή που φανερώνει την καλή ποιότητα της αρχαίας λιθοτεχνίας. Την εξωτερική πλευρά της λιθοδομής αποτελούν μεγάλες ορθογωνισμένες πέτρες που το μήκος τους ποικίλει από 0,58 μ. ως 2 μ. και το πλάτος τους από 0,35 μ. ως 0,40 μ. Σε μερικές διακρίνονται λατομικά σημεία, Λ, V, O, που χρησιμοποιούνταν από τους μαστόρους για να τοποθετηθούν με ακρίβεια στη θέση τους. Η εσωτερική επένδυση αποτελείται από πέτρες διαφόρων μεγεθών. Στη νότια πλευρά υπάρχει η μοναδική θύρα, και ακριβώς από πάνω της, αλλά σε ύψος 10 μ. από το έδαφος, δηλαδή στον δεύτερο όροφο, είναι ένα μικρό παράθυρο, το μοναδικό του πύργου. Τα μόνα άλλα ανοίγματα είναι υδρορρόες και πολεμίστρες (τοξοθυρίδες) που εξωτερικά διακρίνονται σαν στενές σχισμές ενώ εσωτερικά φαρδαίνουν, ώστε να δίνουν χώρο στους τοξότες να κινηθούν.

Στο εσωτερικό υπάρχει ισόγειο όπως και τρεις όροφοι, που έχουν καταρρεύσει, αλλά διακρίνονται από τις υποδοχές για τα δοκάρια του πατώματος τους (δοκοθήκες). Αριστερά από την είσοδο μια σκάλα με μαρμάρινα σκαλοπάτια, πακτωμένα στον τοίχο, οδηγεί ακτινωτά προς τα πάνω. Η οροφή του πύργου δεν σώζεται και δεν έχουν βρεθεί στοιχεία που να μας δείχνουν πώς θα ήταν η στέγη και να μας επέτρεπαν ακριβή αποκατάσταση. Επικρατεί η άποψη ότι θα ήταν επίπεδη, με πολεμίστρες. Εκτιμάται ότι το ύψος του όταν κατασκευάστηκε έφτανε τα 20 μ. Το γεγονός ότι το κτίριο διατηρείται σε τόσο καλή κατάσταση μαρτυρά την ικανότητα των αρχαίων λιθοτεχνιτών, να τοποθετούν τις λαξευμένες πέτρες με ακρίβεια έτσι ώστε να μην χρειάζεται συνδετικό υλικό. Πιστεύεται ότι κτίστηκε πάνω στο λατομείο του.

Εξωτερικός χώρος

Βυζαντινοί ναοί εντός του περιτειχίσματος του πύργου.

Τον πύργο περιβάλλει ένα περίπου τετράγωνο περιτείχισμα με πλευρά 35 μ., που διατηρείται καλύτερα στη νότια και στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής και ανατολικής πλευράς. Ανασκαφές μέσα σε αυτόν τον περίβολο έφεραν στο φως οικισμό και ελαιοτριβεία. Επίσης μέσα στο περιτείχισμα υπάρχουν δύο μικροί απλοί καμαροσκεπείς βυζαντινοί ναοί (Ζωοδόχος Πηγή και Ανώνυμο) κτισμένοι πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Χρήση

Η χρήση του, όπως και άλλων παρόμοιων πύργων στις Κυκλάδες, δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη και ποικίλλει ανάλογα με την εποχή και τη θέση τους. Το μέγεθος του πύργου είναι μικρό για να είναι στρατιωτικό φρούριο. Οι στενές όμως τοξοθυρίδες υποδηλώνουν αμυντική χρήση. Πιθανολογείται εκεί να κατέφευγαν οι κάτοικοι από τους γύρω οικισμούς στην εμφάνιση πειρατών ή άλλου εχθρού. Περισσότερο όμως ευσταθεί οι κάτοικοι με τα κοπάδια τους να κατέφευγαν στα γύρω βουνά. Επικρατέστερη είναι η άποψη των Ιάκωβου Δραγάτση και του Γεωργίου Δημητροκάλλη να ήταν φρυκτωρία (ή βίγλα), δηλαδή παρατηρητήριο και μέσο μετάδοσης μηνυμάτων με φωτιά ή καπνό, σε άλλους ανάλογους πύργους στη Νάξο και στα γύρω νησιά με ένα προκαθορισμένο κώδικα. Σε αυτή την περίπτωση ο χώρος επαρκούσε για να φιλοξενήσει το αναγκαίο προσωπικό και τις προμήθειές τους, ακόμα και σε κατάσταση πολιορκίας.

Αρχαιολογική αξία

Εργοτάξιο αρχαιολογικών ανασκαφών εντός του περιβάλλοντα χώρου του πύργου.

