Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης

(Ανακατεύθυνση από Φιλολογικό γυμνάσιο Σμύρνης)

Το Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης ήταν Ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα στη Σμύρνη την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στο οποίο δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι του Γένους και τάραξε τα νερά στην εκπαίδευση των νέων για πάνω από μια δεκαετία στην κοσμοπολίτικη πολη.

Ο Διευθυντής της Σχολής Κωνσταντίνος Κούμας.
Η Σμύρνη στα μέσα του 19ου αι.

Ιδρύθηκε το 1803 και το 1809 μετονομάστηκε σε Φιλολογικό Γυμνάσιο. Λειτούργησε ως τις 16 Ιουνίου του 1819[1].

Ίδρυση της Σχολής

Επεξεργασία

Το 1803 ιδρύθηκε σαν Νέα Δημόσια Σχολή ενώ το 1808 έλαβε πρόσκληση από τους Έλληνες της Σμύρνης να αναλάβει τη διεύθυνση της ο Κωνσταντίνος Κούμας, πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ιστορικός, φιλόσοφος και μεταφραστής λογοτεχνικών έργων.[2]. Με προτροπή του Αδαμάντιου Κοραή, που τον εκτιμούσε για τις ικανότητές του, ανταποκρίθηκε θετικά στην πρόσκληση κι έφερε σύντομα κοντά του τον Κωνσταντίνο Οικονόμο, που γνώριζε από τη θητεία του στην Τσαριτσάνη Θεσσαλίας. Μαζί δίδαξαν εκτός από τα παραδοσιακά μαθήματα (ιστορία, θρησκευτικά, γλώσσα) και πιο μοντέρνα όπως μαθηματικά, φιλοσοφία, πειραματική φυσική, γεωγραφία και ηθική, ενώ οργάνωσαν φυσικά και χημικά πειράματα εξοπλίζοντας τη σχολή με τα αντίστοιχα όργανα. Με τη διδασκαλία τους εισήγαγαν τον ορθολογισμό και το πείραμα, εκτοπίζοντας την εκκλησιαστική παράδοση διδασκαλίας που στηριζόταν στην αποστήθιση και την υπακοή. Ο Κούμας απόκτησε μεγάλη φήμη ως άξιος οργανωτής σχολείων.[3]

Απέναντί τους είχαν την ονομαστή και παλαιά της Σμύρνης Ευαγγελική Σχολή. Παρά το ένδοξο παρελθόν της, είχε αποκλείσει κάθε νεωτερική και προοδευτική ιδέα, κυρίως αυτές του Διαφωτισμού και των νέων προσανατολισμών και αντιλήψεων σε θέματα παιδείας. Πολλοί γονείς τη θεωρούσαν πια καθυστερημένο και συντηρητικό ίδρυμα, ανίκανο να ανταποκριθεί στις ανάγκες της Σμύρνης και του Έθνους γενικότερα, οπότε ολοένα και περισσότεροι έστελναν τα παιδιά τους στο Φιλολογικό Γυμνάσιο, ενισχύοντας το κύρος και τις οικονομικές δωρεές τους. Ο Κούμας έλεγε πως οι μαθητές της Ευαγγελικής Σχολής αποφοιτούν στολισμένοι με κάποιους συνδέσμους της γραμματικής αλλά τελείως γυμνοί από γνώσεις αναγκαίες για την αντιμετώπιση των πρακτικών προβλημάτων της καθημερινής ζωής.[1]

Τον Ιανουάριο του 1810 το Φιλολογικό Γυμνάσιο κατόρθωσε να αποκτήσει δική του στέγη και να εδραιωθεί προς μεγάλη χαρά του Αδαμάντιου Κοραή και σε πείσμα των αντιδράσεων του Αθανάσιου Πάριου, συντηρητικού δασκάλου και φανατικού εχθρού των νεωτεριστών κι άλλων. Το προσωπικό του Φιλολογικού Γυμνασίου ήταν πολύ ανώτερο από πολλές απόψεις, κέρδιζε την υπεροχή απέναντι στην Ευαγγελική Σχολή, που προοδευτικά έφθινε και έχανε ένα μέρος από το κύρος και την αίγλη της.[1]

Το 1811 το Φιλολογικό Γυμνάσιο έγινε δημόσιο (από ιδιωτικό) και συντηρείτο από εράνους και δωρεές ιδιωτών και ναών. Σε αυτό δίδαξαν εκτός του Κούμα, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο αδελφός του Στέφανος Οικονόμος, ο Απόστολος Σμυρναίος, ο Ιωάννης Πελοποννήσιος, ο Αναστάσιος Ιθακήσιος κι ο Δημήτριος Θετταλός[4]. Η εφημερίδα Ελληνικός Τηλέγραφος σε δημοσίευμά της τον Φλεβάρη του 1813 αναδημοσιεύοντας ανταπόκριση της Journal de L' Empire από τη Σμύρνη, αναφέρει πώς ήδη σε αυτήν διδάκοσκονταν η φιλοσοφία,η φυσική, η αστρονομία, η φυσιολογία, η ανατομία, η χημεία.[5]

