Σκάλα Λήμνου
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η Σκάλα ήταν μεσαιωνικό οχυρό της Λήμνου και βρισκόταν στη ΝΑ χερσόνησο του νησιού.
Θέση Επεξεργασία
Τα ερείπια του οχυρού της Σκάλας διακρίνονται μέχρι σήμερα κοντά στο χωριό Φισίνη, στην περιοχή που σήμερα αποκαλείται Πύργοι. Πρόκειται για τα ερείπια ενός κάστρου έκτασης τριών στρεμμάτων περίπου με εξωτερικό τείχος διαστάσεων 40x80 μ. Στο εσωτερικό του υπάρχουν επάλληλα περιτειχίσματα που περιβάλλουν τα χαλάσματα δυο τετράγωνων πύργων 10x10 μ. περίπου.
Επίσης, υπάρχουν ερείπια διαφόρων κτισμάτων, ενώ μαρμάρινα μέλη (βημόθυρα, κίονες) βρίσκονται είτε σκορπισμένα ένα γύρω είτε ενσωματωμένα σε δυο κοντινά εξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου και του ερειπωμένου Αγίου Δημητρίου.
Ιστορικά στοιχεία Επεξεργασία
Η Σκάλα και ο πύργος της αναφέρονται από το 1362, όταν ο Μιχαήλ Γεράκης δώρισε το εκεί ιδιόκτητο μονύδριο του Ιωάννη Πρόδρομου και Βαπτιστή στη Μονή Κουτλουμουσίου:
«...μετά του πλησίον αυτού οικήματος και του σύνεγγυς του πύργου ετέρου οικήματος του εις αποθήκην χρησιμεύοντος.»
Πιθανότατα το οχυρό είχε φτιαχτεί από τους Ενετούς την περίοδο 1207-14, όταν κτίστηκαν ή επισκευάστηκαν τα οχυρά του νησιού. Ο Buondelmonti (1418) σημειώνει το κάστρο στο χάρτη του, χωρίς να το ονομάζει. Το 1470 ήταν το μόνο κάστρο της Λήμνου, εκτός από εκείνο της Μύρινας, που άντεξε την επίθεση του στόλου του Μαχμούτ πασά, τον οποίο αποτελούσαν 300 πλοία και 70.000 άνδρες.
Όλοι σχεδόν οι περιηγητές και χαρτογράφοι σημειώνουν τη Σκάλα ως το σπουδαιότερο οχυρό και λιμάνι στις ανατολικές ακτές της Λήμνου. Ο Piri Reis (1521) αναφέρει μόνο «τα αβαθή νερά γνωστά ως Iskele» και τα σημειώνει στο χάρτη του ως «Σκάλα-σιγλαρί: αβαθή της Σκάλας».
Ως κάστρο τη σημειώνουν οι: Bordone (1528, La Schala), Rosaccio (1598, La Schala), Μάρκο Μποσκίνι (1658, La Stala), Φραντσέσκο Πιαντσένζα (1680-85, La Scala), ανώνυμος (1685, La Scala), Όλφερτ Ντάπερ (1688, La Scala) και Βιντσέντζο Κορονέλλι (1696, La Scala). Το 18ο αιώνα δεν αναφέρεται καθόλου.
Το 1785 στο χάρτη του Choiseul-Gouffier σημειώνεται ένα ερειπωμένο χωριό (Village ruines) στη θέση της Σκάλας-Γούδηλα, ενώ το 1858 ο Conze βρήκε τους δυο πύργους ερειπωμένους και στο χάρτη του σημειώνει Pirgi, κάτι που σημαίνει ότι το οχυρό είχε από καιρό εγκαταλειφθεί.
Χωριά της Σκάλας Επεξεργασία
Με το όνομα αυτό αποκαλούνταν μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τα χωριά της ΝΑ Λήμνου που βρίσκονταν γύρω από το ομώνυμο οχυρό: Σκανδάλη, Φισίνη και Αγία Σοφία. Αλλά παλαιότερα στην κατηγορία αυτή ανήκαν κι άλλοι μικρότεροι οικισμοί, που σήμερα είναι ερειπωμένοι, όπως του Γούδηλα, ο Αγιομάρνος, ο Παρθενόμτος κλπ.
Γούδηλα Επεξεργασία
Δίπλα στη Σκάλα υπήρχε ο οικισμός του Γούδηλα, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων βόρεια του σημερινού χωριού της Φισίνης. Σε έγγραφο της μονής Μεγ. Λαύρας αναφέρεται ότι το 1355 διατηρούσε ιδιοκτησίες στου Γούδηλα το μονύδριο της Παναγίας Σεργουνιώτισσας. Ως Tilo τον σημειώνουν οι Piacenza (1680-85) και Βιντσέντζο Κορονέλλι (1696). Έκτοτε δεν αναφέρεται.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση οι κάτοικοί του μετοίκησαν στη Φισίνη για να γλιτώσουν από τους πειρατές. Πιθανότατα, αυτό συνέβη ταυτόχρονα με την εγκατάλειψη του κοντινού οχυρού της Σκάλας -που ως τότε πρόσφερε προστασία από τις πειρατείες- κατά το 18ο αιώνα και πριν το 1785. Αντίστοιχη μετακίνηση κατοίκων σε ασφαλέστερη θέση συνέβη και στη γειτονική Αγία Σοφία, στα τέλη του 18ου αιώνα. Ερείπια οικιών, πηγαδιών, νεκροταφείου και ανεμόμυλων διακρίνονται ως σήμερα.
Αγιομάρνος Επεξεργασία
Λίγες εκατοντάδες μέτρα βορείως του οχυρού της Σκάλας υπάρχουν τα ερείπια του Αγιομάρνου, στα ανατολικά του χωριού Αγία Σοφία. Είναι κοντά στην ακτή κι εκτός από ερείπια κατοικιών διακρίνεται και το χάλασμα μιας εκκλησίας. Πρόκειται για το μεσαιωνικό οικισμό Άγιο Μαρίνο, του οποίου ο ναός αναφέρεται το 1355 σε έγγραφο της μονής Μεγ. Λαύρας.
Στην περιοχή ανευρίσκονται μαρμάρινοι κίονες, ενώ υπάρχει ένα νεότερο εξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας κι ένα ερημοκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Πηγές Επεξεργασία
- Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986.
- Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994.