Μια πρώτη περιγραφή έχουμε από τον ελληνομαθή Γερμανό αρχαιολόγο Λουδοβίκο Ρος (επισκέφτηκε τη Νάξο στις αρχές του 1830) στο βιβλίο του "Ταξίδια στα νησιά της ελληνικής θάλασσας", που εκδόθηκε στη Λειψία το 1841. Ακολουθεί μια σύντομη μελέτη από τον Βρετανό αρχαιολόγο J.P. Droop το 1923, ενώ λεπτομερέστερη έρευνα έκανε ο Γερμανός L. Haselberger, το 1971-2.

Παρόμοιοι πύργοι κυκλικοί ή ορθογώνιοι, αφθονούν στο Αιγαίο, από τους περισσότερους όμως έχουν απομείνει μόνο τα θεμέλια. Ο Πύργος του Χειμάρρου με 15 μέτρα ύψος είναι από τους λίγους που σώζονται ολόκληροι. Εντύπωση κάνει η πολλή καλή κατάσταση της εξωτερικής του όψης σε αντίθεση με τμήματα της εσωτερικής επένδυσης που έχουν καταρρεύσει ή δεν είναι σε καλή κατάσταση. Σύγχρονοι μελετητές, από τον τρόπο κατασκευής, υπολογίζουν την ανέγερσή του στα τέλη του 4ου ή τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και τον θεωρούν εξαιρετικό δείγμα της ελληνιστικής αμυντικής αρχιτεκτονικής.

Σημερινή κατάσταση

Το 2011 το μνημείο κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος, μαζί με τους δύο βυζαντινούς ναούς που βρίσκονται μέσα στο περιτείχισμα και ένα μικρο τμήμα αρχαίας οδού. Το 2015 εκπονήθηκε μελέτη αποκατάστασης του μνημείου από τον πολιτικό μηχανικό δρ. Κ. Ζάμπα, για τη στερέωση και ανακατασκευή των ερειπωμένων τμημάτων, επανατοποθέτηση του διάσπαρτου υλικού που υπάρχει γύρω, αφού πρώτα αναγνωριστούν οι αρχικές θέσεις, συγκολλήσεις, επαναφορά πλίνθων που έχουν μετακινηθεί, προστασία από κεραυνούς και καιρικές συνθήκες. Επίσης θα τοποθετηθούν στέγη και πατώματα.

Η πρόσβαση είναι εύκολη λόγω του ότι βρίσκεται στον αυτοκινητόδρομο προς τον Καλαντό και απέχει περίπου 14 χλμ από το Φιλώτι.

Φωτοθήκη

• 
  Άποψη του περιβάλλοντα χώρου του πύργου.
• 
  Λεπτομέρεια σε ένα από τα βυζαντινά εκκλησάκια.
• 
  Άποψη του περιβάλλοντα χώρου του πύργου.

Δείτε επίσης

• Κάστρα στο νομό Κυκλάδων

Πηγές

• Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού Αρχειοθετήθηκε 2011-08-11 στο Wayback Machine.
• Στέφανος Εμμ. Ψαρράς "ΦΙΛΩΤΙ" Τόμος Α' (1986)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• (Video στο youtube) Παρουσίαση του "πύργου του Χειμάρρου" από Μανόλη Λυκουρόπουλο (είναι στά 10:09 έως 10:51 λεπτά του video)

• Ο Πύργος του Χειμάρρου σε ταξιδιωτική κάρτα το 1967 από thodorikorfi.blogspot.gr. Δημοσιεύθηκε 06/09/2011. Αρχειοθετήθηκε 10/11/2017. Ανακτήθηκε 10/11/2017.

• Ο πύργος του Χειμάρρου σε περιγραφή του 1892 από tofiloti.blogspot.gr. Δημοσιεύθηκε 05/09/2014. Αρχειοθετήθηκε 10/11/2017. Ανακτήθηκε 10/11/2017.
• Ψήφισμα για τον αρχαίο πύργο του Χειμάρρου από ekyklamel.gr. Δημοσιεύθηκε 11/05/2017. Αρχειοθετήθηκε 14/04/2018. Ανακτήθηκε 10/11/2017.
• Δυο παλαιότερες φωτογραφίες
• ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ σταγόνες της ιστορίας της Νάξου (Πύργος Χειμάρρου Φιλοτίου Νάξου). Δημοσιεύθηκε 18/01/2017. Αρχειοθετήθηκε (φωτο1 έτους 1900, φωτο2 έτους 1890, φωτο3 1981, φωτο4 1981, φωτο5 1981, φωτο6 1981) 14/04/2018. Ανακτήθηκε 14/04/2018.
• ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ Απεραθίτικη αφήγηση και φωτογραφίες του 1981. Δημοσιεύθηκε 14/05/2016. Αρχειοθετήθηκε (φωτο1, φωτο2, φωτο3, φωτο4, φωτο5, φωτο6 όλες οι φωτογραφίες του 1981) 14/04/2018. Ανακτήθηκε 14/04/2018.