Λαζαίοι

Οι Λαζαίοι ήταν οικογένεια κλεφτών, αρματολών, και πειρατών, η οποία έδρασε στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου αλλά και στη θάλασσα, πριν από την Επανάσταση του 1821. Ήταν φημισμένοι για τη γενναιότητα και την καλοσύνη τους, τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς τους καθώς και για τη φιλία τους με τον αρματολό Νικοτσάρα. Το όνομά τους φέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Κάτω Μηλιάς Πιερίας.

Σύγχρονη κατασκευή με βρύση και διακοσμητική καμάρα στο επάνω μέρος του οικοπέδου όπου βρίσκονται τα ερείπια του Πύργου των Λαζαίων στην Άνω Μηλιά.

Από την οικογένεια των Λαζαίων καταγόταν ο οπλαρχηγός Γεωργάκης Ολύμπιος.

Τόλιος Λάζος

Γενάρχης της οικογένειας αναφέρεται κάποιος «Λάζος Ολύμπιος», γιος του οποίου ήταν ο Γιάννης, κι εγγονός του ο Έξαρχος Τόλιος Λάζος (περίπου 1710-1760 ή 1770), με καταγωγή από την Ελασσόνα , ο οποίος ανέλαβε επικεφαλής των καπεταναίων στο αρματολίκι της Πιερίας, με έδρα τη Μηλιά. Σε κάποια έγγραφα αναφέρεται καταγωγή από τα Βοδενά, ωστόσο αυτή η πληροφορία θεωρείται εσφαλμένη. Ο Τόλιος Λάζος έλαβε μέρος στην επιτυχημένη επιχείρηση στην Κάλλιανη μαζί με άλλους κλέφτες. Αποτέλεσμα της επιχείρησης ήταν η λεηλασία του εκεί τσιφλικιού και η αρπαγή 94 φορτωμάτων ζώων με πλούσια λεία. Στα Ορλωφικά, συγκρούστηκε με τους Οθωμανούς και αναγκάστηκε να καταφύγει στο Αιτωλικό, όπου άντεξε την τρίμηνη πολιορκία και επέστρεψε στα λημέρια του στον Όλυμπο. Απέκτησε 4 γιους, τους Γιάννη, Λιόλιο, Δήμο και Κώστα.

Δράση στη θάλασσα

Το 1790, οι γιοι του Τόλιου, μη θέλοντας να υποταγούν στον Αλή Πασά, επαναστάτησαν εναντίον του και αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στις Βόρειες Σποράδες, όπου έγιναν πειρατές. Στα 1798 πήραν ξανά το πατρικό τους αρματολίκι, αφού συμφιλιώθηκαν με τον Αλή, όπως και ο Νικοτσάρας. Το 1802 ο Λιόλιος Λάζος πολέμησε ως σύμμαχος του Αλή Πασά, μαζί με άλλους Έλληνες καπετάνιους, κατά των Σουλιωτών. Ωστόσο, τον Αύγουστο του 1806, η ύπαρξη ρωσικού στόλου στο Αιγαίο έγινε αφορμή να επαναστατήσουν ξανά οι Λαζαίοι, μαζί με τον Νικοτσάρα, και να ξαναγίνουν κουρσάροι. Τότε, σε μία από τις πειρατικές επιδρομές τους εναντίον των χωριών του Πηλίου, σκότωσαν τον ντόπιο αρματολό Αστέριο Μπασδέκη. Ενωμένοι με το ρωσικό στόλο, νίκησαν την οθωμανική αρμάδα στην Τένεδο, το 1807. Τον Ιούλιο του 1807 σκοτώθηκε ο Γιάννης Λάζος, την ίδια χρονιά με τον Νικοτσάρα.

Αιφνιδιασμός από τον Αλή Πασά

Το 1811, οι Λιόλιος, Δήμος και Κώστας αναγκάστηκαν να γυρίσουν στο αρματολίκι τους στο βόρειο Όλυμπο, ξανακατέφυγαν όμως στα νησιά όταν ξέσπασε η επανάσταση του Θύμιου Μπλαχάβα, καθώς δεν ένιωθαν ασφαλείς. Το 1811 επέστρεψαν πάλι στο αρματολίκι τους, υποτασσόμενοι στον πανίσχυρο εκείνη την εποχή Αλή Πασά. Έτσι, ο Λιόλιος με τον Κώστα μετέβησαν στα Ιωάννινα για να προσκυνήσουν, με τον Κώστα να παραμένει εκεί ως όμηρος.