Η Ευαγγελική Σχολή, που διοικούσε ο γηραιός Χρύσανθος Καραβίας, για να αντιμετωπίσει το Φιλολογικό Γυμνάσιο, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει σταδιακά τα παραδοσιακά μαθήματα και τα συντηρητικά σχήματα, να διευρύνει τον κύκλο των διδασκομένων μαθημάτων και να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Έτσι το 1810 κάλεσε τον περιώνυμο Θεόφιλο Καΐρη από την Άνδρο με σπουδές στην Πίζα και το Παρίσι, για να διδάξει φιλοσοφία και μαθηματικά, που ήρθε το 1811. Η ανάκαμψη της Σχολής υπήρξε άμεση. Όμως η αθέτηση ανειλημμένων υποχρεώσεων καταβολής διδάκτρων από την πλευρά των εφόρων της Σχολής ανάγκασε τον Θεόφιλο Καΐρη να εγκαταλείψει τη Σμύρνη το 1812 και να πάει σε άλλο ελληνικό σχολείο στις Κυδωνίες (Αϊβαλί).[1]

Διάλυση της Σχολής

Επεξεργασία

Η έριδα των δύο σημαντικών σμυρνέικων πνευματικών ιδρυμάτων με την πάροδο του χρόνου οξυνόταν και έφθασε στο κορύφωμα της στις 16 Ιουλίου 1819, οπότε με βίαιη, οχλοκρατική κίνηση καταλύθηκε το Φιλολογικό Γυμνάσιο. Για το γεγονός αυτό δε μας διασώθηκε μια πλήρης, αξιόπιστη αναφορά παρά μόνο διάσπαρτες πληροφορίες και κυρίως προσωπικές κρίσεις. Σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του δασκάλου Στέφανου Οικονόμου, που έχει συγγράψει ένα χρονικό των γεγονότων, κατονομάζει τους υπεύθυνους για το κλείσιμο του σχολείου: «Πρώτιστος πάντων είναι ο άγιος Σμύρνης κύριος Άνθιμος. Δεύτερος ο επίσκοπος άγιος Ερυθρών κυρ Καλλίνικος. Τρίτος ο μυστικός σύμβουλος της ιεράς μητροπόλεως κυρ Περάκης Σκούφος. Τέταρτος ο εν ενεργεία σύμβουλος και υπουργός και ωτακουστής της ιεράς μητροπόλεως, Σάββας Μουσουδάκης..."[4]

Ωστόσο η σύγκρουση αυτή, εκπαιδευτική αλλά και ιδεολογική, είχε και κάτι θετικό. Συσπείρωσε τις πνευματικές δυνάμεις της Σμύρνης λίγο πριν την έναρξη της Επανάστασης του 21. Οι δημογέροντες, φίλοι του Φιλολογικού Γυμνασίου, συμφιλιώθηκαν με τους επιτρόπους της παλαιάς Ευαγγελικής Σχολής και με κοινό πρωτόκολλο επικυρωμένο και από τον επίσκοπο Σμύρνης Άνθιμο αποφάσισαν τον Οκτώβριο του 1820 να υποστηρίξουν με όλες τους τις δυνάμεις τη Σχολή, να βελτιώσουν το διδακτικό προσωπικό, να εκσυγχρονίσουν και να προσαρμόσουν τα αναλυτικά προγράμματα στα νέα εκπαιδευτικά δεδομένα και τις ανάγκες της εποχής. Προσκάλεσαν μάλιστα έναν από τους διασημότερους δασκάλους, άνδρα κατάλληλο να αναλάβει τη διεύθυνση της Σχολής, τον Βενιαμίν τον Λεσβίο. Αυτός όμως πρόλαβε να ασκήσει το έργο του μόνο για ένα εξάμηνο, γιατί η έκρηξη της Επανάστασης την άνοιξη '21 έφερε αντίποινα των Τούρκων που ανάγκασαν τη Σχολή να αναστείλει τη λειτουργία της. Έτσι έληξε και η δεύτερη περίοδος λειτουργίας της Ευαγγελικής Σχολής.[1]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Ιστορικό της έριδας μεταξύ Ευαγγελικής Σχολής και Φιλολογικού Γυμνασίου Σμύρνης». Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Φεβρουαρίου 2020. 
  2. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ, 5, σ. 57, Εκδοτική Αθηνών, 1986
  3. ««Κωνσταντίνος Κούμας (1777 – 1836)». Χείλων. 2018-10-08. Ανακτήθηκε στις 2019-06-24». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2019. 
  4. 4,0 4,1 Σπυροπούλου Βάσω· Μπαζίνη Ελένη (2006). «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Κόσμου / Μικρά Ασία». «Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης». 
  5. Γιάννης Καράς, «Τα προεπαναστατικά περιοδικά έντυπα (εκτός από τον Λόγιο Ερμή)», στο:Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών στον Ελληνικό χώρο (17ος-19ος αι.), εκδ.Μεταίχμιο,Αθήνα, 2003, σελ.667-668
  • Εφημερίδα Καθημερινή, ένθετο «Επτά Ημέρες», 3 Μαΐου 1998
  • Γιάννης Καράς, «Τα προεπαναστατικά περιοδικά έντυπα (εκτός από τον Λόγιο Ερμή)», στο:Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών στον Ελληνικό χώρο (17ος-19ος αι.), εκδ.Μεταίχμιο,Αθήνα, 2003, σελ.654-682