Το 1813, ο Βλαχοθόδωρος (αρματολός στη θέση του Νικοτσάρα και δολοφόνος του Πάνου Τσάρα), διέβαλε τους Λαζαίους στον Αλή Πασά, λέγοντάς του πως είχαν σχέσεις με τον αντίπαλό του, Ισμαήλ Μπέη των Σερρών. Τότε, τον Απρίλιο του 1813, ο Αλής έστειλε τον γιο του, Βελή, να επιτεθεί εναντίον των αρματολών του Ολύμπου. Αυτός επιτέθηκε τη νύχτα στη Μηλιά της Πιερίας, όπου αιφνιδίασε τους Λαζαίους, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί αμυνόμενος ο Δήμος, και να συλληφθούν όλα τα γυναικόπαιδα της οικογένειας και των φίλων τους. Στη συνέχεια, αυτά μεταφέρθηκαν από τον Βελή στη Λάρισα ή τον Τύρναβο. Ο Λιόλιος διέφυγε τη σύλληψη και, μαζί με άλλους κυνηγημένους αρματολούς, έγινε πάλι πειρατής. Τότε ο Αλής εκτέλεσε τον Κώστα, ο οποίος ήταν όμηρός του. Το ίδιο έκανε και ο Βελής με όλους τους αρσενικούς της οικογένειας, εκτός από τον 12χρονο Τόλιο, γιο του Γιάννη Λάζου, τον οποίο σπλαχνίστηκε λόγω της ηλικίας του. Ο Κασομούλης, μάλιστα, αναφέρει πως ο Βλαχοθόδωρος ζήτησε από τον Βελή να εκτελέσει και τον μικρό Τόλιο, λέγοντας πως είναι καλό ούτε σπορά να μείνει από αυτή την οικογένεια. Ωστόσο, ο Βελής απάντησε οργισμένος: «Κερατά Βλαχοθόδωρε, αυτό το παιδί θα το αφήσω να σκοτώσει εσένα, οπού έγινες αιτία του θανάτου των πατέρων του και συγγενών και άιντε απ' εδώ να μη σε γλέπω».

Ο Λιόλιος έγινε ξανά πειρατής και πολιορκήθηκε στην Πάρο από τον Ομέρ Πασά της Καρύστου. Πιάστηκε και οδηγήθηκε στον Σουλτάνο, όπου απαγχονίστηκε. Η οικογένεια του Λιόλιου μαζί με 50 ακόμα συγγενείς του αιχμαλωτίστηκε, και όλοι μαζί κάηκαν στα αμπάρια της ναυαρχίδας του τουρκικού στόλου, η οποία ανατινάχθηκε από τον Κανάρη το 1822. Ο μητροπολίτης Χίου κατόρθωσε να εξαγοράσει μόνο τους 2 ανήλικους γιους του Λιόλιου, τον Τόλιο Λάζο και τον Δήμο Λάζο.

Τόλιος και Δήμος Λάζος

Στα χρόνια τους έδρα του αρματολικιού έγινε το Λιβάδι Ολύμπου. Ο Τόλιος (1803-1878) ξαναδημιούργησε με τον αδερφό του το αρματολίκι του Ολύμπου το 1826, και αργότερα, το 1841, κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα, στον συνοικισμό των Μακεδόνων προσφύγων "Νέα Πέλλα" της Αταλάντης. Ο Δήμος (1804-1865) έλαβε μέρος, όπως και ο αδερφός του, στην Επανάσταση της Θεσσαλίας. Γιοι του Δήμου ήταν ο Ιωάννης Λάζος, γιατρός (1839-1921), και ο στρατιωτικός Αλέξανδρος Λάζος (1844-1925). Οι δύο αυτοί Λαζαίοι πολέμησαν στην Επανάσταση του Λιτοχώρου (1878).

Λαζαίοι και δημοτική παράδοση

Το επεισόδιο της σύλληψης και της μεταφοράς των γυναικόπαιδων των Λαζαίων στον Τύρναβο έγινε αφορμή για το τραγούδι Οι γυναίκες των Λαζαίων, από το οποίο προέρχεται το παρακάτω απόσπασμα:

«Τι’ ναι τούτο το κακό, που πάθαμε εμείς οι μαύροι κλέφτες;

Μας χάλασε ο Βελή Πασάς, μας πήρε σε γαζέπι,

μας πήρε τες γυναίκες μας, μας πήρε τα παιδιά μας...»

«Ποιές είν' αυτές οι κλέφτισσες, κι οι καπεταναρέισσες;»

—«Σκλάβες σου είν' αφέντη μου, γυναίκες των Λαζαίων.»

Για τους Λαζαίους επίσης υπάρχει το παρακάτω δημοτικό τραγούδι:

««Εκεί μοιράζουν τα φλωριά, και τα καπετανάτα Του Νίκου πέφτ’ η Ποταμιά, του Χρίστου η Ελασσώνα ο Τόλιος καπετάνευε στην Κατερίνη εφέτος και το μικρό Λαζόπουλο πήρε την Πλαταμώνα»»

Πηγές

• Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι - Κλέφτικα, Εκδοτική Ερμής Ε.Π.Ε., 1973, ανατύπωση 1981

Βιβλιογραφία

• Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων, πρακτικά Συνεδρίου του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς «Οι Λαζαίοι», 7-8 Απριλίου 2001, εκδ. ΜΑΤΙ.
• Ράπτης Γ., Όλυμπος, Πιέρια Βέρμιο και Άθως στη ζωή των Μακεδόνων, εκδ. Όλυμπος, 1996.